Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 Xərclərin bölüşdürülməsinin birinci mərhələsi müəssisədə uçot sistemində xərclərin hər bir maddəsi üçün resursların istehlakını əks etdirən məlumatlara ə saslanmışdır. Misal: Müəssisə fəaliyyətinin on müxtəlif növü var,dolayı əməkhaqqı isə burada xərclərin bir maddəsini əks etdirməkdədir. Müəyyən etmək lazımdır ki, dolayı ə məkhaqqının ümumi məbləğindən hansı faizi fəaliyyətin hər bir növünə aid etmək məqsədə uyğun olardı. Bölüşdürmənin birinci mərhələsində xərclərin hər bir maddəsinə istinad edərək ümumi məbləğ hesablanılan faizə vurulmalıdır. Misal üçün, ə gər qeyri-müstəqim əmək xərclərinin 10%-i fəaliyyətin "avadanlığın saz hala gətirilməsi" növü üzrə istehlak olunmuşdursa, onda müvafiq olaraq dolayı ə məkhaqqının 10%-i fəaliyyətin sözü gedən növünə aid olunmalıdır. Bölüşdürmənin birinci mərhələsinin son nəticəsi göstərir ki, xərclərin hər bir maddəsi faəliyyətin növlərinə əsasən qruplar üzrə bölüşdürülür. Resurs daşıyıcılarından istifadə olunmaqla bölüşdürmə bütövlükdə ənənəvi uçot sistemində mövcud xərclərin bölmələr arasındakı bölüşdürülmələrinə bənzərdir. kimərhələli bölüşdürmənin birinci mərhələsi ABC sistemində və ənənəvi metoda aid sistemlərdə bir sıra hallarda təkrarlanmaqdadır. Fərq isə bundadır ki, birinci halda xərclər fəaliyyət növlərinə, ikinci halda isə struktur bölmələrinə aiddir. Funksional sistemdə istifadə olunan ölçülər ənənəvi sistemin ölçülərindən bir sıra xüsusiyyətlərinə görə fərqlənə bilər. Fəaliyyət növlərini hər hansı baş verən bir hadisə kimi başa düşmək olar. Bu zaman resurslar istehlak olunur. Onların əsas funksiyaları son məhsula çevrilməklə başa çatmış hesab edilir. Fəaliyyət növlərinin hansı xarakterə malik olması sualı meydana çıxır, çünki müasir dövrdə praktikada heç bir siyahı təqdim edilməmişdir. Müxtləif müəssisələrdə yerinə yetirilən faəliyyət növləri bir-birlərinə bənzəsə də, onların fərqləndirilməsi vacibdir. Bu fərqləndirməni isə funksional metodu tətbiq etməklə əldə etmək mümkündür.
55 Fəaliyyət mərkəzində bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəli və özünəməxsus funksiyalar cəmləşmişdir. Fəaliyyət mərkəzi ilə əlaqəli olan xərclər, sözü gedən mərkəzə daxil edilən fəaliyyət növləri üzrə xərclərin cəminə bərabərdir. Fəaliyyət mərkəzi, adətən məsuliyyət mərkəzinə uyğun olur, və ya ənənəvi bölmə kimi hesab olunur. Buna misal olaraq mühasibatlığı göstərmək olar. Kiçik müəssisələrdə fəaliyyət növləri üzrə xərc qrupları fəaliyyət mərkəzləri üzrə cəmləşdirilməyə də bilər. Buna baxmayaraq bütün hallarda fəaliyyət mərkəzləri ABC -yə aid bir çox sistemlərdə çox mühüm rol oynayır. Fəaliyyət növlərinə əsasən resursların bölüşdürülməsinin nəticəsi olaraq faəliyyətin həmin növünə aid olan bütün qarşılıqlı əlaqəli xərcləri özündə birləşdirmiş xərc qruplarını (cost pool) özündə təcəssüm etdirir. Bir sıra hallarda "fəaliyyət növləri" və "fəaliyyət növləri üzrə xərc qrupları" bir-birlərini əvəzləyən terminlər kimi ədəbiyyatlarda istifadə edilir. Fəaliyyət növləri üzrə xərclər fəaliyyətin ölçüsü adlandırılır. Onlar, adətən fəaliyyətin həcmi vahidində əks etdirilir. Fəaliyyətin ölçüsü giriş və çıxış parametrlərinə malik ola bilər. Bu ölçü fəaliyyət növünün fiziki tərkibini də əks etdirir. Misal olaraq, fəaliyyət növünün giriş parametri deyildiyi zaman "təchizat", çıxış parametri deyildiyi zaman isə rəsmiyyətə salınmış alış kontraktı nəzərdə tutulur. Faəliyyətin həmin növünə məxsus xərcləri həm sifariş dəyəri, həm də kontrakt dəyəri kimi əks etdirmək olar. Bütün hallarda fəaliyyət ölçüsünün seçiminin müəyyənləşdirilməsi prinsip etibarı ilə çox mühüm amildir. Belə bir ölçü fəaliyyəti həcminə, müvafiq surətdə xərclərə təsir edən amilləri dəqiqləşdirməyə şərait yaradır. Fəaliyyət ölçüsü minimum həmcins və qənaətcil olmalıdır. Xərc qrupları ikinci mərhələ xərclərinin daşıyıcılarının köməyi ilə kalkulyasiya obyektləri arasında bölüşdürülür. Sözü gedən bu mərhələ fəaliyyət növlərinə aid kalkulyasiya obyektləri üzrə istehlak olunmasına qiymət vermək məqsədilə nəzərdə tutulmuşdur. Xərclərin qəbul olunan daşıyıcısı fəaliyyət növlərinin əsas çıxış parametrləridir. Praktikada xərclərin daşıyıcısı bir çox hallarda fəaliyyət ölçülərinin çıxışına baxmayaraq konseptual nöqteyi-nəzərdən müxtəlif hesab olunurlar.
56 Fəaliyyət növləri və daşıyıcıları arasındakı fərqlərə nəzər yetirmək üçün bir misala baxaq: Alış kontraktlarının sayının seçilməsi təchizat şöbəsinin yerinə yetirdiyi işlərin həcmini müəyyən etmək məqsədi daşıya bilər. Bu kontraktların sayı öz növbəsində "materialların satın alınması" növünü təmsil edir. Verilmiş bu vəziyyətdə xərclərin ilkin daşıyıcı kimi istehsal edilmiş məhsulların miqdarı və vahid məhsul üçün vacib sayılan xammal və detalların həcmi çıxış edəcəkdir. Bu səbəbdən də təsəvvür edilsə ki, alış kontraktlarının sayı alış xərcləri üçün daşıyıcı qismində çıxış edir, həmin zaman o anlayışlar qarışa bilər. Halbuki kontraktların bağlanılması xərcləri yaradır və nəticə etibarı ilə kontraktların sayı ikinci hesab edilir. lkin daşıyıcı üçün qəbul olunmuş ölçü forması olmasa da, alış kontraktlarının miqdarı müntəzəm şəkildə alış xərclərinin məhsullara aidiyyatı məqsəd üçün lazımi qədər dəqiq alət kimi sayılır. Xərc daşıyıcıları mahiyyət etibarı ilə əməliyyatlara, zamana, fəaliyyət növlərinin intensivliyinə, onların faizlə nisbətinə də əsaslana bilər. Əməliyyat proseslərinə əsaslanan xərc daşıyıcıları fəaliyyət növlərinin necə davam etdiyini hesablamağa imkan yaradır. Bu xərc daşıyıcılarına avadanlıqların saz hala gətirilməsinin sayını, materialların yerdəyişməsinin sayını, yoxlanılmaların sayını və s.-ni göstərmək olar. Alınmış nəticələr fəaliyyətin eyni növlərinə eyni tələbatı formalaşdıran zaman, əməliyyatlara əsaslanan xərc daşıyıcıları tətbiq edilə bilər. Sözü gedən formada olan xərc daşıyıcıları daha qənaətcil hesab olunur. Bu daşıyıcılara giriş hər bir zaman üçün açıqdır. Fəaliyyət növlərinin yetirildiyi bütün hallarda bu əməliyyatlar baş verməkdədir. Digər növ xərc daşıyıcıları isə vaxta əsaslanır. Bu daşıyıcılar fəaliyyət növlərini həyata keçirmək məqsədilə nə qədər zaman tələb olunduğunu göstərir. Vaxta ə saslanan xərc daşıyıcılarına misal olaraq avadanlıqların saz vəziyyətə gəitilməsi vaxtını, yoxlanılmaların keçirildiyi vaxtı, müstəqim adam-saatları və s.-ni göstərmək olar. Müxtəlif məhsul buraxılışı üçün fəaliyyətin həcmində müəyyən fəqliliklər olduğu halda bu formada xərc daşyıcılarından istifadə edilir. Bu daşıyıcıları hesablamaq üçün daha çox zaman və vəsaitə ehtiyac var. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|