Microsoft Word Mirz?yeva M?h?bb?t doc
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_________________ 14 Bеlə ki, «tök=» fеlinin nоminаtiv mənаsındа hərəkətin «yuхаrıdаn аşаğıyа» istiqаməti rəsm оlunmuşdur. Bu cəhətdən frаzеmin sinоnimlərinə və yа vаriаntlаrınа diqqət еtmək yеrinə düşər:«qаş-qаbаq sаllаmаq»,«qаş-qаbаğı yеrlə gеtmək», «qаş-qаbаğı yеr süpürmək» və s. Həmin nümunələr frаzеmin fеl kоmpоnеntinin hаnsı məfhum əsаsındа nəşət tаpdığını аydın göstərir. Təbii ki, bu kiçik qеydlər dissеrtаsiyаnın еlmi mənа və dəyərinə хələl gətirmir. Məhəbbət Mirzəхаn qızı Mirzəliyеvа Bаkı Dövlət Univеrsitеtinin məzunlаrındаndır. О mənim yаddаşımdа hаlаl qiymətlərlə охuyаn əlаçı tələbə kimi qаlmışdır. Bu gün isə о, istеdаdlı həmkаrımdır. О bu dissеrtаsiyаsınа görə filоlоgiyа еlmləri dоktоru аlimlik dərəcəsi аlmаğа tаmаmilə lаyiqdir. 2 2 4 4 f f е е v v r r а а l l 1 1 9 9 9 9 6 6 - - c c ı ı i i l l ______________Milli Kitabxana_________________ 15 T T Ü Ü R R K K D D I I L L L L Ə Ə R R I I F F R R А А Z Z Е Е О О L L О О G G I I Y Y А А S S I I N N I I N N N N Ə Ə Z Z Ə Ə R R I I P P R R О О B B L L Е Е M M L L Ə Ə R R I I G G İ İ R R İ İ Ş Ş FRAZEALOGİYANIN DİL SİSTEMİNDƏ YERİ Türk dillərinin frazeologiyasının dəfələrlə həm diax- ron, həm də sinxron planda tədqiqat obyektinə çevrilməsinə, bu sahədə yeni fikirlərin əmələ gəlməsi, sanballı monoqrafi- yaların yaranması üçün səbəb olmasına baxmayaraq, hələ bir çox məsələlələr mübahisəli qalmış və bu günə kimi həllini tapa bilməmişdir. Istər ümumi dilçilikdə, istərsə də türkologiyada frazeologiyanın öz xüsusi yeri olmamış, ondan ya “Leksikologiya”nın bir qolu kimi danışılmış, ya da ən uğurlu halda, o həmin bəhslə yanaşı öyrənilmişdir. Bu da, fikrimizcə, ilk növbədə frazeologiyanın sərhəd- lərinin dəqiqləşdirilməməsi, onun dil qanunauyğunluqları və işlənmə imkanlarının üzə çıxarılmaması, ona məхsus kate- qoriyaların müəyyənləşdirilməməsi ilə bağlıdır. Sözsüz ki, həmin məsələlərin tam həlli üçün daha dəqiq və daha aydın elmi araşdırmalar tələb olunur. Dilçilikdə söz və idiomlar, söz birləşmələri və frazeo- lоji vahidlər, eləcə də cümlə və frazeologizmlər məsələsi, bu məsələnin doğurduğu mübahisələr həmişə diqqət mərkəzin- də olmuşdur. Qeyd etməliyik ki, sabit və qeyri-sabit söz birləşmələri arasındakı sərhəd hələ də müəyyənləşdirilməmişdir. Söz bir- ləşmələri ətrafında mövcud olan linqvistik baxışların müxtə- lifliyi, bəzən hətta ziddiyyətliliyi türk dillərində sabit söz birləşmələri və qeyri-sabit söz birləşmələrinin qrammatik ______________Milli Kitabxana_________________ 16 təhlilinin verilməsini, onların əmələgəlmə üsullarının, eləcə də tarixi inkişaf yollarının aydınlaşdırılmasını, bu ifadələrin quruluş və mənalarının oğuz qrupu türk dillərinə məxsus zəngin dil nümunələri əsasında tarixi-müqayisəli təhlil və tədqiq olunmasını tələb edir. «Şübhəsiz, fonetika, morfologiya, sintaksis və leksika ilə yanaşı əcdad dildən miras qalmış qohumluq əlamətləri dilin frazeologiyasında da özünü göstərə bilər. Lakin fra- zeologiyanın özünəməxsusluğundan irəli gələn bir çox sə- bəblərə görə dillərin müəyyən qrupunda ən qədim frazeoloji fondun əmələ gətirilməsi olduqca çətindir, bir çox hallarda isə, bəlkə də qeyri-mümkündür. Buna görə də, zənnimizcə, ilkin olaraq əcdad dilin frazeologiyasını bərpa etməyə xidmət göstərən tarixi-müqayisəli cəhət deyil, sinxron plan- da qohum dillərin malik olduğu ümumi və fərqli xüsu- siyyətləri üzə çıxaran müqayisəli-qarşılaşdırma ön plana çə- kilməlidir” 1 . Yalnız ayrı-ayrı dillərin quruluş və tərkib hissə- lərinin analizi vasitəsi ilə xalqların və dillərin qohumluq əlaqələri haqqında fikir yürütmək olar. Biz bu tədqiqаtımızdа ilk dəfə olaraq oğuz qrupu türk dillərinin materialları əsasında həmin dillərin frazeologiyası- nın yaradılmasına cəhd göstərmişik. Yuxarıda qeyd etdiyi- miz kimi, frazeologiyanın bu və ya digər problemi ilə bağlı Azərbaycan dilçiliyində, eləcə də digər türk dillərində ayri- ayrılıqda tədqiqatlar aparılmış, dilin frazeoloji sisteminin bu və ya digər cəhəti ayrı-ayrı türk dillərində müntəzəm şəkildə 1 Фомина М.И.Современный русский язык.Лексикология. Москва, 1983, с.274 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|