Microsoft Word Qurana munasebet doc
Yüklə 8,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 yan üsullar təsis edir. Məsələn, biz müsəlmanlarda “qiyas” vardır. “Qiyas” davamlı tətbiq edildikdə fayda qazandıran vasitədir. Eh- tiyac kəşfin (icadın) anasıdır. Filan-filan şeylərə möhtac olduq- larını müsəlmanlara hiss etdirsək, mümkündür ki, hərəkətə gəlib lazım olanı icad etsinlər. Məsələn, Konstantinopolu mühasirəyə alan Fateh Mehmet Sultan Osmanlı donanmasına aid gəmiləri yağlanmış taxtaların üstündə dartdırmaqla boğaz sularına daxil etmişdi. Çünki o, islama xidmət etmək istəyirdi. Odur ki, parlaq zəkası ilə əvvəllər məlum olmayan üsulla gəmiləri qurudan suya keçirtmiş, ona qələbə qazandıran kəşfi etmişdi! Kimin ağlına gələ bilərdi ki, gəmiləri quruda hərəkət etdirmək mümkündür. Qiyas: (ərəb. “müqayisə”). İslam fiqhi termini olub, ayə və hədislərdə izahını tapmış oxşar məsələlərin müqayisəsini aparmaqla Quran və Sünnədə münasibətin bildirilmədiyi bir məsələ haqqında hökm çıxarmaq deməkdir – tərcüməçinin qeydi. 75 QURAN VƏ FƏQİHLƏRƏ GÖRƏ İSLAM HÜQUQU (FİQH) əsənə : Bəlkə də problemə tarixi aspektdə toxunmaq lazımdır. Siyasi mühit əksər alim və mütəfəkkirləri real həyatdan, dövrün tələblərindən təcrid etmişdir. Bu sə- bəbdən onlar əsas diqqətlərini ayələrdən dini (fiqhi) hökmlərin çıxarılmasına yönəltmişlər. Halbuki ayələrdə təkcə fiqhi hökmlər deyil, həm də başqa məqsədlər ehtiva olunur. Nəticədə ayələrin ifadə etdiyi həyati məqsədlər, normalar unudulub. Əsasən hökm ayələrinin öyrənilməsi ilə məşğul olan müsəlman alimləri onların sayını 300-500 arasında müəyyənləşdirmişlər. Qanunauyğunluqlardan danışan, mədəni nümunəvilik və varislik üçün zəruri sayılan şərtlərdən söz edən, deməli, böyük əhəmiyyət daşıyan ayələrin nəsibi isə etinasızlıq və başısoyuqluq olmuşdur. Böyük əhəmiyyət daşımağına baxmayaraq, bu ayələr yalnız xeyir-bərəkət (təbərrük) üçün oxunmuşdur. Bəziləri elə düşünür ki, Quran başdan-ayağa fiqh və ya fiqhi hökmlər kitabı- dır! Hətta əvvəlki xalqların məhvi və mədəniyyətlərin yıxılması səbəblərindən danışan, bu baxımdan müsəlmanları ehtiyatlı ol- mağa çağıran, əvvəlkilərin aqibətini yaşamasınlar deyə, onları xə- bərdar edən ayələr əsil məzmunundan uzaqlaşdırılmış, fiqhi qiya- sı müəyyənləşdirən arqument sayılmışdır. Məsələn, Bəni-Nəzir döyüşündən sonra nazil olan, bu qəbilənin nə üçün məhv oldu- ğunu açıqlayan bir ayənin axırında bu sözlər işlədilib: H 76 “...Ey bəsirət sahibləri! (Bəni-Nəzir qəbiləsinin başına gə- lənlərdən) ibrət alın!” (əl-Həşr, 2). Belə bir ibrətamiz ayəyə fiqhi dəlil gözü ilə baxmışlar... Mədəniyyətlərin yaranma və yıxılma səbəbləri haqda isə heç dü- şünməmişlər. Bu çatışmazlıq sonrakı dövr fəqihlərindən də yan keçmə- mişdir. Belə ki, onlar erkən dövr fəqihlərinin dedikləri xaricində təzə bir şey söyləməmişlər. Məlumdur ki, dini hökm islamın var- lığı və potensialının səmərəsi kimi özünü göstərir. Yəni, dini hökm nə müsəlman şəxsiyyətini, nə də cəmiyyətini inşa edir, ək- sinə, onları nizamlayır, qoruyur. Bəlkə də bu səbəbdən hökm ayə- ləri Mədinədə nazil edilib; edilib ki, müsəlman fərdinin, cama- atının, ümməti və mədəniyyətinin səmərəsi sayılsın. Fiqhdəki əhəmiyyətinə, halal-haramı müəyyənləşdirmədə- ki roluna rəğmən, dini hökmü hər şey bilmək, bu əsasda Qurana yanaşmaq, bunu Quranı öyrənmə metodu saymaq, fikrimcə, doğ- ru deyildir. Qəzali : Çox təəssüf ki, hər şeyi fiqhi hökm baxımından izah etmək ənənənə halına gəlib. Peyğəmbərin həyatı – Sirət belə fiqhi baxımdan öyrənilib. Onun nümunəvi həyatının tərbiyəvi və ideal tərəflərini öyrənmək yaddan çıxdı. Bununla da Peyğəmbə- rin həyatı Sirət fiqhi, Hədis fiqhi, Quran fiqhi və Sünnə fiqhi (bu- rada fiqh dedikdə fəlsəfi mahiyyət, məzmun, hikmət başa düşü- lür) əsasında araşdırılmadı ki araşdırılmadı! Fiqh hey inkişaf etdi. Axırda o vəziyyətə düşdü ki, üm- mətin real həyatından uzaqlaşıb mücərrəd və donuq sahəyə çev- rildi, həyata hərəkət verməkdən məhrum oldu. Bununla da vasi- tələr məqsədə çevrildi. Vasitələrdən ikiəlli yapışmaq şəriətin məqsədlərini müsəlmanlara unutdurdu. Bu səbəbdən İmam Şa- 77 tibi məqsədləri və uyğunluqları (məqasid və müvafəqat) araşdır- dı, “istehsan” naminə “qiyas”dan imtina edildi və sair. Bəlkə də fiqhin bu dərəcədə inkişafı digər zəruri və əhə- miyyətli sahələrin qurban getməsi hesabına baş verib. Quran hə- yatın bütün tərəflərini öyrənən kitabdır. O, həyatın fiqhi tərəfi ilə məhdudlaşan kitab deyildir. Bu səbəbdən, dövrümüzdə müsəlmanların çoxu şəriətin tətbiqi dedikdə fiqhi hökmlərin icra edilməsini, yəni, cəzaların kə- silməsini, faiz banklarına qadağa qoyulmasını başa düşür. Onlar donuq və məhdud müsəlman zehniyyəti üzündən həyatın digər sahələrinə daxil olmaqda çətinlik çəkirlər. 78 ELMİN HAKİMİYYƏTDƏN TƏCRİD EDİLMƏSİ übhə yoxdur ki, Müsəlman dünyasındakı hakimiyyət ey- bəcərlikləri islam fiqhinə öz təsirini göstərib. Tarixə öt- kəm nəzər salaq: Raşidi xilafəti haradasa Peyğəmbərin dövründə olduğu qədər islamı təmsil edirdi. Həqiqətən, o dövrdə hakimiyyət, siyasət, iqtisadiyyat, islamın başlıca mədəni anlayış- ları, təbliğ Peyğəmbərin zamanında olduğu kimi idi. Sonra dəyişikliklər baş verdi. Nə idi bu dəyişikliklər? Ötəri nəzər yetirək: xilafət krallığa çevrildi. Yaratdığı krallıq üsul-idarə- sində Müaviyə (Allah ondan razı qalsın!), insafən söyləməliyik ki, islama xəyanət etmədi, əksinə, düşündü ki, əvvəlki xəlifələrdən, ən azından da rəqibi Əli ibn əbu Talibdən (Allah ondan razı qal- sın!) daha çox islam yolunda iş görəcək. Mən onun islama göstər- diyi xidmətləri qiymətləndirirəm. Müaviyə elə bu düşüncə ilə yo- luna davam etmişdi. İslamın mühüm məsələlərində qəti təbəd- dülat baş verdi; nəticədə dövlətin siyasi-konstitusional mahiyyəti donuqlaşdı. İqtisadiyyat, maliyyə sistemində, beynəlxalq münasi- bətlərə baxışda ətalət yarandı... Ümmətə elmi baxımdan istiqamət verən Əbu Hənifə, Ma- lik, Şafei və Əhməd ibn Hənbəl kimi məşhur şəxsiyyətlər fiqhlə, mühəddislər də hədislərlə məşğul oldular. Onlar mövcud siyasi hakimiyyətlə (rejimlə) kəllə-kəlləyə gəlməyi arzulamadılar. Çün- ki bundan qabaq, fiqhi təlimlərə sahib olmayan xaricilər hakimiy- yətə qarşı çıxmış və nəticədə mövcud iqtidar tərəfindən kökləri Ş Yüklə 8,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|