8
2. İştirakçı dövlətlər Əlilliyi olan insanların qul kimi və ya
asılı vəziyyətdə saxlanılmamasını və digər şəxslərlə bərabər,
icbari və məcburi əməkdən müdafiə olunmasını təmin edir.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 168 saylı tövsiyəsində
göstərilir ki, “Əlilliyi olanlar onun şəxsi seçiminə və fərdi
imkanlarına, həmçinin onun xidməti yüksəlişinə uyğun olan iş
əldə etmək və iş yerini saxlamaq, baxımından bərabər imkanlara
malik olmalıdırlar. Buraya, onların fərdi imkanları nəzərə
alınmaqla əlilliyi olmayanlarla birgə azad əmək bazarında işə
düzələ bilmələri də daxildir. Əlilliyi olan insanın şəxsi seçimi
və ya onun məhdud yararlı olması halında ixtisaslaşmış
müəssisələrdə və ya əlavə yardım edilməklə onlar üçün şərait
yaradılmışdır. Bir sıra ölkələrdə belə məşğulluq üçün ənənə və
mədəniyyət, sosial-iqtisadi şərait, əmək bazarının vəziyyəti,
sosial təminat üzrə müavinət sistemi, hazırlığı olan personalın
olması və maraqlı tərəflərin təsiri, həmçinin əlilliyi olanların
təşkilatlarının mövcudluğu amilləri nəzərə alınmaqla alternativ
məşğulluq formaları üçün çoxsaylı variantlar vardır.
3
Məhdud imkanları olan şəxslər üçün dörd formada geniş
məşğulluq variantı vardır: Bunlar:
Açıq (rəqabətli) əmək bazarında məşğulluq, o cümlədən
özünüməşğulluq
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının məlumatına görə açıq əmək
bazarında, yəni əlilliyi olmayan şəxslərlə bərabər və rəqabətlilik
şəraitində işləyən əlilliyi olan şəxslərin sayı çox deyildir.
Bunun müxtəlif səbəbləri vardır.
Ölkələrdən asılı olaraq aşağı iqtisadi fəallığın olmasının
müxtəlif amilləri ola bilər. Əsas amillər sırasında işləmək
3
Məhdud imkanlı insanlar üçün layiqli əmək. Beynəlxalq Əmək Bürosu.
Müəllif Artur O`Reyli. Cenevrə 2008
9
arzusunda olanların “pensiya tələsi” və işləyəcəyi halda
pensiyanı və digər müavinətləri itirəcəyi ilə bağlıdır. Digər
mümkün amil isə əlilliyi olan şəxsləri işə götürməklə iş yerinin
uyğunlaşdırılmasına çəkəcəyi xərclərə və onların işdən azad
edilməsinin mürəkkəbliyi ilə bağlı işəgötürənlərin bu kateqoriya
şəxsləri arzulamamağıdır
4
.
Bu baxımdan əksəriyyət ölkələrdə işsizlik göstəriciləri
əlilliyi olan şəxslər arasında, əlilliyi olmayanlara nisbətdə daha
yüksəkdir.
Azərbaycan Respublikasında da analoji vəziyyətdir.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının təhlillərinə görə əlilliyi olan
şəxslər arasında iqtisadi fəallığın aşağı olmasının əsas səbəbləri
aşağıdakılardır:
Təhsili və peşə hazırlığının aşağı olması;
İxtisassız işlərə tələbin aşağı olması;
İri müəssisələrdə və xidmət sferasında işçilərin
sayının azalması;
Mümkün bədbəxt hadisələrə və sığorta xərclərinə
görə narahatlıq;
İnsanların əlilliyi olan şəxs kimi qeydiyyatdan
keçmək istəməməyi;
İşə düzəlmə və iş yerlərinə dair məlumatsızlıq:
İşəgötürənlərin əlilliyi olan şəxslərin tələbləri və
qabiliyyətləri barədə məlumatsız olmaları;
“Pensiya tələsi”
Pensiya və müavinəti itirmək qorxusu;
İş axtarmaq cəhdlərinin uğursuzluğundan yaranan
ümidsizlik və ya kök salmış mənfi obrazlar;
Texniki və fərdi dəstəyin kifayət səviyyədə
olmamağı
4
Məhdud imkanlı insanlar üçün layiqli əmək. Beynəlxalq Əmək Bürosu.
Müəllif Artur O`Reyli. Cenevrə 2008
10
Göründüyü kimi əlilliyi olan şəxslərin əmək bazarında aşağı
fəallıq göstərməsinin xeyli səbəbləri mövcuddur. Bu baxımdan
göstərilən səbəblərin aradan qaldırılması dövlətlərin prioritet
fəaliyyət istiqamətlərindən olmalıdır. Hazırda bir çox ölkələrdə
passiv tədbirlər üçün çəkilən xərclər aktiv fəaliyyətlər üçün
çəkilən xərcləri üstələyir və dövlətin sosial istiqamətdəki
xərclərini artırır. .
Bir sıra dövlətlər məhdud imkanları olan şəxslər arasında
işsizlik səviyyəsinin artmasından və onlar arasında aşağı iqtisadi
fəallığın olmasından və bunun nəticəsində sosial xərclərin
artmasından narahatçılıq ifadə edirlər.
Məhz buna görə də aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi
məqsədəuyğun hesab olunur:
Sosial müavinətlərdən asılılığı azaldan və
müstəqilliyi təşviq edən tədbirlərin həyata keçirilməsi;
Əlilliyi olan şəxslərin əlilliyi olmayan insanlara
yönələn işə düzəltmə xidmətlərinə, peşə hazırlığına
yönəldilməsi;
Peşə hazırlığı, işə düzəlmə və təhsillə bağlı
müxtəlif təşəbbüslərin stimullaşdırılması;
İşəgötürənlərin iştirakının genişləndirilməsi;
İşə düzəltmə xidmətlərinin işinin
təkmilləşdirilməsi;
Ayrı-seçkilik əleyhinə Qanunun daha effektiv
tətbiqi;
Mövcud kvota sisteminin daha ciddi tətbiqi.
5
5
Məhdud imkanlı insanlar üçün layiqli əmək. Beynəlxalq Əmək Bürosu.
Müəllif Artur O`Reyli. Cenevrə 2008