Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
286 
A. Dinin Maksat ve Gayelerine  tibar Etmesi  
mam  Şâfiî’nin,  bazen  Kur’an  ve  sünnet  nasslarını  dinin  genel 
prensiplerinden  hareket  ederek  değerlendirdiği,  fıkhî  ve  gâî  yaklaşımlar  sergilediği 
de  görülmektedir.  Nitekim,  nassların  umumî  ve  zahirî  anlamına  bağlılık  ilkesinin 
zaman zaman daha uygun sonuçlar verdiğine şahit olunmaktadır.  
1. Kadının Kendi Malında Tasarruf Yetkisi  
Ş
âfiî’nin  dinin  temel  ilkelerini  göz  önünde  bulundurarak  gâî  bir  yaklaşım 
sergilediğinin  bir  örneğini,  kadının  kendi  malındaki  tasarrufunu  kocasının  iznine 
bağlayan rivâyetlerle
1291
 ilgili yorum ve değerlendirmesinde görmek mümkündür.  
Ş
âfiî  öncelikle  bu  husustaki  hadîslerin/rivâyetlerin  kendisini  bağlayacak 
derecede sağlam olmadığını belirtmekte ve bu husustaki rivâyetlerin Kur’an, sünnet, 
eser  ve  akla  aykırı  olduğunu,  dolayısıyla  kadın  ve  erkekten  her  birinin  kendi  malı 
üzerinde tasarrufta bulunma konusunda tamamen eşit olduğunu ifade etmektedir. Bu 
konuda  o,  Kur’an’ın  kadınlara  verdiği  mehir  vb.  mali  hakları  örnek  vermekte  ve 
kadının  bunlar  üzerinde  kocasının  iznine  gerek  olmaksızın  istediği  gibi  tasarrufta 
bulunma hakkına sahip olduğunu belirtmektedir
1292
. Allah erkek ve kadınlar arasında 
malları hususunda bir ayırım yapmamıştır. Erkeğin malı üzerinde caiz olan, kadının 
kendi malı üzerinde de caiz olur. Erkek malı üzerinde nasıl tam bir yetkiye sahipse, 
kadın  da  kendi  malı  üzerinde  tam  bir  yetkiye  sahiptir.  Bu  anlamda  kadın  ve  erkek 
arasında  ayırım  olmayıp  tamamen  eşittirler.  Kadın  ister,  bakire,  ister  evli,  ister  dul 
olsun  her  halukarda  kendi  malı  üzerinde  yetkilidir.  Diğer  mallarında  olduğu  gibi 
evlenmekle  elde  ettiği  mehir  de  onun  malıdır  ve  istediği  gibi  tasarrufta 
bulunabilir
1293
.  
                         
1291
   “Kadın  kendi  malından  kocasının  izni  olmaksızın  bir  ihsanda  bulunamaz”  Abdurrazzâk, 
Musannef,  IX.  125;  Ebû  Dâvûd,  Sunen,  22,  Buyû’  84,  h.  no:  3546-3547  (III.  293);  Nesâî, 
Sunen, 23, Zekât 58 h. no: 2538 (V. 65-66);  bn Mâce Sunen, 14, Hibât 7, h. no: 2388-2389 (II. 
798). Ahmed b. Hanbel, Musned, III. 179, 184.  
1292
   Şâfiî, Umm, III. 248-249. 
1293
   Şâfiî, Umm, III. 252. 

---

 
287 
Yine  mam  Şâfiî’nin  yanısıra  Ebû  Hanife  ve  bir  rivâyete  göre  Ahmed  b. 
Hanbel’in de dahil olduğu cumhûr, kadının malı üzerinde tam bir tasarruf yetkisine 
sahip olduğu yorumunu yapmışlardır
1294
.  
Ş
u halde Şâfiî, kadınların bizzat kendi malları üzerindeki tasarruf yetkilerini 
kocalarının  iznine  tabi  kılan  bu  tür  hadîsleri,  dinin  kadınlara  tanımış  olduğu  malî 
haklar muvacehesinde değerlendirmiş ve dinin ortaya koyduğu temel haklara aykırı 
bularak, bunlarla amel etmemiştir
1295
.  
2. Lian Davasında Eşlerin Nitelikleri: 
Ş
âfiî’nin  lian  davasında  bulunabilecek  eşlerin  vasıfları  hususunda  ortaya 
koyduğu gâî yaklaşımın da isabetli olduğu söylenebilir. Kur’an’da konuyla ilgili ayet 
ise  şöyledir:  “Eşlerine  zina  isnadında  bulunup  da  kendilerinden  başka  şahitleri 
olmayanlara  gelince,  onların  her  birinin  şahitliği  kendisinin  doğru  söyleyenlerden 
olduğuna dair dört defa Allah adına yemin ederek şahitlik etmesidir”
1296
.  
Bu âyetin zâhirî ve umûmî anlamına göre birbirleriyle lianda bulunabilecek 
eşleri tahsis eden herhangi bir vasıf yoktur. Buna göre, her karı ile koca – ister hür, 
ister  köle  olsunlar,  ister  biri  hür,  diğeri  köle  olsun,  ister  biri  veyahut  her  ikisi  şer’î 
cezâ  giymiş  olsun,  ister  olmasınlar,  ister  müslüman  olsunlar,  ister  koca  müslüman, 
karı hıristiyan veya yahûdî olsun- birbirleriyle liânda bulunabilir. Fakat ikisi de gayr-
i muslim olan karı ile koca arasında –eğer müracaat etmezlerse- liân yoktur
1297
.  
Nitekim  Şâfiî  de âyetin  zahirî  ve  umûmî  anlamını  almış  ve  eşler  arasında 
yukarıda sayılan vasıflarla her hangi bir tahsise gitmemiş ve vasıfları ne olursa olsun 
tüm eşler arasında liânda bulunmanın mümkün olduğu yorumunu yapmıştır
1298
. Zira 
                         
1294
   bn Kudâme, el-Muğnî, VI. 300; Şevkânî, Neylu’l-Evtâr, IV. 125. 
1295
   Ancak bazı imam ve fakihlerin bu konuda kadının tasarruf yetkisini sınırlandıran hatta tamamen 
kocanın  iznine  bağlayan  görüşlere  sahip  oldukları  da  görülmektedir.  Nitekim  mam  Mâlik  ve 
Tâvus’a  göre,  kadın,  kendi  malından  üçte  bir miktarına  kadar tasarruf  yetkisine sahiptir. Daha 
fazlası için tasarruf yetkisi yoktur ve bunun için, kocasının izni şarttır.  mam Leys b. Sa’d ise, 
kocanın izni olmadan, kadının kendi malından infak edemeyeceğini ve yasağın mutlak olduğunu 
ileri  sürmektedir.  Ona  göre,  çok  önemsiz  bazı  şeyler  hariç,  kadının  malının  tamamı  üzerinde 
tasarruf  yetkisi  olmadığı  gibi,  üçte  birinde  de  tasarruf  yetkisi  yoktur.  Yine  kadın  ister  reşid 
olsun, olmasın bu hüküm aynen geçerlidir. Şevkânî, Neylu’l-Evtâr, IV. 125.  
1296
   24. Nûr, 6.  
1297
   bn Ruşd, Bidâyetu’l- Muctehid, III. 131. 
1298
   Şâfiî, Umm, V.194-197.  

---

 
288 
ayette  liânda  bulunabilecek  eşler  için  her  hangi  bir  şart  konmamıştır.  Şâfiî’nin 
yanısıra,  mam Malik, Medîne ehli, Ahmed b. Hanbel, Davud ez-Zahirî ve Ebû Sevr 
de aynı görüşe kail olmuşlardır
1299
. Hanefîler ise, eşlerin liânda bulanabilmeleri için 
ikisinin  de  Müslüman  olmasını,  hür  ve  kazf  cezasına  çarptırılmamış  olmasını  şart 
koşmuşlardır
1300
.  
Ş
âfiî,  Hanefîlerle  bu konudaki  görüş ayrılığını  geniş olarak  tartışmakta ve 
onların  argümanlarına  eleştiriler  yönelterek  çürütmeye  çalışmaktadır.  Şâfiî,  her 
zaman olduğu gibi bu meselede de muhatabına veya muhalifine sorular sordurarak ve 
polemik yaparak konuya ele almakta ve tartışmaktadır. Şâfiî’nin de ifade ettiği gibi 
Hanefîlerin yukarıdaki vasıfları şart koşmada iki temel argümanları vardır. Birincisi, 
Amr b. Şuayb’ın Abdullah b. Ömer’den rivâyet ettiği Hz. Peygambere izafe olunan 
“Şu  dört  kimse  ve  bunların  eşleri  arasında  lian  yoktur:  “Müslümanla  evli  Yahûdî 
veya  Hıristiyan  kadın,  köle  ile evli  hür  kadın,  hür ile  evli  cariye  ve Hıristiyan  karı 
koca”
1301
. Şâfiî, her ne kadar kendisi de zaman zaman munkatı’ hadîsleri kullanmış 
olsa  da-  ki  aslında  bu  bir  çelişkidir-  bu  rivâyeti  munkatı  olarak  değerlendirmiş  ve 
bunu  ihticaca  elverişli  bulmamıştır. 
kincisi  ise,  lianı  şahitlik  olarak 
değerlendirmeleridir.  Zira  ayette  geçen  “onların  her  birinin  şahitliği”  ifadesinden 
lianı şahitlik olarak anlamışlar ve şahitlerde koşulan şartların lianda da şart olduğunu 
söylemişler,  şahitliği  geçerli  olmayan  kişinin  (kölenin),  lianda  da  bulunamayacağı 
kanaatine  ulaşmışlardır.  Şâfiî  ise  burada  muhatabını  Arap  dilini  bilmemekle 
suçlayarak,  ayette  geçen  şahitliğin,  yemin  manasında  olduğunu  ve  hiç  kimsenin 
kendi lehine şahitlikte bulunamayacağını belirtmek suretiyle Hanefîlerin görüşlerini 
reddetmektedir
1302
.  
Sonuçta  Şâfiî’nin  âyetin  lafzî  ve  umumî  anlamını  esas  alarak  ve  ilgili 
hadisleri  ayetin  anlamını  tahsîse  elverişli  bulmayarak  ortaya  koyduğu 
değerlendirmenin daha isabetli olduğu kanaatindeyiz.  
                         
1299
   bn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah, en-Nemerî, et-Temhîd, thk. M. Ahmed el-Alevî, 
M. Abdulkebîr el-Bekrî, Vezâratu Umûmi’l-Evkâf, el-Mağrib, 1387, VI. 192.  
1300
   Kâsânî, Bedâiu’s- Sanâi‘, III. 243.  bn Abdilberr, A.g.e., VI. 192.  
1301
   Şâfiî, Umm, V.194; Abdurrazzâk, Musannef, VII. 129 (no. 12508).  
1302
   Şâfiî, Umm, V. 194-195.  

---