Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
162 Bu üsyana görkəmli ruhani və ictimai-siyasi xadim, Şəmkirin Düyərli kəndindən olan, el arasında “Hacı Axund” kimi şöhrət tapmış Hacı Axund Əhməd Hacı Piri oğlu Nuruzadə (1881-1930) 66 başçılıq edirdi. Hacı Əhməd Nuruzadə bölgədə tanınmış olduqca nüfuzlu bir ruhaniydi. O qədər hörmətli bir şəxsiyyətdi ki, qan düşmənlərini barışdırmağa onu aparırdılar və o ətraflarda onun bir sözünü iki etməzdilər. Bu cür nüfuzuna görə Məhəmmədəmin Rəsulzadənin başçılığı altında qurulmuş ilk Azərbaycan Cümhuriyyətinin Parla- mentinə Gəncəbasar bölgəsindən seçilən millət vəkillə- rindən biri də Hacı Axund Əhməd oldu. Sovet hakimiy- yətinin ilk illərində o, özünü çox sakit aparsa da var- dövləti, torpaqları əlindən alınanda haqsızlıqla barışmadı, hakimiyyətə qarşı çıxaraq qaçaq düşdü. 1930-cu ildə Gəncəbasarda hakimiyyətdən narazı olan bütün qüvvələr Hacı Axundun ətrafına toplaşdı və hakimiyyət orqanla- rıyla silahlı çarpışma başlandı. Hacının dəstəsində 3 min nəfərə qədər əli silahlı adam vardı. Şəmkir bölgəsində hakimiiyətini itirməkdə olan kommunistlər 1930-un noyabrında üsyançıların üstünə Zəyəmdən böyük hərbi qüvvə yolladılar. 17 noyabr 1930-da Düyərli kəndinin “Daş yatağı” (ora “Şimanlı Allahyarın yatağı” da adlanır) adlı yerində son və həlledici döyüş gedir. Ağır toplarla və pulemyotlarla yaraqlanmış çoxsaylı rus əsgərləri qarşı- 66 Onun haqqında geniş bilgi almaq üçün bax: Ədalət Tahirzadə. Nuruzadə Hacı Axund Əhməd Hacı Piri oğlu. – “525-ci qəzet”, 3, 9 may 2008, №№78, 82. 163 sında əlində yalnız tüfəng tutmuş üsyançılar mühasirəyə düşür və çox ağır tələfata uğrayırlar. Yaxında partlayan mərmidən sağ ayağını itirən Hacı Axund Əhməd əsir düşməsin deyə özünü güllə ilə vuraraq şəhid olur. Bundan sonra üsyançılara Hacının qardaşı – pəhləvan gövdəsinə görə hamının “Yekə Məhəmməd” dediyi igid başçılıq edir. Ancaq dayandoldurum tüfənglə ağır topların qarşısında nə qədər durmaq olardı ki?! Qurtuluş savaşçılarının çoxu bu döyüşdə şəhid oldu, çoxları isə yaralanaraq əsir düşdü. Ağır yaralıların içərisində Yekə Məhəmməd də vardı. Ertəsi gün meyitləri və əsirləri Düyərlidə poçtun qarşısına gətiriblər, kənd camaatını da qorxutmaq üçün buraya yığıblar. Bolşeviklərin “Vəsil” deyilən komandiri boyu çatmadığına görə hoppanaraq əli-qolu bağlı Yekə Məhəmmədə bir şillə vurub, sonra da deyib ki, haradan idarə olunduğunuzu, sovet idarələrindəki adamlarınızın kimliyini desən səni buraxarıq. Yekə Məhəmməd xalqın gözü qarşısında Vəsilin üzünə tüpürüb. Qəzəblənmiş bolşevik tapançasındakı bütün güllələri onun bədəninə boşaldıb, ancaq Məhəmməd yenə yıxılmayaraq dağ kimi dimdik durub, bir azdan isə qanı axıb gedəndə yerə çöküb və şəhid olub!.. Hacı Axund Əhmədin başçılıq etdiyi bu üsyan Azər- baycanın azadlıq savaşı tarixində ən şərəfli səhifələrdən biriydi! (22). Əsasən inzibati metodlar hesabına Şəki-Oğuz (ozamankı Nuxa-Vartaşen) dairəsində də kollektiv təsər- 164 rüfatlar (rusca: “kolxoz” – “kollektivnoye xozyaystvo” sözündən) yaradıldı. Onların sayı 68 idi və həmin kolxozlarda 6.281 fərdi təsərrüfat birləşdirilmişdi. 1930-cu ildə Şəkidə başlanan və Azərbaycanın 8 bölgəsinə yayılan üsyan da bolşevik rejiminin xalqımızın milli-mənəvi dəyərlər sisteminə mürtəce münasibətinə, fərdi kəndli təsərrüfatını və azad sənətkarlığı ləğv etmək istiqamətində apardığı sosial-iqtisadi siyasətinə qarşı yönələn etiraz hərəkatı idi. Bolşevik rejiminin inzibati metodlara, ağır vergi siste- minə əsaslanan iqtisadi siyasəti Şəki sənətkarlığını, manufaktura təsərrüfatını iflasa uğratmışdı. Şəkidə bir qrup dabbağ tərəfindən Xalq Komissarları Sovetinin səd- rinə yazılan ərizə də bunu sübut edir. Orada deyilirdi ki, Azərbaycan Sənət Birliyi dabbağları öz şəbəkəsinə birləşdirmək və artel yaratmaq qərarı qəbul etdikdə biz həvəslə ora yazılmaq üçün ərizə verdik. Şəkidə fəaliyyət göstərən 200 dabbağdan 69 nəfəri artelə yazıldı, ancaq bu birlik bizi xammalla təchiz edə bilmir (17, 42). Üsyan hərəkatına qarşı mübarizə aparmaq üçün yaradılan Üçlüyün verdiyi məlumata görə, 1930-cu il aprelin 12-də kəndlərdən Şəki şəhərinə 100 silahlı və 1.500 əliyalın üsyançı yürüş etmişdir. Onlar şəhəri tutaraq 3 gün əllərində saxlamışlar. Üsyanı yatırmaq üçün Qafqaz alayi, Azərbaycan diviziyasının Qafqaz eskadronu, 4-cü alayın ayrı-ayrı bölükləri, desant bölüyü, Azərbaycan alayının bölükləri, Belarus hərbi məktəbinin 154 kursantı, Leninqrad sərhəd qoşunları məktəbinin 150 kursantı cəlb 165 edilmişdi (17, 123). Belə bir geniş coğrafi məkandan böyük hərbi qüvvənin Şəki üsyançılarına qarşı yeridil- məsi sübut edir ki, bu hərəkat SSRİ rəhbərliyi səviyyə- sində təşvişə səbəb olmuşdu. 1930-cü il aprelin 12-dən may ayının 12-nədək olan müddətdə 180 üsyançı şəhid olmuş, 150 üsyançı isə yaralanmışdı. Kütləvi həbslər zamanı 865 nəfər tutulub saxlanılmış, onlardan 220 nəfərinə üsyan iştirakçısı ittihamı irəli sürülmüşdü. Üsyançılara qarşı mübarizə aparan bolşevik rejimi isə 73 nəfər adam itirmişdir. Hökumət qüvvəsindən yaralananların sayı 79 nəfər olmuşdur. Bu üsyan bütün SSRİ məkanında qolçomaq qiyamları kimi təqdim olunan üsyanlardan ən kəskini idi. Şəki üsyançılarının bölşevik rejiminə qarşı apardığı mübarizə yalnız sosial-iqtisadi və siyasi hüquqsuzluğa qarşı deyil, həm də milli-mənəvi və dini dəyərləri qoruyub saxlamaq uğrunda milli qeyrət davasıydı. Görkəmli araşdırıcı Cəlal Qasımov AR MTN arxivində saxlanılan Şəki-Zaqatala üsyanı rəhbərlərinin siyahısını taparaq üzə çıxarıb. Həmin siyahını oxucuların nəzərinə çatdırırıq: 1. Molla Mustafa Şeyxzadə (Şabalıd kəndi). 2. Bəhram bəy Nəbibəyov (Şəki rayon hərbi komis- sarlığının səfərbərlik şöbəsinin keçmiş rəisi). 3. İsmayıl Haqqı əfəndi (Anadolu türkü) – Şəki- Zaqatala mahalı RXTŞ-nin müfəttişi. 4. Mustafa Əlicanbəyov – Tiflisdə həbs olunub. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|