Məsələn,
Z
ab −
/
3
ifadəsi
)
/(
3
Z
b
a
−
∗
∗
kimi yazıldıqda doğru olar.
Mə
ntiqi ifadə
lə
r. Məntiqi verilənlərdən, məntiqi və münasibət
ə
məliyyatlarından düzəldilir. Paskal proqramlaşdırma dilində qüvvətə yüksəltmə
ə
məli yoxdur. Qüvvətə yüksəltmə, ifadə kimi hesablamaya gətirilir:
(
)
)
(
ln
A
LN
b
EXP
e
a
a
b
b
∗
=
=
kimi yazılaraq hesablanılır.
n
m
n
m
a
a =
ifadəsi
(
)
)
(
/
A
LN
N
M
EXP
∗
şə
klində göstərilir.
Dəyişən – proqramın icra dövründə müxtəlif qiymətlər alan kəmiyyətlərdir.
N bir hesablamada 10, başqa hesablamada 20 və s. qiymət alırsa, onu sabit kimi
deyil, dəyişən kimi elan etmək lazımdır. Dəyişənin standart növləri tam
(INTEGER), həqiqi (REAL), Bul (BOOLEAN), simvol (CHAR), mətn (STRING)
tipli olur.
Paskal dilində inkar edici işçi sözü və ya Xor operatorundan da istifadə
edilir.
Bitlərlə bağlı işçi sözlər:
Not- bitlərlə inkar;
and-bitlərlə hasil
or-bitlərlə cəmləmə;
xor-bitlərlə toplanmanın inkarı
shi-bitlərlə sola sürüşdürmək,
shr-bitlərlə sağa sürşdürmək
26. Dilin ə
sas operatorları
Məsələlərin həlli alqoritmini Paskal proqramlaşdırma dilində yazmaq üçün
operatorlardan istifadə edilir.
Mənsubetmə Paskal proqramlaşdırma dilinin əsas operatorudur. Onun
vasitəsilə hər hansı dəyişənə yeni qiymət verilir. Operatorun ümumi yazılışı
alqoritmik dildə olduğu kimi A:=B kimidir. Burada B ifadədir, A isə dəyişənin
adıdır. Məsələn,
;
:
C
X
B
X
X
A
Y
+
∗
+
∗
∗
=
;
1
:
+
=
S
S
;
:
B
A
M
>
=
C
L =
:
MOD
;
D
A
P =
:
DIV
;
B
Mənsubetmədə dəyişən və ifadə eyni növlü olmalıdır. Əksər hallarda
bildiyimiz standart növlərdən biri olur. Lakin dəyişən və ifadənin növləri müxtəlif
ola bilər, bu məsələnin tələbindən asılıdır. Dəyişənlər, sabitlər üzərində
ə
məliyyatlar aparılır və nəticənin növü təyin edilə bilər. proqramda izahatlar
aparmaq üçün şərhdən (kommetariyadan) istifadə edilə bilər. Şərh
(*Simvollar ardıcıllığı*)
kimi yazılır.
Verilənlərin qiymətlərini daxil etmək üçün READ (oxu) operatorundan istifadə
edilir. READ operatorun ümumi forması
READ (A, B,C,...);
kimidir. Burada A,B,C,... hesablanılacaq ifadədə qiymətləri daxil ediləcək
dəyişənlərdir. Program EHM-ə daxil edildikdən sonra kompilyasiya olunur,
səhvlər düzəldilir və sonra icra (RUN) əmri verilir. Bu əməliyyatlardan sonra
dəyişənlərin qiyməti ara verməklə daxil edilir. Verilənləri daxil etmək üçün
READLN operatorundan da istifadə edilir. Bu operatorun READ-dan fərqi daxil
edilənlərin yeni sətrə köçürülməsini təmin etməkdir. Başqa sözlə READLN
(x1,x2,...,xN) standart faylından N ardıcıl qiyməti oxuyur və onları uyğun olaraq
x1, x2,..., xN dəyişənlərinə verir, sətrin yerdə qalan hissəsini buraxır və növbəti
sətrin əvvəlinə keçidi təmin edir.
Tutaq ki, giriş sətri
A=1, B=5, C=6-dən ibarətdir. Daxil etmə
1 5 6
kimidir. Əgər bu qiymətlər
READLN
READ (C)
kimi daxil edilibsə, birinci operator A və B-nin qiymətlərini daxil edir:
A=1, B=5
sətrin qalan hissəsini buraxır və növbəti sətrə keçir, ikinci giriş operatoru işə
başlayır və C üçün qiymətlər axtarır.
Daxil etmədə ədədlə simvol arasında boşluq qoymaq lazım deyildir. Məsələn
tutaq ki,
VAR
A:REAL;I:INTEGER;C1,C2,C3:CHAR
kimi yazılmışdır.
A=35.42, C1=‘M’,C2=‘N’,C3=‘P’,I=180
daxil edilməlidir, giriş operatoru
READ (A,C1,C2,C3,I);
kimi yazılmışdır. Daxil etməni düzgün təmin etmək üçün giriş sətri belə tərtib
ediıməlidir.
35.42 MNP 180
formada aparılır.
Simvol növlü də dəyişənin qiymətini daxil etdikdə hər dəfə yalnız bir simvol
daxil edilə bilər. Əgər ədədlə simvol arasında boşluq yazmış olsaq giriş əməliyyatı
düzgün yerinə yetirilməyəcəkdir. Daxil etmə zamanı BOOLEAN növlü
verilənlərin daxil edilməsinə icazə verilmir.
Hesablamaların nəticələrini almaq çün WRITE operatorundan istifadə edilir. Bu
operatorun ümumi forması
WRITE(C1,C2,...,CN)
kimidir. Çıxış vaxtı verilənlərin növü uyğun dəyişənlərin növünə uyğun olur: tam
növlü dəyişənlərin qiyməti tam ədəd kimi, həqiqi növlü ədədlər normalaşdırılmış
sürüşən vergüllü (nöqtəli) ədəd kimi, BOOOLEAN növlü dəyişənlər TRUE və
FALSE kimi çap olunur.
Çıxışda hər dəyişən üçün mövqelərin sayını göstərmək olar, əks halda maşın
tərəfindən ayrılır.
WRITE (A)-yazılışında A-nın qiyməti EHM tərəfindən müəyyən olunan
miqdarda mövqedə çap olunacaqdır.
Ə
gər WRITE (‘A=‘,A) şəklində çıxış operatorunu yazsaq A= qiymət çap
olunar; WRITE (A:N) yazılsa, A dəyişəni üçün çıxış qurğusunda N mövqe ayırar.
Məsələn, WRITE (A:5) çıxış qurğusunda 5 mövqe ayırır. Mövqelərin sayını
sabit (CONST) vasitəsilə vermək olar:
CONST N=5;
.....................
WRITE (A:N);
Ə
gər həqiqi ədədi sabit nöqtəli formada çapa çıxarmaq istəyiriksə, A üçün
ümumi mövqelərin sayı göstərilir və ədədin kəsr hissəsindəki rəqəmlərin sayı
göstərilməlidir:
WRITE (A: M: N);
Burada M çap qurğusunda A üçün ayrılan mövqelərin sayı, N isə kəsr hissəsi
üçün ayrılan mövqelərin sayıdır.
Məsələn, fərz edək ki, A dəyişənin qiyməti 162, 465-dir. onu çapa çıxarmaq
tələb olunur.
Ə
gər
WRITE (‘A=‘,A)