Windows&Office
mühitində mövcuddur. Hər iki dildə əlavə proqram obyektləri
kitabxanalarını və proqramçının özü tərəfindən yaradılmış obyekt siniflərini daxil
etmək imkanı vardır. Hər bir obyektlər sinfi özünəməxsus xassələr, metodlar və
hadisələr yığımına malikdir. Məsələn, Word –də “sənəd” obyektlər sinfi mövcud-
dur ki, bu da aşağıdakı yığımları özündə birləşdirir:
• xassələr: ad (Name), tam ad (FullName) və s;
• metodlar: sənədi: aç (Open), çap et (PrintOut), saxla (Save) və s;
• hadisələr: sənədin açılması (Document_New()), sənədin bağlanması (Docu-
ment
_Close()) və s.
Sinif nüsxə
lə
ri. Obyekt sinifləri şablonu üzrə yaradılmış obyekt sinif nüsxəsi
adlanır və verilmiş sinfə aid bütün xassə, metod və hadisə yığınlarına varis olur.
Hər bir nüsxə verilmiş sinif üzrə unikal (təkrar olunmayan) ada malik olur.
Məsələn, Document (“Azər.doc”).
Obyekt ailə
lə
ri. Bir sinfə aid olan açılmış obyektlər bir ailə yaradır. Ailə
Documents
() kimi işarə edilir. Ailədəki obyektə müraciət ad və ya indeks
vasitəsilə həyata keçirilir. Adla müraciət: Documents (“Azər.doc”)
Sənədin ayrılmış fraqmentinə daxil olan bütün simvollar (Selektion obyekti)
Characters
() ailəsinə daxildir. Simvola müraciət onun indeksi vasitəsi ilə həyata
keçirilir: Characters (7).
23. dentifikator və verilənlərin tipləri
Proqramda bir obyekti başqasından ayırmaq üçün ona ad qoyulur. Bu adlar
idenfikatorlar adlanır. Paskal proqramlaşdırma dilində identifikatorlar 1 – 8
simvoldan təşkil olunur, Əgər ad 8 simvoldan çox olarsa, maşın birinci 8 simvolu
saxlayır. Birinci simvol hərf, sonrakılar isə rəqəm ola bilər.
Paskal proqramlaşdırma dilində verilənlərin 4 standart növü vardır: INTEGER,
REAL, BOOLEAN, CHAR.
Proqramın bütün iş dövründə qiyməti dəyişməyən kəmiyyətlər sabit
kəmiyyətlər adlanır. Standart və standart olmayan sabitlər vardır.
....
,
e
π
və fizikada
istifasdə olunan sabitlər standart sabitlərdir. Sabitlərin identifikatoru, tam və həqiqi
sabitlərdir. Həqiqi ədədlər qeyd olunmuş və sürüşən vergüllü formada yazılır.
Dəyişən – proqramın icra dövründə müxtəlif qiymətlər alan kəmiyyətlərdir.
N bir hesablamada 10, başqa hesablamada 20 və s. qiymət alırsa, onu sabit kimi
deyil, dəyişən kimi elan etmək lazımdır. Dəyişənin standart növləri tam
(INTEGER), həqiqi (REAL), Bul (BOOLEAN), simvol (CHAR), mətn (STRING)
tipli olur. Kəsr hissəsi olmayan ədədlər tam növlüdür, yəni tam ədədlərdir. EHM-
də tam ədədlərin sayı məhduddur, hər bir EHM üçün elə bir maxint ədədi var ki, -
int
max
int
max
≤
≤ N
şərti ödənilməlidir. Paskal proqramlaşdırma dilində tam
ə
dədlər üzərində toplama, çıxma, vurma, bölmə, tam bölmə və tam qalıq əməlləri
icra olunur. DIV bölmə nəticəsində tam hissənin alınması, MOD bölmə nəticəsində
qalığın alınması əməlidir.
a
div
b
əməli icra olunduqda
a
ədədi
b
-yə bölünür və qismətdə alınan
yazılır, qalıq atılır:
19 div4=4; 27 div 5=5
a
mod
b
əməli icra olunduqda
a
ədədi
b
-yə bölünür və qalıq yazılır:
16 mod 3=1; 31 mod 13=5
Həqiqi növ Paskal proqramlaşdırma dilində qeyd olunmuş və sürüşən
vergüllü ədədlər şəklində yazıla bilər.Qeyd olunmuş vergüllü yazılış həqiqi
ə
dədlərin hesabdakı təbii yazılışıdır. Ancaq tam hissəni kəsr hissədən ayıran işarə
nöqtədir; 32. 464 qeyd olunmuş vergüllü yazılışdır. Sürüşən vergüllü yazılış isə
n
mg
±
±
eksponensial göstərilmişdir. g say sisteminin əsasıdır. Onluq say
sistemində
10
=
g
-dur. Tutaq ki, müsbət a ədədinin tam hissəsindəki rəqəmlər
,
,...,
,
,
2
1
0
n
a
a
a
a
kəsr hissəsindəki rəqəmlər
k
b
b
b
b
,...,
,
,
2
1
0
-dir. Onda həqiqi ədəd
(
)
=
=
g
k
n
b
b
b
a
a
a
a
,...
,...,
,
,
,...,
,
2
1
1
0
+
⋅
+
⋅
−1
1
0
n
n
g
a
g
a
...
...
...
2
2
1
1
0
1
1
+
⋅
+
+
⋅
+
⋅
+
⋅
+
⋅
+
+
−
−
−
−
k
k
n
n
g
b
g
b
g
b
g
a
g
a
göstərilişi ilə ifadə olunur. Burada
,...
,...,
,
,
,...,
,
,
2
1
2
1
0
k
n
b
b
b
a
a
a
a
g
-əsaslı say sisteminin
rəqəmləridir. Onluqda 0-dan 9-a kimi qiymət alır.
n
m
a
10
⋅
=
yazılışında
1
0
<
≤
m
olsa ədəd normal,
10
1
<
≤ m
olsa, ədəd standart yazılışlı adlanır.
2
10
38562
.
0
562
,
38
⋅
=
- normal,
1
10
8562
.
3
562
,
38
⋅
=
-standart yazılışdır.
EHM-də belə yazılış E yazılışı adlanır, burada 10 əsası yazılmır, əvəzində
boşluq qoyulur və üst öz işarəsi ilə yazılır.
18
10
4562
,
3
18
4562
.
3
⋅
=
E
deməkdir.
Məntiqi növ. Məntiqi növlü dəyişənlər proqramda əsasən əməliyyatlar
ardıcıllığını idarə etmək üçün istifadə edilir. Ingilis riyaziyyatçısı Bulun adı ilə Bul
tipli verilənlər də adlanır. Məntiqi dəyişən doğru (TRUE) və yalan (FALSE)
qiymətlərindən birini ala bilər və təsvir bölmədə dəyişənin tipi (BOOLEAN)
yazılır.
3
5 >
-də nəticə TRUE, 5=3-də nəticə FALSE-dir. Məntiqi verilənlər üzərində
məntiqi toplama (OR), məntiqi vurma (AND), inkar (NOT) əməlləri icra olunur.
Məntiqi verilənlər üzərində əməllərin nəticələri cədvəli aşağıdakı kimidir:
A
B
NOT A
A OR B
A AND
B
TRUE
TRUE
FALSE
TRUE
TRUE
TRUE
FALSE
FALSE
TRUE
FALSE
FALSE
TRUE
TRUE
TRUE
FALSE
FALSE
FALSE
TRUE
FALSE
FALSE