Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
322
323
Əksinə, “Sual”, “Ölkəm” və “Seyran” romanslarında A.Zey- nallı deklomasiya ilə mahnıvariliyin təkrarolunmaz sintezinə na- il olmuşdur. Belə ki, bu əsərlərdə yer alan deklomasiya və ariozo tipli mahnıvarilik Azərbaycan xalq musiqisinin improvizasiya xüsu- siyyətləri ilə sıx bağlı olub, milli ruhda qələmə alınmışdır. Bu əsərlər gənc bəstəkarın böyük nailiyyəti və xidmətidir.
324
A.Zeynallı yaradıcılığının əsas səciyyəvi xüsusiyyəti Azər- baycan məqamlarından istifadənin özünəməxsusluğudur. Bəstə- karın ən yaxşı romanslarında (“Sual”, “Ölkəm”) melodiya bu və ya digər məqam vurğulamadan bir məqamdan digərinə çox rahat keçir. Bütün bunlar da Azərbaycanda ilk dəfə Asəf Zeynallı ya- radıcılığında meydana çıxan romans janrını formalaşdırmışdır. Vokal əsərlərdə heç də az əhəmiyyətli olmayan yer fortepia- no müşayiətinə məxsusdur. Bu, təkcə əlavə, akkomponement vəzifəsi daşımır, çox zaman müstəqil olaraq, hətta romansda aparıcı başlanğıc olur. Məsələn, “Çadra”nın böyük fortepiano girişində həzin, kədərli intonasiyaları romansın əsas əhval-ruhiy- yəsinə kökləyir. Bundan başqa, adı çəkilən romansın orta hissə- sində maraqlı instrumental epizod keçir; bu epizod qəhrəmanın müraciəti intensiv inkişaf edən fortepiano partiyası ilə müşayiət olunur (oxşar epizoda “Sərhədçi” romansında da rast gəlinir). Bəstəkarın vokal əsərlərində fortepiano girişi də çox vacib mə- qamdır. Bu, giriş sanki özündə əsərin ən əsas məğzini ehtiva edir, toplayıcı xarakter daşıyır, lap əvvəldən dinləyiciyə roman- sın əsas ideyasını açır, ona məxsus kolorit yaradır, əsas intonasi- ya, melodik-harmonik, metro-ritmik əsası, strukturu üzə çıxarır. Bu, təsadüfi deyil: bəstəkar fortepianonun geniş perspektivlərini anlayırdı və ondan, həqiqi geniş potensial imkanlarını açaraq sənətkarcasına istifadə etmişdir. 325
Beləliklə, A.Zeynallı nəinki Azərbaycanda romans janrının əsasını qoydu, həm də onun başlıca konturlarını cızdı. İlk dəfə olaraq milli məzmunlu melodiyanın məqam xüsusiyyətlərini major-minor sistemi ilə, ümumi qəbul olunmuş forma ilə sintez- ləşdirdi, gələcək bəstəkarlar nəsli üçün yol açdı.
326
III fəsil Kamera əsərləri
Asəf Zeynallının yaradıcılıq simasının səciyyəvi cizgiləri təkcə onun fəaliyyətinin vacib və ən yaxşı sahəsi olan vokal əsərlərində deyil, onun üslubunun əsas təmayüllərini üzə çıxaran kamera əsərlərində də özünü göstərir. A.Zeynallının kamera əsərləri janr özünəməxsusluğu baxı- mından bir-birindən fərqlənir: “Uşaq süita”sı, fortepiano üçün fuqa və pyeslərlə yanaşı, bəstəkar kamera ansamblları üçün də musiqi yazıb: “Muğamsayağı”, skripka və fortepiano üçün “Layla”, iki violonçel və fortepiano üçün “Qoyunlar”. Bu janrın vacibliyi barədə görkəmli rus bəstəkarı A.P.Boro- din demişdir: - Mən tam əminəm ki, kamera musiqisi musiqi zövqünün və anlayışının inkişafı üçün ən güclü vasitələrdən biridir.
Zərif zövq və müstəsna “ölçü” hissi A.Zeynallının ən yaxşı kamera əsərlərinin əsasını təşkil edən başlıca amillərdir. Məsə- lən, “Layla”da, temperamentli “Muqamsayağı” pyesində olduğu kimi və s. Bunlar özündə sadə “Uşaq pyesi”ndən tutmuş polifo- nik forma-fuqaya qədər bütün mürəkkəb ifa tərzlərini ehtiva edir. “Uşaq süit”asının hər pyesi – uşaqların həyatından bir səhnə- dir. Burada təsvirlilik böyük rol oynayır (“Kuklaların yürüşü”, “Deyişmə”). Kuklaların yürüşü 327
Bununla yanaşı, bəstəkar təkcə uşağın psixologiyasını anla- mağa, onun fantaziyasına daxil olmağa çalışmır, həm də onu dərk edir. Bu pyeslər uşaqlar, kiçik ifaçılar üçün anlaşıqlıdır, ən çox onların imkanları nəzərə alınmışdır.
328
A.Zeynallı öz yaradıcılığında Azərbaycan məqamlarına isti- nad etmişdir, amma yanlış təcrübə mənasında yox, o, bəzən mə- qamların adlarından və bölmələrindən çıxış edərək öz bəstələri- nə adlar verirdi, məsələn, “Şikəstə”, “Muğamsayağı”. Fortepia- no pyeslərindən birini A.Zeynallı elə “Çahargah” adlandırmış- dır. Onda mövzuya iradəli, marş xarakteri verən “Çahargah” mə- qamının intonasiyalarından istifadə olunmuşdur. Pyesin çox sa- də və aydın strukturuna, qeyri-mürəkkəb faktura və harmonik xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, o, fortepiano məktəbinin repertua- rını zənginləşdirmişdir.
329
Bu barədə A.Zeynallının fuqalarına istinadən də danışmaq olar. Bəstəkar tərəfindən doqquz fuqa yazılmışdır. Lakin onlar- dan yüksək peşəkarlılığı, polifonik üsullarından istifadə bacarığı ilə fərqlənən yalnız ikisi çap olunmuşdur. 1-ci fuqa aramlı, həzin xalq mövzusu olan “Qoyunlar” (bəstə- karın çox sevdiyi mahnı, o, həmin mahnıdan həmçinin “Uşaq süi- tası”nda və kamera ansamblı üçün əsərlərində həmişə eyni ad al- tında istifadə etmişdir) əsasında yazılmışdır. Bu, Azərbaycan xalq melodiyasının polifonik formada istıfadəsinin ilk nümunəsidir. İkinci fuqada cəld templi Bax fuqalarının təsiri hiss olunur. Bu hər şeydən əvvəl fuqanın canlı, oynaq musiqisində müşahidə edilir. A.Zeynallının kamera-instrumental əsərləri arasında Azər- baycan məqamlarının improvizə üslubunda yazılan skripka və fortepiano üçün “Muğam sayağı” pyesi seçilir. Lakonik forma, ahəngdar harmonik çalarlar, incə, nəşəli, bir qədər təhriklə dolu melodiya-bəstənin səciyyəvi əlamətləri bunlardır. Lakin, bundan başqa, pyesdə daha bir maraqlı detal vardır; əsərin melodiya- sının improvizasiyaya əsaslanmasına baxmayaraq, forması də-
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|