Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
445
prinsiplərindən, onun təcəssümündən, faktura tərtibatından asılı olmayaraq, bir o qədər fəal və tez mənimsəyir. Orkestr ifaçılığı təcrübəsində tez-tez təsadüf olunan qeyri-ix- tiyari mexaniki sürətlənmələri, səslənmənin güclənməsi və zəif- ləməsi hallarında ləngimələri istisna edən dinamik və temp baş- lanğıclarının ciddi surətdə uzlaşdırılması məsələsi məşqlər və konsertlər prosesində Niyazini daim narahat edirdi. Niyazi ritmik amil probleminə və əsərin əsas quruluş ünsürləri- nin çatdırılması məsələsinə də bu cür diqqətlə yanaşırdı. Kəskin ritm duyğusu dirijora səs məkanını vahid ritmik nəfəslə zənginləş- dirmək və bu yolla əsərin eşidilə bilən konkret arxitektonik müva- zinət hissini yaratmaq imkanı verirdi. Soltan Hacıbəyovun “Kar- van” simfonik lövhəsinin, Qara Qarayevin “İldırımlı yollarla” bale- tindən “Yürüş”epizodunun, xüsusilə Moris Ravelin “Bolero”sunun Niyazi tərəfindən ifası bunu təsdiq edən xüsusi nümunələrdir. Ni- yazinin ifaçılıq üslubu məhz onunla əlamətdardır ki, bu üslubda si- tayiş müəllif fikri, şəxsi impulsiv və əsl yaradıcı təşəbbüs özünün bütün komponentləri ilə üzvi surətdə birləşir. Niyazinin incəliklə tərtib etdiyi çoxsaylı yozumlar dirijorun musiqi əsərlərini bütün zənginliyi, dinamik çalarların və rənglə- rin dəyişkənlikləri ilə yüksək sənətkarlıqla yenidən yaratmaq qa- biliyyətindən xəbər verir. Niyazi partituranın not sətirlərində qeyd olunmuş dinamik müəllif nüanslarının və özünün əlavə et- diyi replikaların mənalarının “açılması” gedişində izahın ən müxtəlif formalarına müraciət edirdi. Lakin bu zaman üstünlük gah havanı özündə cəmləşdirən və onu yazan, bununla belə səs- lənmənin relyefliliyinə nail olan, gah da işarələrə bənzər “xəsis” jestlərin aşkar, əyani dilinə məxsus olurdu. Niyazi çox zaman di- rijorluğun ifadəli “barmaq” texnikasından istifadə edir, gah hə- dələyici, işarəedici, əmredici, gah da xırda, qısa, sanki şərti siq- nalları xatırladan hərəkətlərə müraciət edirdi.
446
VI fəsil Niyazi və Türkiyə musiqi mədəniyyəti
Niyazinin qastrol həyatı xarici ölkələrə səfərlərin çoxluğu ilə əlamətdar olmuş və Amerika Birləşmiş Ştatlarından Monqolu- stana, Hindistana, Çinə qədər olan geniş coğrafi məkanı əhatə etmişdir. Bir qayda olaraq, Niyazi hər hansı bir ölkəyə daim uğurla müşayiət olunan birinci səfərindən sonra həmin ölkəyə təkrarən dəvət edilirdi. Lakin Türkiyə Cümhuriyyətinə konsert- yaradıcılıq fəaliyyəti məqsədilə səfəri Niyazinin digər xarici öl- kələrdə olan səfərlərindən daha uzunmüddətli olması ilə fərqlə- nir. Bu ölkədəki konsert fəaliyyəti onun tərcümeyi-halında xüsu- si yer tutur. Niyazi Türkiyə Cümhuriyyətinə (Respublikasına) 1963-cü, 1965-ci, 1966-1967-ci illərdə dəvət edilmiş, 1973-cü ildə isə yeni dəvət əsasında Ankarada 1,5 il çalışmış, burada Opera və Balet Teatrının baş dirijoru vəzifəsində işləmişdir. Əs- lində Niyazinin Türkiyə bəstəkarları və ifaçıları ilə yaradıcılıq əlaqələri onun Türkiyə Cümhuriyyətinə qastrol səfərindən xeyli öncə – 1963-cü ildə Bakıda başlanmış və uzun illər ərzində bu əlaqələr Azərbaycanda və Rusiya qastrol səfərlərində də davam etmişdir. Bu yaradıcılıq əməkdaşlığı xüsusi, geniş elmi-tədqiqat əsərinin mövzusudur. Niyazinin müasir Türkiyə musiqi sənətinə təsirinin əhəmiyyətini nəzərə alaraq bu yazının xüsusi bölümü həmin mövzuya həsr edilib. “Niyazi və Türkiyə musiqi mədəniyyəti” 1 mövzusu Niyazi- nin yaradıcılıq fəaliyyətinin bir neçə önəmli cəhətinin diqqətə alınmasını tələb edir. Məsələn: 1. Niyazinin Türkiyədəki fəaliyyətinin düşdüyü tarixi-siyasi dönəm və mədəni-ictimai şərait; 2. Repertuarın təşkili və əsərlə- rin seçilməsində əsas meyarlar; 3. Türk bəstəkarlarının əsərləri- nin təfsiri məsələsi, ilk səslənişi və Türkiyənin xaricində türk
1 Ağayeva S. Niyazi və Türkiyə musiqi mədəniyyəti // Musiqi Dünyası. № 2/51, Bakı, 2012, s. 28-32. 447
musiqisinin təbliği; 4. Türkiyədə Azərbaycan, Qərb və rus bəs- təkarlarının əsərlərinin ifası; 5. Ankara və İstanbul teatr səhnə- lərində balet və opera tamaşalarının təfsiri; 6. Niyazinin tamaşa- larda bədii rəhbər kimi çalışmaları; 7. Xalq musiqisi haqqında düşüncələri; 8. Niyazinin Türkiyənin ifaçılıq (vokal, instrumen- tal, orkestr dirijorluğu) sənətinə təsiri; 9. Türkiyədə maarifçilik fəaliyyəti; 10. Niyazinin bu və ya digər yaradıcılıq və insani xü- susiyyətlərinin təhlili. Göründüyü kimi, mövzu çox geniş olduğundan, təqdim edi- lən yazıda Niyazi yaradıcılığının bu sahəsinin sadəcə bir neçə məqamı işıqlandırılıb. Niyazinin çağdaş türk musiqiçiləri ilə ilk yaradıcılıq təmas- ları 1963-cü ildə Əhməd Adnan Sayqun (1907-1991) və Ülvi Cemal Erkinin (1906-1972) Bakıda keçirilən konsertləri ilə baş- ladı. Burada Ə.A.Sayqunun 3-cü simfoniyası və Fortepiano üçün konserti, Ü.C.Erkinin 2-ci simfoniyası və Skripka ilə or- kestr üçün yazdığı konsert Azərbaycan dinləyicilərinə təqdim olundu.
Bu konsert Ə.A.Sayqun simfoniyasının ilk ifası olduğundan həm bəstəkar, həm də bütövlükdə musiqi mədəniyyəti üçün əla- mətdar bir hadisə idi. Niyazi Sayqunun bu yeni əsərini proqra- ma salmadan öncə onun partiturasını Azərbaycan bəstəkarı Qa- ra Qarayevlə (1918-1982) birgə diqqətlə nəzərdən keçirmiş və türk musiqisinin müasir bəstəkarlıq texnikasına sahib olan ustad bir sənətkarı ilə qarşılaşdığına əmin olmuşdu. Türk bəstəkarlarının Bakıdakı konsertləri böyük müvəffə- qiyyətlə keçdi. Bu nailiyyəti A.Sayqun və Ü.Erkin Niyazi ilə paylaşdılar və ona öz minnətdarlıqlarını bildirdilər. Adətən bir dirijorun səviyyəsinin yüksəkliyini göstərmək üçün onun hər hansı bəstəkarın duygu və düşüncələrini dəqiq şəkildə dinləyiciyə çatdırmasından bəhs edilir. Lakin Niyazi qeyri-adi bir dirijor olduğu üçün o, çox vaxt ifa etdiyi əsərdə bəstəkarın özünün də təxmin etmədiyi dərin məna və gözəlliklə- ri hiss edib, aşkara çıxararaq dinləyiciyə təqdim edir, beləcə, əsərin müəyyən dərəcədə həmmüəllifinə çevrilirdi. Niyazi ya- radıcılığının bu özəlliyi türk bəstəkarlarının öz əsərlərinin yozu- Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|