)
10
( >
A
OR
)
5
( <
B
yazılışının nəticəsi
15
=
A
və
4
=
B
yazıldıqda doğrudur,
çünki
10
15 >
və
5
4 <
-dir.
Simvol tipli dəyişənlər. Rəqəmlər, hərflər (latın, rus) simvol növlü
dəyişənlərdir. Simvol dəyişənləri apastrof arasında yazılır və tipi CHAR kimi
göstərilir: ‘A’ – A hərfidir.
Lakin bu kifayət etmir, müəyyən məsələləri həll edərkən rəngi, ili, ailə üzvlərini
və s. göstərmək lazım gəlir. Bu halda tipin təyini bölməsinə zərurət yaranır və bu
bölmə TYPE açar sözü ilə verilir.
TYPE FAMILY=(ata,ana, oğul, qız);
TYPE COLOR=(qırmızı,yaşıl),
TYPE MONTH=(JAN, FEB, MAR, APR, MAY,JUN, JUL, AUQ, SEP,
OCT, NOV, DEC).
24. Proqramın quruluş
u
Paskal proqramlaşdırma dilində proqramın ümumi quruluşu aşağıdakı
kimidir:
Proqram(INPUT,OUTPUT);
Təsvir bölməsi
BEGIN
Proramın cismini təşkil edən operatorlar
END.
Burada INPUT və OUTPUT standart giriş və çıxış fayllardır. Proqramların
başlanğıcı PROGRAM açar sözü ilə başlayır. Bu sözdən sonar probellə proqrama
ad qoyulur. Ad açar sözlərdən başqa istənilən şəkildə təyin oluna bilər. mötərizədə
styandart faylllardan başqa istifadəçinin işlətdiyi fayllların adları da daxil edilə
bilər. sətirlərin sonuna mütləq nöqtəli vergül yazılmalıdır. Paskal 7.0. variantında
standart faylların adları yazılmaya bilər. Sonra təsvir bölməsi başlanır. Bu bölmə
aşağıdakı bloklardan ibarətdir.
nişanın təyin edilməsi
sabitlərin təyin edilməsi
BLOK= tipin təyini
dəyişənlərin təsviri
prosedur və funksiya
operatorlar
1. Niş
an bölmə
si. Paskal proramlaşdırma dilində proqramın sətrləri
nömrələnmir (lakin nömrələmək də olar). Proqramın icra ardıcıllığında tələb
olunan sətrə müraciət etmək üçün həmin sətrləri nişanlayırlar. Nişan ingilis dilində
LABEL sözü ilə aparılır. Bu sözdən sonra nişanların adları yazılır, nişan
nömrələrdən, sözlərdən və s. ola bilər, biri-birindən isə vergüllə ayrılar. Məsələn,
LABEL M1, N1, K13;
Proqramda hansı sətrə keçid edilibsə, onun əvvəlində məsələn, M1: yazmaq
və sətrin məzmununu göstərmək lazımdır.
2.Sabitə
r bölmə
si. Alqoritmdə standart sabitlər varsa və ya verilənlərin
qiymətini sabitlər kimi daxil etmək istəyiriksə, onu CONST vasitəsilə təyin etmək
lazımdır. Məsələn,
CONST A1=300;
3.Tipin tə
yini bölmə
si. Bilirik ki, Paskal proqramlaşdırma dilində
verilənlərin 4 standart növü vardır: INTEGER, REAL, BOOLEAN, CHAR. Lakin
bu kifayət etmir, müəyyən məsələləri həll edərkən rəngi, ili, ailə üzvlərini və s.
göstərmək lazım gəlir. Bu halda tipin təyini bölməsinə zərurət yaranır və bu bölmə
TYPE açar sözü ilə verilir.
TYPE FAMILY=(ata,ana, oğul, qız);
TYPE COLOR=(qırmızı,yaşıl),
TYPE MONTH=(JAN, FEB, MAR, APR, MAY,JUN, JUL, AUQ, SEP,
OCT, NOV, DEC).
4.Dəyişənlərin təsvir bölməsi. Dəyişənlər VAR (VARELEBLS) sözü ilə
təsvir edilir.
VAR A1, A2, … , AN: M1
B1, B2, …, BM:M2
Burada A1, A2,…, AN; B1, B2, …., BM – dəyişənlərin identifikatorları,
M1, M2 isə onların növləridir (INTEGER, REAL, CHAR, BOOLEAN).
5.Prosedur və funksiyalar bölməsi. Bu bölmədə proqramda istifadə edilən
köməkçi alqoritmlərin (alt proqramların): prosedur və funksiyalarının mətnləri
yazılır. Prosedur PROCEDURE, funksiyalar isə FUNCT ON sözü ilə başlayır və
hər ikisi END sözü ilə qurtarır. END sözündən sonra nöqtəli vergül qoyulur.
Prosedur funksiyaların sərlövhəsində onların adı və istifadə edilən forma
parametrlərin növləri göstərilməklə siyahısı verilir.
6.Operatorlar bölmə
si. Bu bölmə BEGIN söz ilə başlayır və əməliyyatlar
icra edilir. Məsələnin həll alqoritminin maşın dilndə yazılışı burada yazılır və
nəticə
də
END
sözü
ilə
bitir.
Proqramı klaviaturadan EHM-ə daxil etdikdən sonra onu yaddaşda saxlamaq
məqsədə uyğundur. Burada FILE menyusunu açmaq və SAVE və ya SAVE AS
seçib, yaxud F2 düyməsini sıxmaq lazımdır. Ekranda SAVE FILE AS dialoq
boksu açılacaq. Burada fayla ad qoyulur və OK sıxılır.
Proqramdan sonralar istifadə etmək üçün onu açmaq lazımdır. Bu məqsədlə
F3 düyməsini sıxmaq kifayətdir. Dialoq boksu açıldıqdan sonra onun adını NAME
sahəsinə yazmaq lazımdır. Turbo-Paskaldan çıxmaq üçün FILE menyusundan
EXIT bəndini işə salmaq lazımdır və ya Alt+X düymələrini birgə
sıxmaq lazımdır.
Bu zaman Information dialoq pəncərəsi ekranda açılır. Yazdığımız
proqramın adı yazılır. Sonra Has been modified. Save?
Ə
gər düyməsini sıxsaq, Turbo Paskalda çıxış zamanı saxlanılmış fayl
saxlanılacaq.
sıxılsa faylda aparılmış düzəlişlər saxlanılmır. Cancel (imtina)
bağlamaqdan imtina olunur və proqrama qayıdırıq. Proqramda səhvin olub
olmamasını yoxlamaq üçün proqramın kompilyasiyası aparılır. Paskalın
menyusunda bu bənd vardır, burada
+
düymələrini birgə sıxmaq kifayətdir. Bu zaman proqramda səhv varsa kursor
səhvin olduğu sətrin əvvəlinə keçir və səhvin növü, nömrəsi ekranın yuxarı
sətrində görünür. Səhvin düzəlişindən sonra yenidən ALT+F9 sıxılır, əgər səhv
yoxdursa ekrana Compile Successful: press any key (kompilyasiya uğurla keçdi:
ixtiyari düyməni sıxın).
Proqramı icra etmək üçün RUN əmri verilməlidir. Bu əmr CTRL+F9
düymələrini sıxmaqla icra edilir. Proqramın nəticəsini görmək üçün
DEBUG=>User Screen və ya əməliyyatı icra olunur.
25. fadə və dəyişənlər
Ə
dədlərdən, dəyişənlərdən, funksiyalardan, əməl işarələrindən, mötərizələrdən
istifadə edilərək düzəldilmiş, hesab—məntiqi mənası olan düsturlar ifadələrdir.
Paskal proqramlaşdırma dilində hesabi və məntiqi ifadələr vardır.
Hesabi ifadələr xətti yazılmalıdır.
[
]
{
}
1
2
)
(
,
5
sin
,
sin
2
2
+
+
+
+
+
+
+
b
a
c
b
x
x
x
x
və s. hesabi ifadələrdir. Ifadədə iki əməli ardıcıl yazmaq olmaz.
YES
NO
CANSEL
ALT
F9