Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Whitehead’s Philosophy Of Organism
- 5.3. deaların ve Ezeli Objelerin Nesneler le li şkileri
68 dönemlerde, özellikle Thomas Aquinas tarafından ortaya konulmuş bir anlayıştır. 462
Bu nedenle, Platon zamanında idealar Tanrı’nın zihninde olan şey’ler olarak tasavvur edilmediği gibi Tanrı’nın düşünceleri olarak da kabul edilmemiştir. Bu noktada, Platon'un şüpheli eserlerinde dahi idealar için herhangi bir yer tayini yapan ifadeleri tespit edilmemiştir. Whitehead'in, “Platon'a göre dünya Tanrı’yı ve onun düşüncelerini değil, sadece Tanrı’nın hayallerini ve onun düşüncelerinin sahte kopyalarını içeriyordu 463
” şeklindeki cümlesi bu düşüncemizi destekler niteliktedir. Platon'un ve Whitehead'in sahip oldukları Tanrı anlayışlarında, yaratma konusunu da kendi içerisinde ‘Tanrı’nın yaratıcı eyleminin idealar ve ezeli objeler karşısındaki konumu’ ile ‘dünya karşısındaki konumu’ olmak üzere iki maddede karşılaştırabiliriz. lkin, her şeyden önce Platon tarafından ezeli objeler Tanrı tarafından yaratılan şey’ler olarak kabul edilmemektedir. Çünkü Platon ideaları Tanrı kadar ezeli kabul etmişti. Aynı durum Whitehead için de geçerlidir. 464 Zira Whitehead'e göre de ezeli objeler Tanrı tarafından yaratılan objeler olarak kabul edilmezler. Ezeli objelerin ezeliliğinin ve soyutluğunun yanında, varlık alanına hiçbir yeni ezeli objenin çıkmaması durumu da temelde buradan kaynaklanmaktadır. 465
Yaratma konusundaki ikinci husus ise Tanrı’nın içinde bulunduğumuz dünya ile olan ilişkisinde ortaya çıkmaktadır. lkin, Platon'a göre Tanrı evreni, kendisine ideaları örnek alarak düzensiz ve uyumsuz haldeki devinimi düzene sokarak meydana getirmiştir. Bu noktada idealardan varlığa geçiş, Platon tarafından “Tanrısal iyilik” vasıtası ile mümkün hale getirilmektedir. 466 Bütün bu süreçlerde Platon'un Tanrı’sı, yok’tan bir evren yaratmamış, aksine var olan maddeye idealara bağlı kalarak şekil vermiştir. Bu nedenle Platon, Tanrı’nın dünya üzerindeki eylemi ile yoktan yaratmayı değil, Tanrısal meydana getirmeyi ve Tanrısal üretimi kastetmektedir. 467 Whitehead'e baktığımızda ise, Tanrı anlayışındaki küçük farklar dışında, aynı durumun onun için de farklı olmadığını görürüz. Whitehead'e göre de Tanrı evreni yoktan yaratmamıştır. Bununla birlikte Whitehead'in, klasik anlamda
462
EMMET, Whitehead’s Philosophy Of Organism, s. 119–120. Ayrıca Bkz. MALEBRANCHE, a.g.e., s. 13, 19, 29, 67–68. 463
AI, s. 198. 464
PR, s. 192. 465
POLS, a.g.e., s. 187. 466
Timaios 29e, 30b, 53b. 467
Sofist 265e, 266c.
69 düzensiz haldeki maddeden dünyayı meydana getirme anlayışını da tam olarak kabul ettiği söylenemez. 468 Ona göre Tanrı’nın yaratma karşısında bir önceliği ve sonralığı yoktur. Tanrı’nın yaratma karşısındaki rolü, onun sonsuz potansiyeller olarak kabul ettiği ezeli objeler üzerindeki etkisiyle sınırlıdır. 469 Bu etki ile Whitehead'in kastettiği ş ey, ezeli objelerin sahip olduğu potansiyelliğin, aynı zamanda Whitehead için ezeli objelerden varlığa geçiş vasıtası olarak kabul edilebilecek, Tanrı’nın sübjektif gayesiyle yönlendirilmesidir. Bütün bu süreçlerde hem Platon için hem de Whitehead için geçerli olan son husus ise, her iki düşünürde de yaratma süreçlerinde Tanrı’nın, ideaların / ezeli objelerin ve dünyanın birbirlerine muhtaç durumda olmasıdır. 470
Platon ve Whitehead, dünyanın sürekli olarak bir oluş içerisinde olduğu ş eklindeki Herakleitosçu anlayışı benimsemiştir. 471 Evrenin sürekli değişim içinde olması, Platon ve Whitehead için esas olarak evrenin eksik olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır. 472 Böyle bir anlayıştan yola çıkan Platon ve Whitehead için, onların idea ve ezeli objelerinin karşılaştırılmasında, her iki kavramın da öncelikle pratik amaçlarını ortaya koymak doğru bir başlangıç olacaktır. Bu bağlamda Platon idealar nazariyesiyle oluşu ve varlığı bütüncül bir biçimde açıklamaya çalışırken 473
diğer taraftan Whitehead de ezeli objeler ile doğadaki yaratıcı ilerlemeleri açıklama yoluna gitmiştir. 474
Ancak hem Platon için ideaların hem de Whitehead için ezeli objelerin zamanla ilişkileri olmadıkları halde zamansal olan nesnelerle ilişkileri nasıl mümkün olmaktadır? Zamansal olmayan söz konusu varlıkların zamansal olan tikeller ile ilişkisi, ideaların ve ezeli objelerin ortak özelliği olan ‘ilişkiselliği’ işlevsel kılmaktadır. deaların ve ezeli objelerin tikel varlıklarla ilişki içerisinde olması bu varlıkların sahip oldukları ilişkisel özler nedeniyledir. Zira idealar için, onların hem kendi içlerinde birbirleriyle hem de kendileri dışında şey’ler ile ilişki içerisinde olması durumu Whitehead'in ezeli objeleri için de geçerlidir. Bu türden bir ilişkisellik,
468 PR, s. 521. 469 PR, s. 343. 470 PR, s. 392. 471 PR, s. 317; SP, s. 125. 472 A.N.W., Dinin Oluşumu, s. 110. 473 EMMET, Whitehead’s Philosophy Of Organism, s.104. 474 PR, s. 68. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|