526
Körpübasar
- -
-
-
24
106
81
187
-
-
-
-
Abaran
- -
-
-
-
-
-
-
1
7
4
11
D
ər
əçiç
ək
-
- -
-
1
8
11
19
2
23
28
51
Göy
çə
- -
-
-
15
59
55
114
1
5
5
10
Yekun:
7 3
6
29
65
208
784
763
1547
14
105
100
205
Qay
naq :
İ.
Şo
pen,689-
690
.
527
Müs
əlm
an din xadim
lə
rinin say
ı ha
qq
ında m
ənz
ər
ə
C
ədv
əl 8.5.
İr
əvan
xanl
ığ
ı
Axund v
ə m
olla
Mirz
əl
ər Se
yidl
ər D
ərvi
şl
ər
Ailəl
ər
Kişi
Qadın
Yekun
Ailəl
ər
Kişi
Qadın
Yekun
Ailəl
ər
Kişi
Qadın
Yekun
Ailəl
ər
Kişi
Qadın
yekun
İr
əvan
şə
hə
ri
50
181
151
332
19
64
41
105
39
92
96
188
3
6
4
10
Mahallar:
Q
ırx-
bulaq
1
3
3
6
-
- -
-
-
- -
-
-
-
-
-
Z
əngi-
basar
28
108
101
209
1
2 2
4 -
-
-
-
-
-
-
-
Qarniba
sar
12
49
45
94
2
11
8
19
6
20
17
37
1
6
7
13
Vedi-
basar
5
28
24
52
2
5 5
10
1
3 2
5
-
-
-
-
Şə
rur
22
57
49
106
9
23
32
55
10
23
20
43
3
5
5
10
Sürm
əli
17
59
63
124
1
2 2
4
2
5 3
8
1
5
2
7
D
ər
ə-
kə
nd-
16
47
41
88
1
2 1
3
3
7 3
10
-
-
-
-
528
Parçeni
Saatl
ı
5
10
13
23
-
-
-
- 1
1 4
5
-
-
-
-
Tal
ın 1
1
1
2
- -
-
-
2
4
3
7
-
-
-
-
Sey
idl
i-
Axsaql
ı
3
9
9
18
-
-
-
- 2
6 3
9
-
-
-
-
S
ərda-
rabad
5 17
10
27
1
4
4
8
4
12
7
19
-
-
-
-
Kör-
püba
sar
4 10
12
22
1
9
4
13
-
-
-
-
-
-
-
-
D
ər
ə-
çiç
ək
2
10
5
15 1
3
4
7 --
--
--
--
-
-
-
-
Göyç
ə 16
61
63
124
1
6
2
8
4
14
12
26
-
-
-
-
Elatlar
3
10
7
17 --
---
---
-- --
--
--
--
-
-
-
-
Yekun:
200
610
597
1207
40
131
105
236
74
187
170
357
8
22
18
40
529
İRƏVAN BÖLGƏSININ HAKIMLƏRI
(XVII ƏSRIN SONU-XIX ƏSRIN ORTALARINDA)
Çuxursəd hakimləri
1.
Fərzəli xan (1694-1700)
2.
Zöhrab xan (1700-1705)
3.
Əbdül Məhəmməd xan (1705-1709)
4.
Mehrəli xan (1709-1719)
5.
Allahqulu xan (1719-1724)
6.
Məhəmmədqulu xan (1735-ci il oktyabr-1736-cı il mart)
İrəvan taxtında oturmuş Osmanlı hakimləri
7.
Rəcəb paşa (1724-1728)
8.
İbrahim paşa və Mustafa paşa (1728-1734)
9.
Əli paşa (bir neçə ay- 1 noyabr vəfat edib)
10.
Hacı Hüseyn paşa (1734-cü il noyabr-1735-cı il oktyabr)
Nadir şah Əfşarın İrəvana təyin etdiyi hakim
11.
Pir Mahmud xan (1736-cı il mart-1747)
Müstəqil İrəvan xanlığının hakimləri
Mir Mehdi xan Əfşar (1747-1752)
Xəlil xan Özbək (1752-1755)
Həsənəli Xan Qacar (1755-1759).
O,İrəvanda hakimiyyətdə olan yerli Qacarlar sülaləsinin əsasını
qoymuşdu.
Hüseynəli xan Qacar (1759-1783).
530
Hüseynəli xan Qacar (1759-1783).
O, Həsənəli xanın qardaşıdır.
Onun böyük oğlu Qulaməli xan
(1783-cü il noyabr-1784-cü il
iyun). Qulaməli xan 1768-ci ildə
anadan olmuş və 15 yaşında
hakimiyyətə gəlmişdi.
Onun kiçik oğlu Məhəmməd xan
(1784-cü il iyun-1805-ci il iyun).
Hüseynəli xandan sonra İrəvanda
ən çox hakimiyyətdə olan
Məhəmməd xan 1772-ci ildə
anadan olmuş və 12 yaşında
hakimiyyətə gəlmişdi. O, 1796-cı
ilin axırlarında müvəqqəti olaraq
hakimiyyətdən uzaqlaşdırılaraq
Ağa Məhəmməd şah Qacar
tərəfindən həbs edilmiş, yalnız
onun ölümündən sonra azadlığa
buraxılmış və 1797-ci il
sentyabrın axırlarında yenidən
İrəvanda hakimiyyətini bərpa
etmişdi. Məhəmməd xan 1805-ci
ilin iyununda, onun
hakimiyyətindən narazı olan
Qacar dövləti tərəfindən
hakimiyyətdən devirilərıək həbs
edilmişdi. Bununla da yerli
Qacarlar sülaləsinin
hakimiyyətinə son qoyulmuşdu
Həsən xan Bayat (1797-cı il iyun-
1797-cı il sentyabr). Makulu
Əhməd Sultanın oğlu olan Həsən
xan Əliqulu xan Qacar İrəvanı
tərk etdikdən sonra burada
hakimiyyəti zəbt etmişdi. Üç aya
qədər İrəvanda hakimiyyətdə
olan Həsən xan Məhəmməd
xanın əsirlikdən azad olunduğu
xəbərini eşidərək İrəvan qalasını
tərk etmişdi.
531
QACAR DÖVLƏTİNİN İRƏVANA TƏYİN ETDİYI HAKİMLƏR
Əliqulu xan
Qacar (1796-cı
ilin sonları-
1797-ci il iyun)
Mehdiqulu xan
Qacar (1805-ci il
iyun-1806-cı il
avqust)
Əhməd xan
Marağalı (1806-
cı il avqust-
oktyabr)
Hüseynqulu xan
Qacar (1806-cı
ilin sonları-1827-
ci il). İrəvanın
sonuncu hakimi
olan Hüseynqulu
xan Qacar dövləti
tərəfindən hakim
təyin olunmasına
baxmayaraq,
tezliklə xanlığı
müstəqil idarə
etməyə nail
olmuş və İrəvan
xanlığının
iqtisadi, siyasi və
mədəni həyatında
böyük rol
oynamışdı.
RUSİYANIN İRƏVANA TƏYİN ETDİYI HAKİMLƏR
1.
General-leytenant Krasovski (1781-1843)- (1827-ci il oktyabr 6-
1828-ci il fevral 21)
2.
General-mayor knyaz Çavçavadze (1786-1846)- (1828-ci il fevral
21- 1829)
3.
Polkovnik M.Z.Arqutinski-Dolqoruki (1797-1855)- (İrəvan
qalasının komendantı- 1828-1829) (“Erməni vilayəti”nin rəisi-1829
yanvar-1830 yanvar)
4.
Knyaz V.O. Bebudov (1791-1858)- (1830-cu il yanvar 6-1840)
5.
İrəvan qəza rəisi-Nikofor Vasiliyeviç Blavatskiy (1810-?)- (1840-
1849)
6.
Qubernator general-mayor İvan İvanoviç Nazarov (1849-1859)
532
İrəvan sərdari Hüseyinqulu xan
Qacar (1806-1827)
İrəvan xanlığının bayrağı
538
Xəritə 6. İrəvan xanlığının xəritəsi
539
Xəritə 7. İrəvan quberniyasının xəritəsi
540
Xəritə 8. Şimali Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən işğalı
541
MÜNDƏRÝCAT
GİRİŞ.................................................................................................................... 3
I FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNDƏ SİYASİ VƏZİYYƏT
(XVII yüzilliyin sonu-XVIII yüzilliyin ortalarında) ........................... 34
II FƏSİL. XVIII YÜZİLLİYİN 60-90-CI İLLƏRİNDƏ İRƏVAN
BÖLGƏSİNDƏ SİYASİ VƏZİYYƏT .............................................................. 60
2.1. İrəvan xanlığı Hüseynəli xanın (1759-1783) hakimiyyəti
dövründə ................................................................................................................ 60
2.2. İrəvan xanlığı Qulaməli xanın hakimiyyəti dövründə ................. 84
2.3. XVIII yüzilliyin 80-ci illərin ikinci yarısında İrəvan
xanlığında siyasi vəziyyət ................................................................................ 90
2.4. İrəvan xanlığı Ağa Məhəmməd şah Qacarın yürüşləri
dövründə ............................................................................................................ 111
2.5. XVIII yüzilliyin axırlarında İrəvan xanlığının
siyasi vəziyyəti .................................................................................................. 124
III FƏSİL. İRƏVAN XANLIĞI XIX YÜZİLLİYİN
BİRİNCİ RÜBÜNDƏ .................................................................................... 131
3.1. İrəvan xanlığının Şörəyel və Pəmbək uğrunda mübarizəsi ... 131
3.2. Birinci Rusiya-Qacar müharibəsi ərəfəsində İrəvan
xanlığının xarici siyasəti ................................................................................ 136
3.3. İrəvan xanlığı birinci Rusiya-Qacar müharibəsinin
əvvəllərində ........................................................................................................ 143
3.4. İrəvan xanlığında yeni hakimiyyət dəyişikliyi ............................. 169
3.5. İkinci İrəvan yürüşü ............................................................................... 177
3.6. İkinci İrəvan yürüşündən sonra baş verən hadisələr və
Gülüstan müqaviləsi ....................................................................................... 185
3.7. Gülüstan müqaviləsindən sonra sərhəd xəttinin müəyyən
olunmasında Rusiya ilə Qacar dövləti arasında baş verən
mübahisədə İrəvan xanlığının yeri və rolu ........................................... 197
542
IV FƏSİL. 1826-1850-Cİ İLLƏRDƏ İRƏVAN BÖLGƏSİNİN
SİYASİ VƏZİYYƏTİ ..................................................................................... 208
4.1. İkinci Rusiya-Qacar müharibəsi və İrəvan xanlığında
baş verən hadisələr ......................................................................................... 208
4.2. İrəvan xanlığının işğalı. ......................................................................... 217
4.3. Hüseynqulu xanın şəxsiyyət və fəaliyyəti haqqında ................. 248
4.4. 1827-1850-ci ilin ortalarında Rusiyanın İrəvan
bölgəsində həyata keçirdiyi müstəmləkəçilik siyasəti
və kəndli hərəkatları....................................................................................... 257
V FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNİN İDARƏÇİLİK SİSTEMİ
(XVII yüzilliyin sonu-XIX yüzilliyin ortalarında) ........................... 269
VI FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNİN ƏRAZİSİ, SƏRHƏDLƏRİ
VƏ İNZİBATİ-ƏRAZİ BÖLGÜSÜ
(XVII yüzilliyin sonu-XIX yüzilliyin ortalarında) ........................... 289
6.1. İrəvan bölgəsinin ərazisi, sərhədləri
(XVII yüzilliyin sonu – XIX yüzilliyin ortalarında) .............................. 289
6.2. İrəvan bölgəsinin inzibati-ərazi bölgüsü
(XVII yüzilliyin sonu-XIX yüzilliyin birinci rübü) ............................... 298
6.3. 1827 – 1850-ci illərdə İrəvan bölgəsinin inzibati-ərazi
quruluşu ............................................................................................................... 312
VII FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNİN İQTİSADİ VƏZİYYƏTİ
(XVII yüzilliyin sonu – XIX yüzilliyin birinci yarısında) .............. 317
7.1. Kənd təsərrüfatı ....................................................................................... 317
7.2. Torpaq mülkiyyəti formaları. Vergi və mükəlləfiyyətlər ........ 335
7.3. Duz hasilatı ................................................................................................. 370
7.4. Sənətkarlıq və ticarət. Pul, çəki və ölçü vahidləri ...................... 373
VIII FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNİN ƏHALİSİ
(XVII yüzilliyin sonu-XIX yüzilliyin ortalarında) ........................... 391
8.1. Əhalinin say və etnik tərkibi ............................................................... 391
8.2. Əhalinin sosial-silki tərkibi .................................................................. 408
543
IX FƏSİL. İRƏVAN BÖLGƏSİNİN MƏDƏNİYYƏTİ ............................. 420
NƏTİCƏ .......................................................................................................... 441
İxtisarların siyahısı .................................................................................. 453
İstifadə olunmuş mənbə və ədəbiyyat siyahısı .............................. 454
İstifadə olunmuş pul, çəki, ölçü və uzunluq vahidləri ................. 484
Cədvəllər və xəritələr .............................................................................. 486
Texniki redaktor
Mətanət Qaraxanlı
Kitab «Mütərcim» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində
səhifələnmiş və çap olunmuşdur.
Çapa imzalanıb: 19.07.2016.
Format: 60x84 1/16. Qarnitur: Times.
Həcmi: 34 ç.v. Tiraj: 300. Sifariş № 189.
Qiyməti müqavilə ilə.
ТЯРЪЦМЯ
ВЯ НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА
МЯРКЯЗИ
Аз 1014, Бакы, Рясул Рза кцч., 125
596 21 44; 497 06 25; (055) 715 63 99
e-mail: mutarjim@mail.ru
www.mutercim.az
Dostları ilə paylaş: |