Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Güc üstünə gücün əlavə edilməsi
164
Mövcud zamanın beynəlxalq münasibətlərində böyük dövlətlərin demək olar ki, ərazi işğal edib öz tərkibinə qatması siyasətinə az- az rast gəlinir və XXI əsrdə isə bu siyasət forması geniş tətbiq edilə bilmir. Güc mərkəzləri arasında siyasəti həyata keçirmə metodları içərisində mövcud olan ayrılıq, onların qarşılıqlı təzyiq siyasəti, eləcə də beynəlxalq sistemin yeni əsaslarla qurulması, yeni yanaşma tərzi, insan hüquqlarına baxışların genişlənməsi və inkişafı, ictimai hərəkat sisteminin böyüməsi işğalçılıq siyasətini bir qədər zəiflətmişdir. Bu siyasəti icraetmə metodunun əvəzinə iqtisadi və hərbi-siyasi vasitələrdən istifadə edilir və yeni metodlar yaranır. Bu vasitələrlə böyük dövlətlər öz təsir sferalarını genişləndirirlər. Düzdür, bu vasitələr zamanı hərbi gücdən istifadə edilir. Məsələn, Əfqanıstan və İraqa ABŞ tərəfindən qoşun yeridilməsi, Rusiya tərəfindən Gürcüstana qoşun yeridilməsi faktları mövcuddur. Ümumiyyətlə, dövlətlərin güclənməsi, güclərinin artırılması üçün maksimal hədd yoxdur. Bu hər şeydən öncə siyasi hərəkətlərlə bağlıdır. Siyasi hərəkətlər geniş və güclü şəkildə mövcud olduqca, dövlətlərin də gücləri artır. Gücün artması maraq amili ilə bağlıdır ki, maraq artdıqca siyasi hərəkət də genişlənir. Həmçinin siyasi, hərbi və iqtisadi şəraitlər tələb edir ki, maraqlar yaransın, maraqların mövcudluğu, eyni zamanda, niyyət tələb edir ki, siyasi hərəkətlər edilsin. Güc üstünə gücün əlavə
müqayisə edilir və super, böyük, orta və kiçik gücə malik olan dövlətlər kimi təsnif edilir. Ümumiyyətlə, qeyd etmək olar ki, böyük gücə malik olan dövlətlərin ətraf dövlətlərə təsir etmək və nüfuz obyektlərini və dairələrini genişləndirmək üçün üç mühüm ümumi siyasət istiqaməti vardır. Həmin siyasət istiqamətləri isə öz özlüyündə konkret istiqamətlərə bölünür. Hər bir istiqamət özünəməxsus forma və məzmuna malik olan siyasi aktları birləşdirir. Birinci istiqamətdə əsasən super və böyük gücə malik olan dövlətlər tərəfindən daha çox təzyiq üsullarından istifadə olunur və siyasi aktlar daha çox həmin istiqamətdə yerinə yetirilir. İkinci 165
istiqamətdə isə mülayimcəsinə cəlbetmə siyasəti həyata keçirilir. Üçüncü istiqamətdə isə iki istiqamətdə istifadə edilən vasitələrdən birgə və paralel istifadə olunur. Bu istiqamətə qarışıq siyasət istiqaməti də demək olar. Təbii ki, hər bir istiqamətin özünə- məxsus siyasət icraetmə yolları və vasitələri vardır. Siyasi vasitələr yolların müəyyən olunmasını şərtləndirir. Siyasi vasitələr tətbiq edilərkən siyasətin istiqamətlərinin əsas xüsusiyyətləri formalaşır. Böyük
dövlətlər-güc mərkəzləri tərəfindən
məqsədilə, ətraf dövlətləri öz ətraflarında, siyasi orbitlərində, siyasi bloklarında saxlamaq üçün böyük dövlətlər tərəfindən sistemli təsir siyasəti həyata keçirilir. Hansı ki, bu sistemin də baza və köməkçi siyasi hərəkət trayektoriyaları mövcuddur. Subyektlər trayektoriyalar üzrə siyasi hadisələr törədirlər. Super və böyük güc mərkəzlərinin birinci istiqamət üzrə ətrafa təsir siyasətinin xüsusiyyətlərinə, prinsiplərinə dair aşağıdakıları qeyd etmək olar: -Ətraf dövlətlərin ərazilərindən “çəpər” kimi istifadə etmək siyasəti tətbiq edilir. Bu siyasət də özündə konkret istiqamətləri formalaşdırır. “Çəpər” siyasəti böyük güc mərkəzlərinin ətrafa təsir siyasətinin baza xəttini təşkil edir ki, digər siyasət istiqamətləri və formaları da həmin “çəpər” siyasətinin tərkib hissəsi kimi xarakterizə olunur. Ətrafa təsir siyasəti sistemini “çəpər” siyasəti sistemi adlandırmaq olar. Təbii ki, bu siyasəti iqtisadi, hərbi, siyasi, etnik, milli və dini amillər gücləndirir. Həmin istiqamətlər və istifadə olunan vasitələr “çəpər” siyasəti sisteminin tərkib hissəsidir. Böyük dövlətləri müvafiq güclü amilləri özündə əks etdirən güclü “çəpər”ə malik olmaq imkanlarına sahib olmaq maraqlandırır. -“Çəpər” siyasəti sisteminin tərkib hissəsi olaraq ətrafda, sərhəddə yerləşən dövlətlərin əhali potensialından istifadə etmək kimi siyasət istiqamətlərindən istifadə edilir. Əhali potensialı hərbi güc (hərbi şəxsi heyət) amili kimi istifadə olunur. Bununla yanaşı, əhalinin çoxluğu imperiyaya xas olan dövlətlərin iqtisadi baxımdan güclənməsi üçün mühüm rol oynayır. Bu o deməkdir ki,
166
imperiya dövlətinin ətrafındakı dövlətlərdə əhalinin çoxluğu imperiya dövlətinin məhsulları üçün istehlakçılardır. Məkan bazar, əhali isə istehlakçıdır. -Ətraf dövlətlərin təbii sərvətlər baxımından zənginliyi imkan verir ki, güc mərkəzi dövləti bu sərvətlərdən həm də öz daxili tələbatını ödəmək üçün lazımınca istifadə etsin. -Ətraf dövlətlərin coğrafi mövqeləri də böyük dövləti maraqlandırır. Belə ki, ətraf dövlət başqa bir böyük dövlətlə də sərhədlənirsə, bu zaman həmin ətraf dövlətdə rəqabət güclənir. İmperia dövləti çox maraqlı olur ki, həmin ətraf dövlətin ərazisində böyük üstünlüyə malik olsun ki, digər böyük dövləti (güc mərkəzini) öz sərhəddinə yaxın buraxmasın. -Ətraf dövlətin strateji əhəmiyyətli mövqeyi də imperiya dövlətinin təsir siyasətinin əsas obyektidir. Belə ki, böyük dövlət çalışır ki, ətrafdakı dövlətin ərazisinin coğrafi səthindən, yerüstü mövqeyindən istifadə etsin və özünün hərbi siyasəti, hərbi yerləşməsi (qoşunların dislokasiyası, ərazidən platsdarm kimi istifadə etmə və s.) üçün strateji mövqe əldə etsin. -Ətraf dövlətin etnik tərkibi də böyük dövlətin təsir obyektidir. Belə ki, böyük dövlət çalışır ki, ətrafda yerləşən dövlətlərin etnik tərkibindən öz maraqları üçün istifadə etsin və lazım olan anda bu amildən ətraf dövlətə təzyiq vasitəsi kimi yararlansın. -Ətraf dövlətin dil məsələsi də imperiya dövlətinin təsir obyektidir. Belə ki, imperiya dövləti çalışır ki, ətraf dövlətin dilinə təsir etsin. Öz ölkəsinin dilinin həmin ölkənin əhalisi tərəfindən öyrənilməsini təmin etsin ki, lazım olan anda güc mərkəzi ölkəsinin dilində danışan ətraf dövlətin sakinlərindən bu dövlətə qarşı istifadə etsin, bu yolla həmin dövlətin hakimiyyətinə təzyiq göstərsin. Güc mərkəzi olan dövlətin ətraf dövlətləri özünə tərəf çəkmək üçün təzyiq vasitələri ilə yanaşı, digər mülayim vasitələri də mövcuddur. Belə ki, güc mərkəzləri çalışırlar ki, müvafiq müla- yim tərzli siyasətlə (şirnikləşdirici metodlar-ikinci istiqamət) də ətraf dövlətləri öz tərəflərinə çəksinlər. Həmin siyasətin xü- susiyyətlərinin aşağıdakılardan ibarət olduğunu qeyd etmək olar:
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|