Microsoft Word k I t a b verstka doc
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeqzar Cəfərli 146
- Yeqzar Cəfərli 148
ƏLİ FƏHMİ DÜNYASI 145 Batin üzümün şahididir vəchi-kəlamın, Əlminnətü-lillahi ki, vəchi-həsənim var. Sənət aləmini meydan adlandıran şair özünün bu sə- nət meydanının Fərhadı adlandırır. S.Əzim də özündən əvvəlki lirik şairlər kimi öz liri- kası üçün qəzəl janrını əsas götürmüşdü. Bu əsərində Əli Fəhmi əsas diqqətini şairin qəzəllərində məhəbbət mövzu- sunun aydınlaşdırılmasına həsr etsə də S.Əzimin qəzəllə- rində insan, insan gözəlliyi kimi xüsusiyyətləri də göstər- mişdir. Allah sevərək yaratdığı insanları yer üzünün əşrəfi yaratmış, bütün canlı və cansız, yeraltı və yerüstü aləmi is- tifadə etmək üçün insanların ixtiyarına vermişdir. Yaran- mışların ən gözəli sayılan insanların gözəl görünmələri üçün onların tək gözəlliyi kifayət etmir. İnsan gözəl görü- nmək üçün gözəl sözlər eşitməli, gözəl mənzərələrə tama- şa etməli (bir sözlə onu əhatə edən təbiətin gözəl olması vacibdir). Gözəl libaslar geyməli, libas ona yaraşıq verdik- də o da libasa yaraşıq verməlidir. Əli Fəhmi də S.Əzim li- rikasında məhz bu keyfiyyətləri açıb göstərməyə çalışır. S.Əzim lirikasında insan gözəlliyini ustalıqla təsvir edir, təsvir etdikdə də vəcdə gəlir. “Yarı onu incitsədə o inci- mir, yarın cəfasını təbibin dərmanından üstün tutur”. S.Əzimin lirik qəzəllərində riyakar ruhanilərin ifşası xüsusi yer tutur. Burada Əli Fəhmi bir sıra tədqiqatçılar- dan fərqli olaraq onu ruhani ailəsi ilə sıx bağlılığını göstər- mişdi. Seyid Əzim bir də ona görə tənqid olunurdu ki, o ruhani ailəsində doğulmuş, təhsil almış, ömrünün çox his- səsini ruhani dairələrində keçirmişdi. Sual oluna bilər. Ru- hanilərin içərisində olmadan, o mühitdə yaşamadan onla- Yeqzar Cəfərli 146 rın eybəcərliklərini görmək, ifşa etmək mümkündürmü?. Zənnimcə yox. O, ikiüzlü din xadimlərinə qarşı amansız mübarizə aparsa da, özü əsla dindar olmamışdır.” Bu iste- dadlı şair zəmanəsinin gözüaçıq adamlarından biri olmaq etibarı ilə ruhaniliyin törətdiyi fitnə fəsadları dərindən duymuş, runani cildinə girən adamların hiylə və fırıldaq- larını müşahidə etmiş, yeri gəldikdə onları satira atəşinə tutmuşdur”. Əli Fəhmi “dini əllərində xalqı soymaq üçün vasitə edən şair belə din adamlarını təkcə lirik şeirlərində deyil, satirik şerlərində, təmsillərində, mənzum hekayələ- rində də tənqid atəşinə tutmasını” ustalıqla göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Artıq biz burada Əli Fəhminin əsas diqqətini şairin qəzəllərində din xadimlərinin ifşasına yönəltməsini qeyd etdik. Din xadimlərinin ifşası ilə bağlı qəzəllərdə şair iki obraz-aşiq və zahid obrazlarını yaradır. Bunları bir-birinə qarşı qoyur. Bu iki surət bir-biri ilə kəskin ziddiyət təşkil edir. Çünki, bunların biri aşiq insanları yaşamağa, nikbin- liyə, zahid isə bədbinliyə, tərkidünyalığa səsləyir. Lakin zahid özü dediklərinin heç birinə əməl etmir. Burada Əli Fəhmi şairin “Var” rədifli qəzəlini nümu- nə göstərir. Özü ləyaqilü sərməsti meyi-qəflətdir, Söyləyir badəni kim, zərərdir vaiz. Yox yəqin olmayan işdən sözünü nəqlə eylər, Seyyida, var xəbərim, əhli xəbərdar vaiz. Seyid Əzimin din xadimlərinə qarşı mübarizəsi şair- dən qabaq da ədəbiyyatımızda Q.B.Zakir və digər şairlər ƏLİ FƏHMİ DÜNYASI 147 tərəfindən kifayət qədər işlənmişdir. Məsələn, onun riya- kar ruhanilər haqqında yazdığı: Özü lum-lum udur batində, əmma, Zahirdə dediyi mənaya bir bax. Sözlərini zamanla ayaqlaşmaq baxımından din xa- dimlərinə tutarlı cavab kimi qəbul etmək olar. Amma XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında din xadimlərini S.Ə.Şirvani qədər ifşa edən, eyni zamanda buna görə ruhanilər tərə- findən təqib olunan iknci bir şair məlum deyildir. Seyid Əzimin yaradıclığını dərindən tədqiq etməyi öz qarşısına məqsəd qoyan Əli Fəhmi din və mövhumat mövzusuna həsr etdiyi qəzəlləri tədqiq etməklə kifayət- lənməmiş, bu mövzuda qələmə alınmış rübai, qitə, təxmis, müxəmməs, müstəzad və s.bu kimi klassik şer şəkillərin- dən Seyid Əzim ən çox qəzəl janrına üstünlük vermişdi. Ümumiyyətlə şairin 600-ə qədər qəzəli vardır. Bu qəzəllər məzmun cəhətcə bir-birindən fərqlənir. Belə ki, bu qəzəllə- rin əksəriyyəti aşiqanə lirik qəzəllər olsa da, zəmanədən şikayət, din xadimlərinin, dövlət məmurlarının ifşasından bəhs edən qəzəllər də çoxdur. Məsələn: onun Füzuliyə nə- zirə olaraq yazdığı: Könül ta var əlində cami-mey səbhəşümar olma, Riyayi xəlqdir, billah, namaz əhlinə yar olma. Və yaxud: Zahidin gər güzəri duşə meyxanə sarı, Kafərəm gər dönə ol məscidi viranə sarı. -kimi lirik qəzəlləri riyakar din xadimlərinə və möv- humatı ifşa etmişdir. Lakin şair heç zaman dinin əsasları- na əsla toxunmamışdır. Aşiqanə lirik qəzəllərində isə pak, Yeqzar Cəfərli 148 təmiz və ülvi məhəbbətdən bəhs olunur, məhəbbətləri xa- tirinə özlərini oda atmağa belə hazır olan, aşiq və məşu- qdan bəhs olunur. Lakin başqa mövzulara həsr etdiyi qə- zəllərdə olduğu kimi, aşiqanə qəzəllərində də şairin bəd- binliyə qapılan vaxtları olur. Əli Fəhmi göstərir ki, şair necə bədbin olursa-olsun musiqiyə qulaq asdığı zaman nikbinləşir. Onun musiqiyə həsr etdiyi şerlərində zəmanə- sindən şikayət, haqsızlıqların ifşası da öz əksini tapır. Sey- id Əzim mürtəce din xadimlərinin musiqiyə münasibəti ilə əsla razılaşmırdı. Bildiyimiz kimi islam, hüquq və şəri- ət məktəblərinin hər birinin musiqiyə, çalğıya xüsusi münasibətləri vardır. İndinin özündə belə çalğının qa- dağan olunub-olmaması haqqında dərin mübahisələr mövcud idi. Lakin S.Əzim peyğəmbərimizin “ Bir saat All- lahın yaratdığı şeylərin bədiiliyi haqqında fikirləşmək yet- mişillik ibadətdən artıqdır” hədisini əsas götürüb çalğını qadağan edən din xadimlərinə müraciətlə deyirdi: Tanrı əsbabi mənahi demə böhtandır bu. Seyid Əzimin musiqiyə bağlılığını Əli Fəhmi şairin Xəyyamın musiqi fəlsəfəsinə bələd olması ilə izah edirdi. Qeyd etməyi lazım bilirik ki, haqqında sözü gedən məqalə alimin yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Əli Fəhmi sonralar bu məqalə üzərində işləyib onu bir monoqrafiya həcminə gətirmək istəyirdi. Lakin təəssüf ki, naməlum səbəblərdən bu əsər yarımçıq qalmışdır. Professor Əkrəm Cəfər yazırdı ki, “Əli Fəhmi neçə illərdir ki, S.Ə.Şivaninin lirukası üzə- rində işləyir. Təəssüf ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığın- da çox dəyərli olan bu əsər yarımçıq qaldı”. Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|