Microsoft Word fuattez doc

 
245 
Heroonu’nda  yer  alan  prosession  sahnelerinin  öne  çıkan  figürü  olan  tahtlı  arabadaki 
soylu kişi mezar sahibi olmamalıdır. Eğer arabada oturan bu kişi mezar sahibi olsaydı 
stellerde de onun betimlenmesi gerekirdi. Bu bağlamda prosessiondaki kubbeli arabanın 
yükünün  ne  olduğu  sorusu  önem  kazanmaktadır.  Bu  konuda  çeşitli  görüşler  vardır. 
Steller  üzerindeki  araba  tasvirlerini  inceleyen  Tappeiner  bunların,  Persli  kadınların 
seyahat  için  kullandığı  “Harmamaksa”
378
  olarak  isimlendirilen  arabalar  olduğunu 
söylemektedir.  Ölen  kişinin  karısı,  arabası  ile  kocasının  cenaze  törenine 
katılmaktadır.
379
  Jacobs,  Kubbeli  arabalar  üzerinde  taşınan  nesnenin  lahit  olması 
gerektiğini düşünmektedir.
380
 Mellink, Karaburun II’ deki arabadan yola çıkarak burada 
mezara  konulacak  olan  hediyelerin  taşındığını  söylemektedir.
381
  Weller,  betimlerdeki 
kubbeli  arabada  cenazenin  taşındığını  kabul  etmekte,  yalnız  bunun  ahşap  bir  tabut 
olduğunu  ileri  sürmektedir.
382
  Polat  cenazeyi  taşımak  için  özel  üretilen  arabaların 
üzerinde ahşap bir tabut ya da basit bir lahit taşındığını düşünmektedir.
383
 Ateşlier de, 
Polat’ın  arabalar  konusundaki  görüşlerine  katılmakta,
384
  ancak  bu  özel  tasarlanmış 
arabaların  üzerindeki  ahşap  sandukanın  arabanın  bir  parçası  olarak  yapıldığını 
eklemektedir. Arabaların ayrılabilen tek parçası kapaklarıdır. Özellikle steller üzerinde 
kubbeye  geçişte  gördüğümüz  çıkıntı,  cesedin  arabanın  içine  koyulup  ve  alınabilmesi 
için kapağın tutulacak yerlerini ifade etmekte olduğunu söylemektedir.
385
 
Karaburun II’nin Güney duvarında  (Lev. 34: a, b) ve Tatarlı doğu duvarı birinci kalas 
üzerinde  (Lev.  43:  b)  betimlenmiş  olan  sahnelerin  ekphora  sahnesi  olduğu  kesindir. 
Aynı konuyu Pers etkili steller üzerinde, Ksanthos G Heroonu’nda ve Ağlayan Kadınlar 
Lahdinde görmekteyiz. Ekphora konusunun işlendiği yerlerin tümü de mezar kültü ile 
ilişkilidir.  Burada  cenazenin  mezara  götürülüşü  canlandırılmıştır.  Her  iki  resimde  de 
sahnenin merkezinde yer alan tahtlı araba içerisinde oturan figürün vurgulanması dikkat 
çekicidir. Ancak cenaze prosessionunun bir özeti şeklinde olan Pers etkili mezar stelleri 
                                                 
378
 Herodotos, VII. 41, VII. 83, IX. 76; Xenophon, Anabasis, 1, 2, 16. 
379
 Tappeiner 1986, 81-95. 
380
 Jacobs 1987, 49-51. 
381
 Mellink 1973a, 297 vd.  
382
 Weller 1970, 224. 
383
 Polat 1991, 84-96; Polat 1998, lev. XII, 222. 
384
 Ateşlier, 2002, 78 vd.  
385
 Ateşlier, 2002, fig. 8, 87. 

---

 
246 
üzerinde  tahtlı  araba  içerisinde  oturan  figürün  yerine,  üstü  kubbe  biçimli  arabanın 
betimlendiği  görülmektedir.  Kubbeli arabayı  genellikle  bir  seyis çekmekte,  arkada  ise 
üç ya  da  dört  kişiden  oluşan  erkek  ya  da  kadın grupları  takip  etmektedir. Dolayısıyla 
soylu  kişi  mezar  ikonografisinde  önemini  yitirmektedir.  Bu  kişi  olasılıkla  mezar 
sahibinin  önemli  kimliğinden  ötürü  ekphora  sahnesinde  yer  alarak,  ölüyü 
onurlandırmaktadır.  Ateşlier
386
  ve  Polat’ın
387
  öngördüğü üzere  stanbul  5762,  stanbul 
5763,  Bursa  8500  stellerinde  kubbeli  arabanın  arkasından  gelen  kadın  gruplarından 
öndeki,  yukarı  kaldırdığı  bir  eliyle  arabaya  dokunmaktadır.  Bu  gruba  Tatarlı’yı  da 
eklemek gerekmektedir. Arabaya bu şekilde dokunma hareketi ölüye bir saygı gösterimi 
olmalıdır.
388
  Bu  figürler  cenazeye  bu  kadar  yakın  durmaları  ile  olasılıkla  ölü 
yakınlarından birini simgelemektedirler.
389
 
Yukarıda incelediğimiz eserlerde dikkat çektiği üzere ekphora sahnelerinin Akhaemenid 
Dönem içinde Anadolu’da sık rastlanan bir konu olduğu görülmektedir. Ancak bu sahne 
özellikle Persepolis ve Pazargad’daki krali mezar kabartmalarında yoktur. Ayrıca açılan 
mezarlarda  araba  buluntusuna  rastlanmamıştır.
390
  Buna  karşın  Phryg  Tümülüslerinde 
yapılan kazı çalışmaları sonucunda at ve öküz iskeletlerine rastlanmıştır.  skeletlerinin 
yanında  arabaya  ait  tekerlek,  araba  oku  parçaları  ve  koşum  takımları  ele  geçmiştir.
391
 
M.Ö.  8.  yüzyıldan  itibaren  Phryg  tümülüslerinde  cenazenin  bir  araba  içinde  mezar 
alanına getirildiği ve bu araba ile atların ya da öküzlerin cenaze ile birlikte gömüldükleri 
anlaşılmaktadır.  Bir  Phryg  geleneği  olduğu  anlaşılan  bu  seremoninin  Lydia  ve 
Phrygia’daki  Akhaemenid  Dönem’e  tarihlenen  tümülüslerde  devam  ettiği  ortaya 
çıkmaktadır. Pers etkili stellerin en yoğun bulunduğu Daskyleion’da M.Ö. 8. yüzyıldan 
başlayan  Phryg  varlığını  gösteren  bulgular  ele  geçmiştir.  Elmalı  Ovası’nda  da  Phryg 
malzemesi veren tümülüsler ortaya çıkarılmıştır.
392
 
                                                 
386
 Ateşlier, 2002, 80. 
387
 Polat 1998, 91, 34. 
388
 Dentzer 1969, 195-224. 
389
 Ateşlier 2002, 82. 
 
390
 Polat 1998, 232. 
391
 Polat 1998, 233 vd.  
392
 Polat 1998, 234 vd. 

---

 
247 
Bunun  yanı  sıra  Hellen  ölü  kültü  geleneğinde  de  ekphora  sahneleri  vardır.  Atina’da 
ekphora,  prothesisin  ertesi  günü  güneş  doğmadan  yapılmaktaydı.
393
  Ölü  yatağı  ile 
beraber  eller  üzerinde ya da  iki  atın çektiği arabayla  götürülüyordu.  Arabanın  önünde 
libasyon  kabı  taşıyan  bir  kadın  yer  almaktadır.  Ölünün  erkek  ve  kadınlardan  oluşan 
yakın  akrabaları  arabayı  takip  etmekteydi.  liada’da  ise  ekphora,  Patroklos’ta  ve 
Hektor’da karşımıza çıkar.
394
 Ekphora sahnesinin bulunduğu Geometrik Dönem Atina 
NM  803  amphorası
395
  üzerindeki  betimde  ölü  cenaze  yatağı  ile  birlikte  bir  arabaya 
yerleştirilmiştir. Arabaya ölünün akrabaları ile ağlayıcılar eşlik etmektedir. Arabayı iki 
at çekmektedir ve atları da bir arabacı tutmaktadır. Arabayı önde ve arkada bir yas pozu 
olan elleri başında saçlarını yolar durumda figürler takip etmektedir. Cenaze arabasına 
bazı  figürlerin  oturduğu  görülmektedir.  Vazonun  gövde  altında  yer  alan  dar  frizde 
ağlayanlardan oluşan bir dizi bulunmaktadır. 
Atina NM 990
396
 kraterinde yine cenaze arabasına yatağıyla konmuş ölü görülmektedir. 
Katılımcıların oldukça çok olduğu sahnede arabaya yakın olan figür bir eliyle saçlarını 
yolarken  diğer  eliyle  de  cenaze  arabasına  dokunmaktadır.  Bonn  16  krater  parçası
397
 
üzerinde cenaze arabasına ait çok az korunmuştur. Cenaze arabasının yanında solda iki 
kadın figürü görülmektedir. Bunlardan ikincisi bir eliyle saçını yolarken diğer eliyle de 
cenaze yatağının oturduğu arabaya dokunur durumdadır. 
Kuzey  onia’da  Klazomenai’de  kapağında  ekphora  sahnesinin  betimlendiği  terrakotta 
bir  lahit  ele  geçmiştir.
398
  M.Ö.  600  yıllarına  tarihlendirilen  lahdin  sanduka  kısmı 
dikdörtgen kutu şeklinde olan lahdin kapağı semerdam çatı şeklinde biçimlendirilmiştir. 
Kapağın  sadece  bir  uzun  kenarı  ile  kısa  kenarı  korunmuştur.  Kısa  kenarında  bezeme 
korunmamıştır.  Uzun  kenarında  ise  kontur  tekniğinde  yapılmış  sağa  doğru  ilerleyen 
ekphora  sahnesi  yer alır. Sahnenin  ortasında  bir katırın çektiği araba  üzerinde klinede 
yatan ölü yer almaktadır. Sekiz parmaklı olduğu anlaşılan araba dört tekerlekli bir yük 
                                                 
393
 Ekphora için bkz. Şahin 1996, 151-152; Ahlberg 1971; Töreyen 1992; Kurtz – Boardman 1971, 58, 
144-146; Garland 1975, 31-34.  
394
  liada, XXIII, 128 ve XXIV, 785. 
395
 Ahlberg 1971, fig. 53; Schweitzer 1969, Taf. 35; Davidson 1968, 24. 
396
 Davidson 1968, 36; Ahlberg 1971, fig. 54; Schweitzer 1969, Taf. 40. 
397
 Ahlberg 1971, fig. 55; Mielsch 2003, 46- 47. 
398
 Hürmüzlü 2003, 422 vd., fig. 75-76.  

---