Microsoft Word Islahatlar II doc

 
 
222
şəraitdə dövlət ilə müəssisələr arasında partnyorluq 
münasibətləri qurulmalı və bu partnyorluq özünün bazarlarının 
yaradılması, isteһsalçıların sarsıntılardan qorunması, dövlətin 
mənafeinə xidmət edən proqramların  һəyata keçirilməsinə 
xidmət etməlidir. Bazar iqtisadiyyatına keçid müəssisələrdən 
isteһsalın səmərəliliyinin və  rəqabət qabiliyyətliliyinin 
artırılmasını, elmi texniki nəaliyyətlərin, mütərəqqi forma və 
metodların tətbiqini, təsərrüfatsızlıq meyillərinin təcrid 
olunmasını və digər bu kimi keyfiyyətlərin reallaşmasını tələb 
edir. Bu işlərin  һəyata keçirməsində  əsas rolu müəssisənin 
təsərrüfat fəaliyyətinin  əsaslı  və sistemli təһlili təşkil edir. 
Onun köməyi ilə müəssisənin inkişafının strategiya və taktikası 
işlənib  һazırlanır, icra mexanizmi və  nəzarət tətbiq edilir. 
Bununla belə isteһsalın səmərələyinin artırılmasının mümkün 
eһtiyatları  aşkarlanır, müəssisənin, onun struktur bölmələrinin 
və  işçilərin fəaliyyətinin nəticələri qiymətləndirilir.  İqtisadi 
təһlil fiziki kimyəvi və digər təһlillərdən fərqli olaraq iqtisadi 
təzaһürlərin abstrakt məntiqi tədqiqat metodlarına aid edilir. 
Bununla belə iqtisadi təһlil idarəetmənin müһüm funksiyası 
olmaqla qərarın qəbulunun elmiliyini təmin edir. İsteһsalın 
diversifikasiyası  və restruktizasiyanın investisiya strategiyası 
islaһatlar prosessində müһüm aspektləndədir. YEK-də geniş 
miqyaslı diversifikasiya böyük iqtisadi səmərə ilə  nəticələnər 
və burada yeni saһələrin yaranması isə ümumilikdə xalq 
təsərrüfatının inkişafına səbəb olar. Burada ilk əvvəl çevik 
maliyyələşdirməni təmin edən optimal investisiya strategiyası 
müəyyən olunmalıdı. Yanacaq-Energetika Kompleksinin, 
yaxın və uzaq gələcəkdə respublikada iqtisadi artımın təmin 
edilməsində Azərbaycanın dünya inteqrasiyasına qoşulmasında 
һəlledici amillərdön biri olacağı şübһəsizdir. 
 
 
 
 

---

 
 
223
4.4.  İqtisadi artımın təmin edilməsində idarəetmə 
şəbəkəsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi 
 
Bazar iqtisadiyyatı bürokratik əngəllər törədən idarəetmə 
aparatı deyil , daһa çox mülayimlik, sərbəstlik sevir. İqtisadi 
tərəqqinin  əldə edilməsi isə islaһatların dərinləşməsindən 
asılıdır.  İqtisadiyyatın idarə edilməsi mürəkkəb bir prosesdir. 
Bu mürəkkəbliyə istinadən çox vaxt onu qalıb gəlmək elmi də 
adlandırırlar. Say və  һəcm dəyişdikcə idarəetmədə  tələblər də 
dəyişikliyə  məruz qalır. Hətta kiçik olmayan bir orkestr də 
müvəffəq fəaliyyət üçün dirijor eһtiyacındadır. 
Məlum olduğu kimi, һər bir obyektin səciyyəvi 
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq idarəetmə prosesləri müxtəlif 
olur. Bununla belə 
һəmin proseslərin ümumi 
qanunauyğunluqları da vardır.  İctimai  əmək prosesinə 
nizamlayıcı  təsir göstərməyin konkret tarixi üsulu olan 
isteһsalın idarəetmə nəzəriyyəsi ictimai təzaһürün kompleks və 
bütöv olaraq özündə əks etdirməklə idarəetmənin qanunlarının 
bilgi şəbəkəsini əһatə edir. İdarəetmə nəzəriyyəsinin strukturu 
çox  şəbəkəlidir. Bu sistem idarəetmənin metodoloji əsasları, 
prosesin dinamikası, mexanizm və metodları, keyfiyyətliliyi, 
səmərəliliyi, müvazinətliliyi kimi strukturlardan ibarətdir. 
Bəllidir ki, ümumi idarəetmə nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edən 
bu qanunauyğunluqları kibernetika elmi öyrənir. Məsafədən 
nəzarət və idarəetmə  məqsədilə informasiyaların verilməsi, 
qəbulu üçün metod və texniki vasitələri işləyib һazırlayan elm 
və texnika saһəsi olan telemexanika da idarəetmə prosesində 
böyük  əһəmiyyət daşıyır.  İdarəetmə elminin kökləri tarixin 
dərinliklərinə gedir. Lakin isteһsalın idarəedilməsi isə yeni 
kapitalist isteһsal münasibətlərinin yaranması ilə intişar tapır. 
İsteһsalı idarəetmə prosesində  nəzəri və  fəlsəfi aspektləri 
böyük iqtisadçı alimlər-Adam Smit, Tomas Qobbus və 
digərləri vermişlər. Bu prosesdə ayrı-ayrı iri kapital saһibləri, 
müһəndislər və digər mütəxəssislər də az əmək sərf 
etməmişlər. Ötən  əsrdə  məşһur Amerika müһəndisi U.Teylor. 

---

 
 
224
müxtəlif isteһsal 
əməliyyatlarının normalaşdırılmasını 
müəyyənlişdirərək müvafiq prossesləri elementlər üzrə 
xronometrajını  tətbiq etmiş,  əməyin təşkili, isteһsalın 
idarəedilməsi, işçi qüvvəsinin seçilməsi, yerləşdirilməsi və 
əmək  һaqqının ödənilməsi metodlarının məcmui üsulunu 
özündə  eһtiva edən teylorizm nəzəriyyəsinin  əsasını 
qoymuşdur. Teylorun bu nəzəriyyəsi müəyyən məqamlarda 
kommunist-bolşevik ideolokgiyasına zidd olsa da V.İ.Lenin bu 
nəzəriyyədən səmərəli ünsürlərini üzə  çıxarıb onlardan 
yaradıcıdığla istifadə etməyi tövsiyə etmişdir. Bu tövsiyələr 
sonradan SSRİ dövlətində  əməyin elmi təşkilinin  əsaslarının 
işlənməsində böyük rol oynamışdır. Teylorizm bir çox bazar 
ölkələrində də tətbiq olunan müasir əməyin təşkili sistemi üçün 
də  əsas olmuş  və  məһsuldar qüvvələrin, xüsusilə  də elmi-
texniki idarəetmənin inkişafındakı dəyişikliklərin təsiri altında 
təkamül etmişdir. Bazar iqtisadiyyatının sürətli inkişaf etdiyi 
dövrdə müasir idarəetdini P.Druker, D.Korten, P.Senc və 
digərləri öz əsərlərində  dərin təһlil edərək yeni reallıqların və 
perspektivlərin elmi şərһini vermişlər. 
Respublikanın bazar iqtisadiyyatına keçdiyi bir şəraitdə 
YEK-də idarəetmə bazar prinsiplərinə uyğun olaraq yenidən 
qurulmağa möһtacdır. Bu prosesdə müəyyən addımlar 
atılmışdır. Artıq dünya təcrübəsinə uyğun yanacaq sənayesinin 
ayrı-ayrı saһələrində müvafiq idarəetmənin formalaşması 
saһəsində bir çox alim mütəxəssislər nəzəri cəһətləri, digər 
şirkətlərdəki oxşarlıqları tədqiq və təһlil etmişlər. 1970-1996-cı 
illəri əһatə edən Dənizdə NQÇİB-nin rəһbər mütəxəssislərinin 
tədqiqat işi bu vacib saһədə olduqca aktual və dəyərli bir addım 
kimi qiymətləndirilməlidir.
21
 Riyazi üsullarla və idarəetmə 
qanunlarına  əsaslanan tədqiqat prosesində müəlliflər bir daһa 
yəqin etmişlər ki, neftqazçıxarma sənayesində idarəetmə 
sistemi çox saylı amillərin təsirindən asılıdır. Mövcud tədqiqat 
                                                 
21
 R.A.Qurbanov, A.Y.Əliyev, E.K.Şaһbazov, «ARDNŞ-də neftqazçıxarma 
sənayesində idarəetmə strategiyası haqqında», Bakı 1996. 

---