Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “təhlükəsizlik qurşağı”
- Bu fikrin əsasları: Birincisi
141
Regional ittifaqların əhəmiyyətini nəzərə alaraq, əksər dünya dövlətləri də beynəlxalq münasibətlərdə öz mövqelərini möhkəm- ləndirmək üçün iqtisadi və hərbi-siyasi ittifaqlarda cəmləşməyə, toplaşmağa üstünlük verirlər. Belə ki, hətta Fransa da NATO ilə təkrar olaraq hərbi əməkdaşlığa qayıdıb və Alyansın hərbi qurumuna qoşulub. Fransa XX əsrin 60-cı illərində prezident Şarl De Qolun zamanında NATO-nun hərbi qurumunda iştirakdan imtina haqqında qərar qəbul etmişdi. Fransa öz qoşunlarını NATO-nun hərbi hissələrindən çəkmişdi. NATO hal-hazırda öz üzvlərinin sayını artırıb. Rusiya da NATO və Avropa İttifaqına alternativ ola biləcək böyük bir siyasi qurumun yaradılmasına çalışır. Cənubi Qafqaz ölkələri də öz coğrafi mövqelərinə və siyasi, hərbi və iqtisadi potensiallarına görə ittifaqlara cəlb edilirlər. Bir məsələni unutmaq lazım deyil ki, Cənubi Qafqaz öz coğrafi vəziyyətinə görə regional siyasi əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı, həm də Rusiya ilə ABŞ və Qərbi Avropa dövlətləri ittifaqı arasında bir hərbi-siyasi və geoiqtisadi mübarizə meydanıdır. Cənubi Qafqaz ABŞ başda olmaqla NATO- nun Rusiya ətrafında yaratdığı hərbi-siyasi “təhlükəsizlik
Rusiyanın ABŞ və Böyük Britaniyadan əsas iki qorxulu coğrafi istiqamətləri, məkanları mövcuddur. Birincisi, Şərqi və Şimal- Şərqi Avropa, ikincisi, Cənubi Qafqaz. Cənubi Qafqaza Qara dəniz bölgəsini də aid etmək olar. Əgər Rusiya Şərqi Avropa istiqamətindən daha çox iqtisadi təzyiqlərdən ehtiyat edirsə, Cənubi Qafqaz Rusiyanın parçalanmasına dəstək vermək baxımından ABŞ və Qərbi Avropa dövlətləri üçün ən əhəmiyyətli bir çoğrafi məkandır. Rusiyanın Qafqaz bölgəsi öz etnik tərkibinə və siyasi aktivliyinə, siyasi qaynarlığına və bu baxımdan siyasi narahatlığına görə Rusiya üçün ən təhlükəli bir bölgədir. Rusiya belə narahatlığını Şərqi Avropada keçirmir. Rusiyanın Avropa ilə sərhədləri əsasən ruslardan və digər slavyanlardan ibarətdir ki, bu amil də Rusiyanın daxildə sabitliyinin pozulması və parçalanması üçün təhlükəli bir məkan deyil.
142
Rusiya təkrar olaraq silahlanır. Rusiya prezidenti Dmitri Medvedyev Rusiya ordusunun yenidən silahlanması haqqında 2009-cu ildə sərəncam da imzalayıb. Rusiyanın cənubi istiqamətlər üzrə əsas strateji hədəfi Türkiyə və İranı tamamilə öz tərəfinə çəkməkdən ibarətdir. (Rusiyanın tarixi böyük ticarət yolları üzərində strateji nüfuz qazanmaq uğrundakı siyasətinin müasir zamanda davamı) Rusiya hesab edir ki, buna nail olarsa, iqtisadi, siyasi və hərbi cəhətdən dünyanın ən güclü dövlətinə çevrilər. Rusiya Mərkəzi Asiya, Cənubi Qafqaz və eləcə də Ön Asiyaya sahib olar və Ərəb dünyasına böyük təsir imkanları əldə edər. Cənubi Qafqazın da daxil olduğu Xəzər-Qara dəniz regionu həm iqtisadi potensialına, həm coğrafi mövqeyinə görə, həm də güclü dövlətlərin yerləşdiyi bir region olduğundan, dünya siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Dünyanın iqtisadi, hərbi, elmi və siyasi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətləri öz regionlarının birgə inkişafı naminə birləşərək iqtisadi, siyasi, ekoloji, mədəni və bir çox sahələri əhatə edən birliklər, ittifaqlar yaradırlar. Avropa regionundakı təşkilatları buna misal çəkmək olar. Cənubi Qafqaz, Mərkəzi Asiya və Qara dəniz bölgələri də özünəməxsus geosiyasi xüsusiyyətlərə malik olduğundan bu bölgələrdə iqtisadi birliklərin, siyasi və hərbi ittifaqların mövcudluğu zamanın tələbidir. Hal-hazırda fəaliyyət göstərən və Cənubi Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın da daxil olduğu regional iqtisadi birliklərdən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatını, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatını, GUAM təşkilatını, MDB-ni, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatını misal çəkmək olar. Bu təşkilatlar çərçivəsində Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz dövlətləri, Rusiya, Çin, Belorus, Ukrayna, Gürcüstan, Moldova, Türkiyə, İran, Əfqanıstan arasında təşkilatların əhatə etdiyi coğrafi məkanlara uyğun olaraq müəyyən iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq həyata keçirilir. Lakin bu əməkdaşlığa baxmayaraq, dövlətlər arasında iqtisadi, siyasi və hərbi əlaqələr elə də yüksək səviyyəyə malik deyildir. Bölgədə hətta düşmənçilik vəziyyəti də mövcuddur.
143
Ermənistan tərəfindən Azərbaycan torpaqları işğal olunduğu üçün iki dövlət arasında düşmənçilik münasibətləri yaşanır. Eləcə də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiasına və qondarma soyqırım iddiasına malik olduğu üçün Ermənistanla Türkiyə arasında rəsmi siyasi əlaqələr mövcud deyildir. İran və Rusiya Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləməkdə tərəddüd edirlər. Ümumiyyətlə, konkret olaraq belə bir sual ətrafında fikir mübadiləsi aparmaq olar: -Cənubi Qafqazın da əhatə olunduğu hərbi-siyasi ittifaqın, məsələn, NATO ittifaqı kimi, eləcə də vahid iqtisadi, ticari və maliyyə məkanının və siyasi idarəçiliyin mövcud olduğu, məsələn Avropa İttifaqı kimi bir qurumun yaradılması mümkün ola bilərmi? Hələ XX əsrin 90-cı illərində bölgə dövlətləri tərəfindən ittifaqlara və birliklərə dair müxtəlif təkliflər də səslənmişdir. Hətta 2008-ci ilin avqust hadisələri zamanı Türkiyənin baş naziri Rəcəb Təyyub Ərdoğan tərəfindən “Qafqaz Təhlükəsizlik Platforması”nın yaradılması ideyası da ortaya atıldı. Bu təklifi Rusiya da bəyəndi. Lakin bu təklifin reallaşması hələ də öz həllini tapmayıb. -İndi isə suala cavab axtarmaq lazımdır:- Cavab ondan ibarət ola bilər ki, indiki vəziyyətdə Cənubi Qafqazda ittifaqın yaradılması mümkün deyil. Bu fikrin əsasları: Birincisi, nəzərə almaq lazımdır ki, Cənubi Qafqaz bölgəsinin özü ərazi baxımından kiçik bir bölgə olduğu üçün burada yarana biləcək hər hansı bir siyasi, hərbi və iqtisadi birlik, ittifaq uzunmüddətli yaşaya bilməz və çox zəif bir qurum halında çıxış edə bilər. Hələ tarixdən məlumdur ki, 1918-ci ildə Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) dövlətlərinin vahid
qanunvericilik orqanı,
Zaqafqaziya Seymi olubdur və dövlətlər bu qurumda birgə təmsil olunublar. 1918-ci ilin aprel ayında üç respublikadan ibarət bir federasiya- mərkəzi
Tiflisdə yerləşməklə, Zaqafqaziya Federasiyası adlı bir siyasi qurum da yaradılmışdı. Lakin bu qurum cəmi bir ay fəaliyyət göstərib və həmin ilin may ayında hər üç respublika öz müstəqilliyini bəyan edibdir. Sonra isə işğal nəticəsində Sovet imperiyasının tərkibinə qatılıblar.
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|