www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
40
sırtıqlığı sığortalaya bilän çoxsaylı fändlärdän istifadä edirlär, mäs., «Erotik mövzuda äsär yazan yazıçı äsärindä
istifadä etmäk üçün xahiş edir ki, bu sahädä müäyyän täcrübäsi olan şäxslär öz täcrübälärini bizimlä bölüşmäk
istäsälär bu telefona zäng vursunlar», yaxud «Häyatından äziz bildiyi Sevinc (vä ya hansısa oğlan adı) adlı
sevgilisini itirmiş oğlan (vä ya qız) xahiş edir ki, adı Sevinc olan istänilän bir qız [täbii ki, zäng edän heç dä bir
näfär olmayacaq] bu nömräyä zäng vursun» vä s. vä i.a. kimi elanlarla. Lakin här ehtimala qarşı, özünüz
täräfinizdän bu cür ‘‘virtual mähäbbätä’’ o qädär dä aludä olmamalı. Belä ki, burada aldanmaq şansı da
yetärincädir;
Vä s...
Yekunda, birinci tanışlıq, ilk görüş zamanı söhbät aparmağa yardımçı olan bir neçä populyar sual:
— Televiziyada, äsasän hansı verilişlärä (hansı seriala) baxırsan?
— Hansı müğänniläri xoşlayırsan?
— Hansı musiqiläri bäyänirsän?
— Hansı bürcdänsän?
— Boş vaxtlarında nä edirsän?
— Än sadä sual: «Özünü necä hiss edirsän?»
— Hansı yazıçıların äsärlärini bäyänirsän? (täk-tük kitab häväskarları üçün);
— dmanla mäşğul olursanmı?
— Qızlarda (oğlanlarda) daha çox näyi bäyänirsän?
— Qızlar (oğlanlar) öz aralarında nädän söhbät edirlär?
— Ev heyvanlarını xoşlayırsanmı?
— lin hansı fäsli daha çox xoşuna gälir (vä näyä görä)?
— Räqs etmäyi xoşlayırsanmı? vä ya bacarırsanmı? Vä s...
Son olaraq bu mövzu ilä älaqädar olan daha bir mäsälä barädä, yäni mähäbbätin psixologiyası barädä bäzi
qeydlär:
MÄHÄBBÄT N PS XOLOG YASI
«Qoy mäni bir möhr täki qälbinä sänin,
ncä bir üzük täki cisminä sänin,
Çünki mähäbbät – bir cähännäm kimi äzablı,
bir ölüm qädär qäddardır.
Oxları onun – odlu oxlardır!"
Süleyman peyğämbärin
«Näğmälär näğmäsi» äsärindän, 8.6-cı näğmä
Mähäbbät – emosional keçid märhälälärindä insanların biri-birinä isinişmäsidir. Mähäbbät – müxtälif emosional
halların birgä yaşanması näticäsindä meydana çıxıb, mexanizmi – äsasän beyinin assosiativ funksiyasına äsaslanır. Belä ki,
burada davamlı emosional kontaktın (transferin) meydana gälmäsi üçün emosiyanı qıcıqlandıran müxtälif xarici täsirlärin
mövcudluğu zäruri şärtdir, mäsälän, täbiät mänzärälärinin birgä seyri, birgä musiqi dinlänilmäsi, müxtälif häyäcanlı,
sevincli situasiyaların, rängaräng epizodların, lirik anların birgä yaşanması vä s. kimi. Alınan täässüratın qüvväsi gäläcäkdä
yaranacaq emosional kontaktın (transferin) qüvväsini xarakterizä edir ki, sonradan bu kontaktın qırılması müxtälif psixi
travmalara gätirib çıxarır.
Ümumi halda, insanlar arasında davamlı emosional kontaktın («cazibänin») meydana çıxması üçün onların bioloji
(bädän quruluşu, boy, säs amplitudası, köklük, därinin, saçın, gözün vä s. rängi...) vä emosional (temperament)
xüsusiyyätlärinin kontrastlılığı (biri-birini tamamlaması); intellektual (dünyagörüş, etik vä estetik normalar sistemi, häyata
baxış, bilik ämsalı...) vä iradi (stereotiplär sistemi ilä älaqädar) xüsusiyyätlärinin uyğunluğu zäruri şärtlärdändir. Hämçinin,
täräflärin biri-birinä (birtäräfli mähäbbätdä biri digärinä) isinişä bilmäsi, värdiş edä bilmäsi üçün onların vaxtaşırı
görüşmäsi, biri-birlärini müxtälif epizodlarda seyr edä bilmäsi, täräflärin bir-birinin (birtäräfli mähäbbätdä biri digärinin)
rifah vä tählükäsizliyinin qarantı olması vä s. kimi faktorlar xüsusi ähämiyyätlidir.
Burada, hämçinin ilkin täässüratda formalaşan gäläcäk räftar modeli dä, münasibätin sonrakı inkişafına aktiv täsir
göstärän amillärdändir.
Ümumi halda, täbabätdä mähäbbät – xüsusi psixi sindrom növü kimi qäbul edilmäsä dä onun yaranması vä inkişafı
istänilän digär psixi sindromdan heç nä ilä färqlänmir vä beyindä olduğu müddätdä subyektin davranış vä düşüncäsinä, ätraf
alämä münasibätinä vä s. aktiv täsir göstärir (bir sıra hallarda bunları mähdudlaşdırmaqla).
Beyindä olan «mähäbbät sindromunu», yäni, färdin «sevib-sevmädiyini» aşağıdakı zahiri älamätlär vasitäsilä
müäyyänläşdirmäk mümkündür:
— Färd mähäbbät (simpatiya) bäslädiyi şäxslä daha tez-tez görüşmäyä can atır;
— Onunla görüş zamanı (vä ya onunla bağlı söhbätlärdä) emosional aktivläşir, göz bäbäkläri böyüyür, parlaqlaşır (qanda
adrenalinin miqdarının artması säbäbindän); näbzi, göz qırpması, tänäffüsü sürätlänir (qanda cinsi hormonlar olan
testosteronun miqdarının artması säbäbindän); danışığında (eläcä dä, davranışında) mäntiqi forma vä mäzmun azalır,
buna müvafiq olaraq nitqi vä davranışı oynaq, obrazlı vä rabitäsiz forma alır (qanda häzz hormonu olan endorfinin
miqdarının artımı säbäbindän); görüş zamanı Ona daha yaxın mäsafädä durmağa can atır (därinin elektrik
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
41
müqavimätinin artdığı säbäbindän); görüşä can atır vä görüşün daha uzunmüddätli olmasına çalışır (mäs., onu evinä
ötürärkän daha uzaq yolu seçir, täläsmir);
— Onun emosional halı ona daha tez sirayät edir (mäs., Onun şän halında sevinir, kädärlänändä qämlänir);
— Onun yanında özünün yalnız yaxşı (Onun zövqünä uyğun) cähätlärini büruzä vermäyä cähd edir (o cümlädän, säs tonu,
davranışı, ätraf alämä münasibäti vä s. däyişir); eläcä dä, Onda yalnız yaxşı cähätläri görür, mänfiläri sezmir, sezsä dä
därhal rasionallaşdırır;
— Onun yanında «açıq tipli» jestlärdän daha çox istifadä edir (mäs., söhbät äsnasında härdän qeyri-şüuri olaraq
başmaqlarını çıxarıb ayağının ucunda oynatması kimi);
— Fikirlärinin çox hissäsini O mäşğul edir, o cümlädän, Onunla bağlı mövzular (taleyi, bioqrafiyası, häyat yolu vä s.) onu
daha çox maraqlandırır, bu barädä daha çox sual verir (istär Onun özünä vä istärsä dä ätrafdakılara);
— Görüş zamanı diqqäti başqalarına nisbätän än çox Onun danışdıqları vä ya mimikaları üzärindä cämlänir;
— Onun fikirlärinä avtoritet kimi inanır vä Ona etimad göstärir, Onun här hansı adi cähätindä dä bir qeyri-adilik,
täkrarsızlıq görür, valeh olur;
— Uzun müddät xäyalında canlandırdığından, Onu özünün lap uşaqlıqdan tanıdığı bir dostu kimi qäbul edir;
— Onunla öz arasında günü-gündän daha çox ümumiliklär axtarıb tapır, mäs., zövqläri, baxışları, dünyagörüşläri, häyat
yolları vä s. arasında; münasibätlärin korlanmaması xatirinä mübahisädä güzäştä gedir, Ona qarşı olan kompaniyalarda,
xarakterindän asılı olaraq, ya Onun müdafiäçisi kimi çıxış edir ya da kompaniyadan täcrid olur;
— Ona qarşı onda himayäçilik hissi yaranır, eläcä dä, Onun yanında özünü daha qorxusuz, inamlı vä arxayın hesab edir;
— Müäyyän säbäbdän hissini ätrafdakılardan gizlätmäk mäcburiyyätindä qaldıqda zahirän dalğın, emosional süst, yuxu vä
iştah rejimi pozulmuş, qeyri-aktiv, sosial izolyasiyalı, diqqätsiz vä s. olur.
Täcrübäli şäxslär bu älamätläri özlärindä süni yolla yaradaraq, qarşı täräfä öz «hörmätini», «mähäbbätini» tälqin edir,
bu cür süni «mähäbbät jestläri» ilä onun etimadını, dostluğunu, mähäbbätini vä s. qazanırlar ki, sonradan da bundan sui-
istifadä edäräk öz «mäqsädlärini» häyata keçirirlär (Bu tipli mövzularla bağlı älavä olaraq bax: burada, säh. 32, 35, 40-41,
43, 63...).
I
I
I
I
I
I
.
.
2
2
.
.
S
S
Ö
Ö
H
H
B
B
Ä
Ä
T
T
Q
Q
A
A
Y
Y
D
D
A
A
L
L
A
A
R
R
I
I
«Ey insan, danış säni görüm!»
Sokrat.
III.2.1. RISKLI FIKIRLÄRI NECÄ IFADÄ ETMÄLI?
Yäqin, här käs çox sevdiyi bir adama öz mähäbbätini izhar etmäyin, yäni cämisi bir neçä sadä sözdän ibarät
olan «Män säni seviräm» cümläsinin ifadäsinin, hätta än qäliz riyazi formulun ifadäsindän dä qat-qat ağır bir iş
olduğunu bilir. Bäs, ayrı-ayrı fikirlärin ifadäsi arasındakı bu cür färq haradandır?
Mäsälänin mahiyyäti, elmdä «psixoloji baryer» adlandırılan faktorlar qrupunun täsiri ilä älaqädardır. Belä ki,
burada färd yüzlärlä faktorları beynindä götür-qoy edir ki, mäs., fikrini hansı vaxtda vä yerdä, necä, hansı
formada ifadä etsin ki, täräf-müqabilin ona reaksiyası gözlädiyi kimi olsun vä ya heç olmazsa olan münasibätä
xäläl gätirmäsin, özü barädä olan täsävvürü däyişmäsin vä s. Özü dä burada äsas problem ondan ibarätdir ki, bu
kimi mäsälälärdä konkret resept vä standart modellär mövcud deyil vä buna görä dä, eyni bir ifadä forması, tärzi,
eyni bir fikir birinin xoşuna gäldiyi halda, digärini cin atına mindirä bilär. Yaxud eyni qayda ilä burada hämin
fikrin kimin dilindän säslänmäsi mäsäläsi dä äväzolunmaz rola malikdir. Belä ki, mäs., hansısa eyni bir cümlänin
qadın, yoxsa kişi dilindän säslänmäsi eyni säciyyäli mäsälä deyil vä sosial normalar çoxdan hansı räftar vä
davranış modelinin qadına, hansının kişiyä mäxsus olması barädä qäti qärarlar verib.
Deyilänlärä nümunä olaraq, mäs., zäif cinsin nümayändäsi öz mähäbbätini izhar etmäk istädikdä qabaqcadan
60-70% ämin ola bilär ki, onun bu cäsaräti – «Mälum mäsälädir, ärä getmäk vaxtı çatıb, ona görä dä özünü
sırımağa adam axtarır» kimi reaksiya ilä qarşılaşacaq. Äksinä, kişilärin analoji addımına qarşı çox böyük äksär
qadınların da öz növbäsindä beynindän keçirdiyi ilk fikir bundan ibarät olur ki, kişilärä ancaq «bir şey» lazımdır
vä buna görä dä, onların bu cür addımları, göz yaşları, and-amanları hamısı «bu» mäqsädi äldä etmäk üçün olan
kişi fändlärindän, maskalarından savayı özgä bir şey deyil (täässüf ki, çox vaxt här şey elä onların düşündüyü
kimi dä olur).
Kişilärä inamını hälä tam itirmämiş digär kateqoriya qadınlarsa, bu halda kişilärin sämimiyyätini ciddi qäbul
etsälär dä, här halda, ämindirlär ki, özünä hörmät qoyan qadın kişi diqqätinä ilk cavab olaraq ağız büzüb üz
çevirmälidir. Buna isä kişilärin münasibäti heç dä birmänalı olmur: bir çox kişilär bunu öz etirafları kimi sämimi
qäbul edib, här şeyin birdäfälik sona yetdiyini düşünür vä daxilän yanıb qovrulsalar da, zahirdä bir dä o mövzuya
qayıtmamağa üstünlük verirlär. Digärläri isä öz eqoistik mänliklärini qabardaraq, belä güman edirlär ki, hämin
rädd cavabından sonra özünä hörmät qoyan kişi, näinki o qadının händävärinä dolaşmamalıdır, hätta özünü pärt
väziyyätdän xilas etmäk üçün, yeri düşdükcä o qadına üstdän aşağı baxıb, bundan heç nä itirmädiklärini şästlä
Dostları ilə paylaş: |