partiyasining ingliz
mahsulotlariga
boykot e’lon qilish
g‘oyasi.
Swaraj
Свараж
Svaraj
Hindiston
Milliy
Kongress partiyasi
ilgari surgan “O‘z-
o‘zini boshqarish”
g‘oyasi.
Sensualis
m
Сенсуализм
Sensualizm
Bilishda sezgilarni
rolini, ahamiyatini
bo’rttirib
ko’rsatuvchi
325
ta’limot.
Scepticism
Скептицизм
Skeptitsizm
yunoncha so’zdan
olingan bo’lib,
ko’rib
chiqayapman,
tadqiq qilyapman,
mulohaza
yurityapman,
shubhalanyapman
degan ma’nolarni
bildiradi. Bu
oqimning ko’zga
ko’ringan vakillari
– Pirron, Agripp,
Ensidem, Sekst
Empirik.
Chaos,Ele
ment
Стихия
Stixiya
Tabiatning ongsiz
harakati.
Subjectivis
m
Субъективизм
Subektivizm
Bilishda inson
ongini, xislarini
o’rnini ko’tarib
ko’rsatuvchi
ta’limot.
Natural
right
Естественные
право
Tabiiy huquq
Insonni
tug‘ilgandan
yashashga bo’lgan
huquqlari.
Natural
equality
Естественное
равенство
Tabiiy tenglik
Insonni
tug‘ilgandan
hamma insonlar
teng degan
ta’limot.
Focusingat
tention,
treatment
Сосредоточение
внимания
,
обращение
Tavajjuh butun
ichki
mohiyatni Xudoga
qaratish, unga
cheksiz muhabbat
qo‘yish, undan
326
boshqa narsa
borligini his
etmaslikdir.
Tanasukh
Таносух
Tanosux inson
vafot
etgandan so‘ng,
ruhning bir tanadan
boshqa tanaga
ko‘chib o‘tishi
haqidagi nazariya.
Tapasya
Тапасйа
Tapasya
Gandiy
va
jaynizm
ta’limotida azob
chekish va o‘g‘–
rilikdan o‘zini
tiyish tamoyili.
Theism
Теизм
Teizm
(yunon. theos –
xudo) – diniy-
falsafiy ta’limot
bo‘lib, olamni,
xudo tomonidan
yaratilganini tan
oladi.
The
Tendai
Sect
Секта
Тендай
Tenday
mazhabi
o‘rta asrlarda
Xitoyda gullab-
yashnagan budda-
viylikning “Bir
lahzada uch ming
dunyo”, ya’ni
kosmologik
nazariya qoidasiga
amal qiluvchi
mazhabi.
Tolerance
Толерантность
Tolerantlik (lot.
tolerantia
–
chidam, sabr-toqat)
– o‘zgalar–ning
turmush tarzi, xulq-
atvori, odatlari, his-
tuyg‘ulari, fikr-
327
mulohazalari,
g‘oyalari va
e’tiqodlariga
nisbatan
chidamlilik,
bag‘rikenglik.
Totemism
Тотемизм
Totemizm
ibtidoiy
tasavvur
shakllaridan biri
bo‘lib, borliqdagi
o‘zgarishlarni va
rivojlanishlarni
tushunishda
hayvonlarning
g‘ayritabiiy
ta’siriga ishonish.
It “
Оно
” “U”
Tushunchasiga
esa
onglilikni tashkil
etuvchi ongsizlik
kiradi.
The
Upanishad
s
Упанишады
Upanishadlar (haqiqatni
bilish
maqsadida
o‘qituvchi oldida
o‘tirish)
Vedalarning
to‘rttasidan biriga
an’anaviy tarzda
qo‘shiladigan
Qadimgi
Hindistonning
falsafiy-diniy
asarlar turkumi.
The
Renaissan
ce
Эпоха
возрождения
Uyg‘onish davri
Yangi davr
arafasida o’ziga
xos qadriyatlarga
ega bo’lgan
g‘oyaviy va
madaniy
328
rivojlanishni o’z
ichiga olgan tarixiy
jarayondir.
U
Универсалии
Universaliylar
Umumiy
tushunchalar
haqidagi ta’limot.
Fatalistic
determinis
m
Фаталистически
й
детерминизм
Fatalistik
determinizm
Taqdiri-azaldan
hamma narsa
zarurat asosida
sodir bo’ladi,
degan ta’limot.
Fazza
Фацзя
Faszya
siyosiy arbob Shen
Buxay(er.ol.400-
337 yy.) tomonidan
ishlab chiqilgan
falsafiy oqim.
Legizm falsafiy
oqimi jamiyatni
boshqarish
siyosatida
zo‘ravonlikka
(totalitar)
asoslangan
umumiy koidani
joriy qilishni,
byurokratiya
ustidan nazorat
o‘rnatishni,
jamiyatda xalqqa
nisbatan tub va
keskin choralar
kurishni tavsiya
kildilar Legizm
ma’rifatli
bo‘lgandan ko‘ra,
xalqni jaholatda
tutishni afzal
329
ko‘radi. Legizm
asoslarini Xan Fey-
szin, Shan Yan
kabi arboblar
ishlab chiqishgan
The
science of
the laws of
Sharia
Наука
о
законах
шариата
Fiqh islom
huquqshu-
nosligi bo‘lib, bu
soha rivojida
Qaffol Shoshiy,
Burhoniddin
Marg‘inoniy,
Jaloliddin Ahmad
al-Kosoniy
kabilarning ulushi
katta bo‘lgan.
The city of
virtues
Город
добродетелей
Fozil shahar
Forobiy ijtimoiy-
siyosiy
qarashlaridagi ideal
jamiyat.
The
phenomen
on
Феномен
Fenomen
Tushunchasi
aynan
shu hodisaning
paydo bo’lishiga
sabab bo’lgan
mohiyatni ochib
beradi va
“mohiyat”
tushunchasini o’z
ichiga qamrab
oladi.
Charisma
Харизма
Xarizma
insonning
o‘ta
qobiliyatli va
o‘ziga xosligi.
Sotsiologiya faniga
E.Trelch
tomonidan
kiritilgan bo‘lib, u
M.Veber
330
tomonidan uning
xukmronlikning
ideal tiplari
konsepsiyasida
tahlil qilingan
Memory
Воспоминание
Xotirlash Haqiqiy
dunyodagi
hayotini eslash.
Rhetoric
Риторика
Xitoba
ritorika,
notiqlik
san’ati qoidalari,
uning tarkibiy
qismlari kabi
masalalar.
Khodjagon
Ходжагон
Xojagon yassaviya
va
naqshbandiya
oqimlaridan iborat
bo‘lgan, Markaziy
Osiyoda keng
tarqalgan tasavvuf
tariqatlaridan biri.
Hastasoft
Хуастуанифт
Xuastuanift moniylikning
tavba namozi.
Qi
Ци
Si
xitoy
falsafasiga
ko‘ra moddiy
ashyolar.
Civilizatio
n
Цивилизация
Tamaddun (lot.
civilis-
fuqaroviy, ijtimoiy)
serqirra va
murakkab
mazmunga ega
bo‘lgan ijtimoiy-
falsafiy tushuncha.
S. tushunchasini
shotland tarixchisi
va faylasufi
A.Fergyusson
(1723-1816) jahon
tarixiy jarayonining
331
ma’lum bir
bosqichini
ifodalash uchun,
fransuz
ma’rifatparvarlari
aql-idrok va
adolatga
asoslangan jamiyat
degan ma’noda
ishlatgan edilar.
Cyclic
movement
Циклическое
движение
Siklik harakat
Olamda turli
davrlar,
bosqichlarning
navbatma-navbat
o’rin almashishi,
aylanma harakati.
Scandalli
Чандаллы
Chandallar
hind
kastachiligida
to‘rtta kastaga
kirmaydigan eng
quyi tabaqa
vakillari.
Chistia
Чиштия
Chishtiya
o‘rta
asrlarda
Hindistonda keng
tarqalgan tasavvuf
tariqati oqimi.
Charvaka
Чорвакы
Chorvaklar
bu ta’limotga ko‘ra,
olamning asosida
to‘rt unsur – suv,
olov, havo va
tuproq yotadi.
Shahid
who died
for the
faith
Шахид
,
погибший
за
веру
Shahid
Islom e’tiqodida
insonning din
uchun kurashda
halok bo‘lishi, jon
berishi.
Form
Форма
Shakl
Borliq
ma’nosi,
shamoyili, u
332
faoldir. Materiya
esa passivdir.
Vers
e
Стих
She’r
she’riy
hukmlar.
She’r yozish
san’ati, uning
vazifalari.
Chauvinis
m
Шовинизм
Shovinizm
boshqa
millatlarni
mensi–maslikni va
o‘z millatining
ularga nisbatan
ustunligini
asoslashga
qaratilgan
g‘oyaviy-nazariy
qarashlar sistemasi
va amaliyoti.
Shovinizm -
millatchilikning
eng xunuk
ko‘rinishi.
Shovinizm atamasi
fransuz
yozuvchilari aka-
uka I. va
T.Konyarning
«Uch rangli
kokarda» nomli
komediyasining
qahramonlaridan
biri, o‘zining
tajovuzkor
millatchiligi bilan
ajralib turadigan
Nikola Shoven
nomi bilan bog‘liq
holda XIX a.ning
birinchi yarmida
333
paydo bo‘lgan.
Sudras
Шудры
Shudralar
Hinduiylikda
kastalarning eng
quyi varnasi,
tabaqasi, ulardan
hazar qilingan.
Evolution
Эволюция
Evolyusiya
(lot. yevolutio –
ochilish, yozilish,
takomillashish)–
tadrijiy rivojlanish.
Umumilmiy va
falsafiy ta’limot
hisoblanadi. Tabiat,
jamiyat va ruhiy–
ma’naviy,
rivojlanish
konsepsiyalarini
umumlashtirib
ifoda etishga
xizmat qiladi. E.
tushunchasi keng
ma’noda,
rivojlanish
tushunchasining
sinonimi sifatida
ishlatiladi.
Emanation
Эманация
Emanatsiya tajalliy
etish
jarayoni, ya’ni
o‘zidan nur taratish
oqibatida yangi
hodisani vujudga
keltirish.
Ethnic
culture
Этнокультура
Etnomadaniyat millatga
tegishli
bo‘lib, uning
tarixiy taraqqiyot
jarayonida
shakllangan urf,
334
odat, an’ana,
qadriyatlari, udum,
marosimlari,
kiyimlar, moddiy
va ma’naviy
merosi, tafakkuri,
ongi, g‘oyaviy
hamda axloqiy
jihatdan o‘ziga
xosligini
ifodalovchi
ma’naviy
boyligidir.
Ethnicity
Этнос
Etnos
(yunon.
ethos
–
guruh, qabila, xalq)
etnik birlik,
ijtimoiy tarixiy
jarayonlar
natijasida
shakllangan
odamlar ijtimoiy
guruhining bir turi.
E. urug‘, qabila,
elat va millat
shakllarida
namoyon bo‘ldi.
Etnos tushunchasi
1921-1923 y.da
S.M.Shirokogorov
tomonidan chuqur
tahlil qilingan. U
e.ni insoniyat lokal
guruhi
mavjudligining
asosiy shakli deb
hisoblagan. Uning
asosiy belgilari deb
335
esa, - «kelib
chiqish, urf-odatlar,
til va turmush tarzi
birligi» deb bilgan.
Ethnocentr
ism
Этноцентризм
Etnotsentrizm (grek. –guruh, xalq
va lot. centrum -
markaz)- o‘z xalqi
xulqi, madaniyati,
urf-odatlari va
qadriyatlarini
boshqa xalqlarga
xos bo‘lgan
shunday
xususiyatlarni
baholash uchun
asos qilib olinishini
ifodalovchi
tushuncha.
Giron
Югирон
Yugiron
XV-XVI
asrlarda
Koreyada moddiy
asos – “ki”ning
birlamchiligini tan
olgan materialistik
maktab.
Neoplatoni
sm
Неоплатонизм
Yangi
aflotunchilik
eramizning
boshlarida vujudga
kelgan, Plotin,
Prokl, Porfiriy kabi
faylasuflar
tomonidan Aflotun
g‘oyalarini
jonlantirish va
rivojlantirishga
asoslangan
ta’limot.
The
inevitabilit
Неизбежность
из
судьбы
Qazo va qadar islom diniga ko‘ra,
taqdiri azalga
336
y of fate
so‘zsiz ishonish.
Sect
Kariatidy
Карматиды
Qarmatiylar
Ismoiliylar falsafiy
oqimining bir
shahobchasi.
Compariso
n
Сравнение
Qiyos deduktiv,
sillogistik xulosa
chiqarish, uning
shakllari, qoidalari
kabi masalalar.
Judgment
day
Судный
день
Qoim ismoiliylar
falsafasiga ko‘ra,
Qiyomat kuni
Muhammad ibn
Ismoilni Imom
Mahdiy suratida
qaytishi.
substance
субстанция
Hayulo birlamchi
sabab,
moddiy asos,
substansiya.
Ideologica
l vacuum
Идейный
вакуум
G‘oyaviy
bo‘shliq
jamiyat hayotida
mafkurasizlik,
maq–sadsizlik va
boshboshdoqliknin
g namoyon bo‘lishi.
The world
of ideas
Мир
идей
G‘oyalar
dunyosi
Haqiqiy, abadiy,
o’zgarmas dunyo.
Harijana
Хариджаны
Harijanlar
hind
kastachilik
tizimidagi “qo‘l
tekizib bo‘lmas”lar
tabaqasi, ular eng
iflos mehnat –
ko‘chalarni
supurish, axlatni
tozalash kabi
ishlarni qilishlari
kerak.
|