Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A History Of Ancient Philosophy From The Beginnings To Augustine
- Platon’dan Habermas’a Felsefede Do ğruluk Ya Da Hakikat
- Phaidros
- 3.1. Ezeli Obje Kavramı (Eternal Object)
- Science And The Modern World
- The Concept Of Nature
- The Encyclopedia Of Philosophy
- Process And Reality
36 aynı oranda tekrar ikiye bölmemizi söyler. 275
Aydınlık ve karanlık derecelerine göre dört aşamalı bir gerçeklik derecesinin ortaya çıktığı bu örneğe göre en küçük alan, gerçeklikten en uzak olan şey’lerin sudaki yansımalarını temsil etmedir. Görüntüsü yansıyan nesnelerin idealar karşısındaki gerçekliğini ifade etmek üzere ise çizginin ikinci aralığı ayrılmıştır. Nesneler ve onların sudaki yansımalarıyla kıyaslandığında gerçekliğe en yakın olan üçüncü derecede de geometrik(=matematik) şekiller yer alır. Ancak geometrik şekiller, kavranan dünyanın nesnesi olmakla birlikte duyulur dünyaya da muhtaç durumdadır. Platon felsefesinde geometrik şekiller, idealara en yakın varlıklar olması nedeniyle, idealara ulaşmada atlama tahtası olarak tasavvur edilebilir. 276 Gerçekliğin en tepe noktasında ise, duyu dünyasına hiçbir surette ihtiyaç duymayan ve yalnızca akılla kavranabilen idealar yer alır. 277
Bu ayrıma göre en gerçek varlıklar sadece idealardır. Gerçeklik bakımından idealara en yakın olan objeler ise geometrik şekillerdir. Bu noktadan sonra gerçeklikten eşit aralıklarla değil artan aralıklarla uzaklaşılarak tikel dünyanın nesnelerine ulaşılır. deaların sahip olduğu gerçeklik derecesiyle kıyaslandığında, tam anlamıyla gerçek varlıkların bulunduğu noktaya en uzak olanlar ise, nesnelerin bu dünyadaki yansımaları ve gölgeleridir. 278
Bu noktada Platon'un “güneş gibi parıldayan idealarla kıyaslandığında yeryüzünde görülen imgelerde hiçbir parıltı yoktur” 279
sözü bütün söylediklerimizi özetler niteliktedir.
275
Şekil için Ayrıca Bkz. Karsten Friis JOHANSEN, A History Of Ancient Philosophy From The Beginnings To Augustine, Translated By Henrik ROSENMEIER, Routledge, London And New York 1998, s. 181; Platon, Devlet, Çev. Hüseyin DEM RHAN, Sosyal Yayınlar, stanbul 2002, s. 402; Harun TEPE, Platon’dan
276
Devlet 511a-e, 517c, 522c-e; JOHANSEN, a.g.e., s. 181; NEHAMAS, a.g.e., ss. 175 – 176. 277
Devlet 509d vd. 278
GRUBE, a.g.e., ss. 25–26. 279
Phaidros 250a.
37 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALFRED NORTH WHITEHEAD’ N EZEL OBJELER Ezeli obje kavramı Whitehead’in icat ettiği kavramlardan birisidir. Ezeli objeler ve Whitehead ontolojisi arasındaki ilişkiyi net olarak ortaya koyabilmemiz için Whitehead’in ezeli objelere yüklediği anlamların ve bu varlıkların doğalarının ortaya konulması başlangıçta bir zorunluluk olarak görünmektedir. Bu anlamda ezeli objeler önce kavramsal çerçevede incelenecek, sonrasında ise bu varlıkların özelliklerinden yola çıkarak doğaları hakkında bir takım bilgilere ulaşılmaya çalışılacaktır. 3.1. Ezeli Obje Kavramı (Eternal Object) “Ezeli Obje” kavramı Whitehead sistemindeki en temel ve en işlevsel kavramlardan birisidir. Yaşadığı döneme kadar doğayı açıklama çabalarının “değişim” ve “süreklilik” gibi iki yüzünün buluna geldiğini söyleyen Whitehead, ezeli objelere gönderme yaparak söz konusu olan değişim ve sürekliliğin yanında üçüncü bir gerçeklik olarak “ezeliliği (eternality)” göstererek bunu doğrudan kozmolojisiyle ilişkilendirir. Whitehead bu ezeliliğe dağ örneğini vererek dikkat çeker. Ona göre bir dağ var olmaya devam eder. Fakat yıllar geçtikçe bu dağ aşınır ve kaybolur. Eğer dağ yeniden ortaya çıkarsa, o henüz yeni bir dağdır. Oysa bir renk ezelidir(eternal). Whitehead'e göre “o bir ruh gibi zamana uğrar, gelir ve gider”. Fakat onun nereye gelirse hep aynı renk olarak geleceğini, buna bağlı olarak onun ne hayatta kalacağını ne de yaşayacağını ifade eden Whitehead, bu objelerin sadece istendiği zaman ortaya çıkacağını dile getirir. 280
Ancak böyle bir imaya rağmen Whitehead, “ezelilik” terimini bütün eserlerinde “ezeli objeler” şeklinde ifade etmemiştir. Whitehead ezeli obje kavramından önce, tabiatta akıp gitmeyen unsurlar anlamında “obje” kavramını kullanmıştır. Ezeli objelerin ilk ifade biçimi olan bu anlamıyla ezeli objeler, tabiattaki değişimin ötesinde kalan ve tikel somut durumları aşan bir yöne sahip bulunan öncesiz – sonrasız kalıcı unsurlardır. Ancak O, ilk kullanım şekli olan “obje” ifadesini, sonraki bir terim olan ezeli objeler kavramından
280
Alfred North WH TEHEAD, Science And The Modern World, A Pelican Mentor Book, Published By The New American Library, New York 1948, s. 88. (Bundan sonraki notlarda bu esere “SMW” biçiminde atıfta bulunulacaktır.)
38 daha geniş bir anlamda kullanmıştır. 281
Bununla birlikte, ilk kullanımıyla da ilişkili olarak sonraki terim olan ezeli objeler ifadesinde geçen obje kelimesi, “tabiatta akıp gitmeyen unsurları” ifade etmenin yanında “varlık için potansiyel olan varlık” anlamına da bürünmüştür. 282
ifadelerle bu kavramın içini doldurmayı tercih etmiştir. Örneğin Whitehead'e göre, kavramsal tasdiki geçici dünyanın belirli bir aktüel varlığına zorunlu bir referansı içermeyen herhangi bir varlık “bir ezeli obje” olarak adlandırılır. 283
Başka bir yerde ise “saf kavramsal kavrayışın verisi” bir ezeli obje olarak kabul edilir. 284 Ezeli
objelerin biraz farklı bir tanımı da onların herhangi bir aktüel oluşum için kesinliğin potansiyelleri olarak kabul edilmesidir. 285 Bu tanımdaki potansiyellik ifadesi önemlidir. Zira Whitehead, ezeli obje kavramı ile en geniş anlamda oluş için potansiyel olan varlığı kasteder. 286 Ona göre ezeli objeler gerçeğin spesifik belirlenimleri için salt imkanlardır. Böylece ezeli objeler potansiyel durumu aktüel duruma taşımaktadırlar. Whitehead bu anlamdan hareketle ezeli objeler kavramına alternatif olarak potansiyeller teriminin kullanımının da uygun olacağını belirtir. Çünkü ona göre ezeli objeler evrenin salt potansiyelleridir. 287 Ancak Whitehead ezeli objeler terimi yerine potansiyeller terimlerini önerse de O, kendisine ezeli objeler kavramını temel alır. Whitehead “ezeli objeler” yerine “potansiyeller” kavramlarını önerirken, “tümeller” teriminin kullanılmasından ise kaçınmıştır. Çünkü Whitehead'e göre birbirlerine zıt olan maddeler ve tümeller bu güne kadar alışılmış bir şekilde varlığı belirtmede kullanıla gelmiştir. Tümeller, Whitehead'in ezeli objeler olarak ifade ettiği varlıklara benzemektedir. Ancak Whitehead ezeli objeler ifadesi yerine tümeller
281 Alfred North WH TEHEAD, The Concept Of Nature, Alfred North Whitehead An Anthology (Ed. F. S. C. NORTHROP & Mason W. GROSS, Cambridge: University Press, 1953) içinde, s. 280 ; Dorothy M. EMMET, “Whitehead, Alfred North”, The Encyclopedia Of Philosophy (Ed. Paul EDWARDS), Volume Eight, The Macmillan Company & The Free Press, New York 1967, s. 290; Edward POLS, Whitehead’s Metaphysics, Southern Illinois University Press Carbondale And Edwardsville, Feffer & Simons, Inc., London And Amsterdam 1967, s. 165. 282
Alfred North WH TEHEAD, Process And Reality, The Macmillan Company, New York 1967, s. 136. (Bundan sonraki notlarda bu esere “PR” biçiminde atıfta bulunulacaktır.) 283 PR, ss. 69–70. 284 PR, s. 280. 285 PR, s. 226; POLS, a.g.e., s. 144. 286 POLS, a.g.e., s. 149. 287 PR, s. 226. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|