Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 63 Məsələn, böyük bacı elə bir gəbə toxuyur ki, bir şəhərin əhalisi həmin gəbənin üstündə yerləşə bilir. Ortancıl bacı yumurta qabığından elə aş bişirir ki, bir şəhərin əhalisi yeyib doyur, hələ aşdan bir az artıq da qalır. Paxıllığın kökündə kiçik bacının böyük və ortancıl bacılardan daha fərasətli və qabiliyyətli olması durur. İş burasındadır ki, kiçik bacı birçəyinin biri qızıl, biri isə gümüş olan oğlan uşağı doğa bilir. Böyük və ortancıl bacılara kiçik bacını aradan götürmək öz qabiliyyətlərini daha qabarıq şəkildə nümayiş etdirmək üçün lazımdır. İndiki halda böyük və kiçik bacılar yalançı qəhrəman kimi təqdim olunmur. Böyük və ortancıl o halda yalançı qəhrəman sifətində təqdim oluna bilərdi ki, onlar kiçik bacının dünyaya gətirdiyi qeyri-adi uşağı öz adlarına çıxmış olaydılar, belə bir uşağın doğulmasını öz hünərləri kimi qələmə verəydilər. Belə bir xətt, haqqında danışdığımız nağıl üçün, eləcə də üç bacıdan bəhs edən digər nağıllar üçün səciyyəvi deyil. Baş qəhrəmanı qızlar olan nağıllarda, adətən, yalançı qəhrəman sifətində qulluqçunun, yaxud başqa bir adamın təqdim edildiyini görürük. Bu nağıllarda yalançı qəhrəman adi qızın yox, qeyri-adi xüsusiyyətləri ilə seçilən, sakral aləmə bağlı olan bir qızın qismətinə sahib çıxmaq istəyir. “Nar qızı” nağılında (5, 116-120) baş qəhrəman narın içində yaşayır. Dara düşəndə, ətrafda özünə qarşı təhlükə hiss edəndə bu qız dönüb gül kolu, yaxud çinar ağacı olur, o tərəf, bu tərəfə üfürməklə şahzadənin atından Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 64 ötrü arpa-saman əmələ gətirir. “Balıqlar padşahı ilə Yaqub” nağılına (5, 223-228) daxil olan süjetlərdən bi- rindəki qız (yəni kontaminasiya olunan süjetlərdən birinin baş qəhrəmanı) bir il sərasər padşah oğlunun keşiyini çəkməyi bacaran bir qızdır. Qulluqçu qızın baş qəhrəmanın qismətinə sahib çıxması bir çox başqa nağıllardakı kimidir. Ölüm yuxusuna getmiş padşah oğluna keşik çəkməyin son məqamında baş qəhrəman şahzadənin yanından ayrılmalı və öz yerinə qulluqçunu qoymalı olur. Və şahzadə ölüm yuxusundan elə bu məqamda – başı üstündə qulluqçu qız keşik çəkəndə ayılır. Qulluqçu qızın yalançı qəhrəman sifətində özünü göstərməsi belə baş verir: “Oğlan ayılıb öz-özünə dedi: – Nə çox yatmısan. Gördü ki, başının üstündə bir qız var, dedi: – Ay qız, sən kimsən? Qulluqçu dedi: – Mən iki ildir ki, sənin milçəyini qovuram, hələ sənin üçün bir qulluqçu da tutmuşam. Bu söhbətlərin içində padşahın qızı gəldi. Gördü oğlan qıza (qulluqçuya – M.K.) deyir: – İndi ki sən mənim iki il zəhmətimi çəkmisən, gərək mən səni alam. Qız (qulluqçu – M.K.) padşah qızını (şahzadənin keşiyini çəkən baş qəhrəmanı – M.K.) görüb dedi: – Bu da bizim qulluqçumuz” (5, 227). Burada yalançı qəhrəmanın yalançılığı həqiqi qəhrəmanın gördüyü işi büsbütün və şişirdilmiş şəkildə öz adına çıxmağa yönəlib. Oxşar nağıllarda müşahidə etdiyimiz səciyyəvi bir cəhət burada da müşahidə olunur: həqiqi _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 65 qəhrəman (ölüm yuxusuna getmiş oğlanın başı üstündə günlərlə, aylarla keşik çəkən gözəl) öz qis- mətinin əldən getməsini səssiz-səmirsiz qarşılayır və ilk baxışda belə təsəvvür yaranır ki, o, acınacaqlı, taleyi ilə barışmaqdadır. Şübhəsiz, baş qəhrəman bu nağıllarda acınacaqlı taleyi ilə barışmır. Qeyd etdiyimiz “səssiz-səmirsizlik” sadəcə olaraq baş qəhrəmanın daşıdığı funksiya ilə bağlıdır. Burada baş qəhrəmanın funksiyası heç də bahadırlıqdan ibarət deyil. Burada baş qəhrəmanın mühüm bir funksiyası səbir və dözüm nümayiş etdirməkdir. Səciyyəvi epizoddur ki, “Balıqlar padşahı ilə Yaqub” nağılının nəzərdən keçirdiyimiz süjetində baş qəhrəman (şah- zadəyə keşik çəkən qız) bazardan özünə bıçaqla bərabər, səbir daşı da aldırır. Yəni baş qəhrəman heç də Məlikməmməd tipli qəhrəmanlar kimi hərəkət etmir. Əgər Məlikməmməd və ona oxşar digər qəhrəmanlar sonda yalançı qəhrəmandan qisas alırlarsa, onu (yalançı qəhrəmanı) fiziki, yaxud da mənəvi ölümə məruz qoyurlarsa, şahzadənin keşiyini çəkən qız dər- dini səbir daşına söyləyib bıçaqla özünü öldürmək qərarına gəlir. Əsl həqiqətdən hali olan şahzadə baş qəhrəmanı ölümdən xilas edir və ədalət bərpa olunur. “Nar qızı” nağılında baş qəhrəmanın padşah oğluna qovuşması bir az fərqli şəkildə baş verir: Padşah oğlu yuxuda Nar qızı görüb ona aşiq olur və sehrkar vəzirə tapşırır ki, yuxuda vurulduğu qızı tapıb gətirsin. Vəzir üç divin ixtiyarında olan Nar qızını tapıb gətirir. Göründüyü kimi, bu süjetdə padşah oğlunun Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 66 keşiyini çəkmək xətti yoxdur. Bu süjeti “Balıqlar padşahı ilə Yaqub” nağılındakı məlum süjetə yaxınlaşdıran xətt həlledici məqamda qulluqçunun peyda olması və özünü padşah oğluna “sırıması”dır. Qulluqçunun fürsətdən istifadə edib özünü padşah oğ- luna “sırıması” padşah oğlu ilə Nar qızının qovuşmasının düz bir addımlığında baş verir: vəzir Nar qızını bir çinarın başında qoyub ona paltar gətirməyə və əhvalatı padşah oğluna xəbər verməyə gedir. Əhvalatdan başqa adamlarla birlikdə vəzirin evindəki qulluqçu qız da xəbərdar olur. Qulluqçu qız hamıdan qabağa düşüb dərhal özünü Nar qızına çatdırır və onu itələyib çinarın başından quyunun dibinə salır. Quyu öz semantikasına görə başqa nağıllarda (məsələn, «Məlikməmməd»də) gördü- yümüz quyudur. Amma quyudan çıxıb öz səadətinə qovuşmağın yolu “Nar qızı” nağılında bahadırlıq nağıllarındakı kimi deyil. Təhlükədən yaxa qurtarmağın əsas vasitəsi bahadırlıq nağılında qılınc- qalxana əl atmaqdırsa, “Nar qızı” nağılında gülə- çiçəyə, kola-ağaca çevrilməkdir. Bahadırlıq nağılında baş qəhrəman silah qurşanıb, at sürüb açıq meydanda davaya başlayırsa, “Nar qızı”nda baş qəhrəman öz varlığını padşah oğluna uzaqdan-uzağa, işarələrlə çatdırır. “Padşah oğlunun qismətinə yazılan qız mənəm!” – deyib səsini qaldırmaq Nar qızının işi deyil. Nar qızının işi zəriflik, incəlik nümunəsi göstərib padşah oğlunu əvvəl-axır məsələdən hali etməkdir. Zəriflik, incəlik nümunəsi göstərməyin bir məqamı Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|