Microsoft Word H?simzade Seyid Zeyn?b doc docx

Digər  şüalanma  mənbələri  ,  birbaşa  olmasa  da,  dolayı  yolla  canlılara  və 

ekoloji  tarazlığa  təsir  göstərirlər.  Belə  mənbələrdən  neytronlar,  rentgen  və 

kosmik şüalardır.  

Kosmik şüalar yer səthinə kosmik fəzadan daxil olub, həm korpuskulyar 

həm  də  elektromaqnit  dalğa  təbiətlidir.  Biosferdə  kosmik  şüaların  intensivliyi 

aşağıdır.  Lakin  bu  amil  kosmik  uçuşlar  üçün  ciddi  amil  hesab  olunur.  Kosmik 

ş

üalanma  və  geoloji  süxurların  biosferdə  yaratdığı  şüalanma  qiymətinin 

məcmuusuna  fon  radiasiyası  deyilir.  Bu  radiasiya  qiymətcə  yer  ekosistemlərlə 

adaptasiya  olunub.  Fərz  olunur  ki,  bitkidə  olan  genlər  fon  şüalanmasına  görə 

mövcud  olurlar.  Biosferin  müxtəlif  hissələrində  fon  radiasiyasının  qiyməti 

müxtəlif olur və bəzi hallarda bir-birindən 3-4 dəfə fərqlənir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1.2.Canlı aləmin ionlaşdırıcı  şüaıara  həssaslığı və  radiasiyadan 

istifadənin ekoloji-iqtisadi aspektləri. 

Məlum olduğu kimi, hər bir kimyəvi elementin müxtəlif cür atomları olur. 

Bu elementlərin bir hissəsi radioaktiv, digərləri isə belə xassəyə malik deyillər. 

Elementlərin  belə  növləri  izotoplar  adlandırılır.  Məsələn,  karbonun,  oksigenin 

və  digər  elementlərin  bir  neçə  izotopları  vardır.  Radioaktiv  izotoplar  qeyri-

sabitdir, parçalanmada bunlar şüalanma buraxaraq digər izotoplara çevrilir. Hər 

bir  radioaktiv  izotop  özünün  atom  çəkisi  və  yarımparçalanma  müddəti  ilə 

səciyyələndirilir.  Ekoloji  nöqteyi-nəzərdən  əhəmiyyətli  radioaktiv  izotoplar  

cədvəl  3-də  göstərilmişdir.  Göründüyü  kimi, 

45

  Ca  –  kalsium  elementinin 

radioaktiv  elementidir.  Onun  atom  çəkisi  65,  yarımparçalanma  müddəti  160 

gündür [ 7]. 

Cədvəl 3. 

Ekoloji əhəmiyyətli radioaktiv izotoplar. 

A qrupu.Təbii fon şüalanmasında iştirak edən təbii izotoplar 

zotoplar 

Yarımparçalanma 

dövrü 

Ş

üalanma növü 

Uran – 235 (

235 

U) 

7·10

8

 il 

α

 və γ 

Uran – 238 (

238

U) 

4,5·10

9

il 

α

 və γ 

Radium – 226 (

226

Ra) 

1620 il 

α

 və γ 

Torium – 232 (

232

Th) 

1,4·10

10

il 

α

 və γ 

Kalium – 40 (

40

Ka) 

1,3·10

9 

il 

β

 və γ 

Karbon – 14 (

14 

C) 

5668 il 

β

 

B qrupu. Orqanizmi təşkil edən komponentlərin tərkibinə daxil olan bəzi 

izotoplar 

Kalsium – 45 (

45

Ca) 

160 gün 

β

 

Karbon – (

14

C) 

5668 il 

β

 

Kobalt – 60 (

60

Co) 

5,27 il 

β

 və γ 

---

Mis – 64 (

64

Cu) 

12,8 saat 

β

 və γ 

Yod-131 (

131

I) 

3 gün 

β

 və γ 

Dəmir – 59 (

59

Fe) 

45 gün 

β

 və γ 

Hidrogen – (Tritium) 

12,4 il 

β

  

Fosfor- 32 (

32

P) 

14,5 il 

β

  

Kalium – 42 (

42

K) 

2,6 il 

β

 və γ 

Natrium – 22 (

22

Na) 

 

β

 və γ 

C qrupu. Böyük miqdarda parçalanma məhsullarında olan radioaktiv 

izotoplar. 

Stronsium – 90 (

90

Sr) 

28 il 

β

  

Stronsium – 89 (

89

Sr) 

53 gün 

β

  

Sezium – 137 (

137

 Cs) 

33 il 

 γ 

Sezium – 134 (

134

Cs) 

2,3 il 

β

 və γ 

Civə - 106 (

106

Hg) 

1 il 

β

  

Civə - 103 (

103

Hg) 

40 gün 

β

 və γ 

Sirkonium – 95 (

95

Zr) 

65 gün 

β

 və γ 

Plutonium – 239 

(

239

Pu) 

2,4·10

10

il 

β

 və γ 

Yod – 131 (

131

I) 

3 gün 

β

 və γ 

Uran – 235 (

235

U) 

7·10

8 

il 

α

 və γ 

Uran – 238 (

238

U) 

4,5·10

9

 il 

α

 və γ 

 

Yuxarıdakı  cədvəldən  görünür  ki,  ekoloji  nöqteyi-nəzərdən  əhəmiyyətli 

sayılan  radioaktiv izotopları bir-birindən müəyyən xüsusiyyətlərinə görə yaxşı 

seçilən 3 qrupa (A,B,C)  bölmək olar.A qrupuna daxil olan elementlər təbiətdə 

fon  şüalanmasını  yaradan  elementlərdir.  B  qrupuna  daxil  olan  elementlər  isə 

bilavasitə bitki və heyvan orqanizmlərinin tərkibedici elementləridir.C qrupuna 

isə  daxil  olan  elementlər  isə  uranın  və  digər  radioaktiv  elementlərin  bölünmə 

---