Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 48 mancılıq taşı / mancınıq taşları kimi II növ təyini söz birləşməsi şəklində keçir: Cövr oxları ki qəmzən könül evinə atar / Mancınıq taşlarıdur ki, yöni Turxalədürür (Q. Bürhanəddin). Bizcə, mancılıq sözü ilə bağlı D. 188 və D. 233- də işlənmiş hər iki ifadə katib tərəfindən yanlış köçürülmüşdür. Yoldaşlarının Qan Turalı haqqında söylədiyi soylamadakı (D. 188-dəki) Mancılığı ağır taşdan ğızıldayub qatı enən cümləsində yerləri dəyişik yazılmış sözləri normal söz sırası ilə verib mancılıq taş ifadəsini mancılıq taşı şəklində düzəltməklə mətn parçasının anlaşıqlığı bərpa olunur: Ağır mancılıq taş[ın]dan qatı ğızıldayub enən. Bu yerdəyişmə nəticəsində növbəti misraların sonundakı ...şaqıyub alan, ...tartub üzən, ...qalqub uçan ifadələri ilə ğızıldayub enən ifadəsi arasındakı sintaktik paralelizm və poetik simmetriya da bərpa olunur. D. 233-dəki “Ağırmancılıq taşla atam derdim” cümləsində də düzəliş etmək lazım gəlir. Buradakı Ağırmancılıq taşlaatam der idüm cümləsi Mancılıqla ağır taş atam der idümşəklində düzəldilməlidir. Çünki mancılığın daşla atılması bir məna ifadə etmir. Görünür, köçürmə prosesində katib sözlərin yerini dəyişik salmış və -la şəkilçisini səhvən taşsözünə birləşdirmişdir. Düzəldilmiş misra ilə birlikdə mətn parçasının aşağıdakı kimi olmasını daha düzgün hesab edirik: Qalqubanı yerümdən turam der idüm/ Qalın Oğuz bəglərindən əhdüm bozam der idüm / Yeŋidən toğanın qıram der idüm / Qalın Oğuz bəgləri üzərümə yığılub gələ der idüm / Qaçubanı Salaxana qayasına girəm der idüm / Mancılıqla ağır taş atam derdim/ Enüb taş başuma düşübən öləm der idüm... (D. 233). 4. Arı gölüŋördüginﻦﯿﮐودروا şaqıyub بﻮﯿﻗﺎﺷalan . Mətndə ördük şəklində yazılmış söz D. 280-də ördək şəklində keçir: Ağ sunqur quşı erkəgində bir köküm var / Ala ördək, qara qazuŋ uçurmaya (D. 280). S.Tezcan ördük yazılışının səhv olduğunu irəli sürmüş və sözə digər nümunədəki ördək formasına uyğun olaraq düzəliş vermişdir (25,s. 259). Lakin KDQ-də ördük formasının işlənməsi mümkündür. Ördək sözü altaycada örtök, özbək dilinin dialektlərində ördük / öyrük, qırğızcada ördök şəkillərində qeydə alınmışdır (11, I, s.547). İlk hecadakı yuvarlaq ö saitinin assimilyativ təsiri ilə ikinci hecadakı ə saitinin ö/ü saitinə çevrilməsi elə bir çətinlik törətmir. Misrada mənası mübahisə doğuran ikinci söz şaquyub formasıdır. Bu söz 8-ci misrada şaqıt- şəklində keçir: Qanadıyla saqsağana kəndüzinşaqıdurmı? Şaqı- (eləcə də şaqıt-) feili, çox güman ki, Azərbaycan dilində işlənən şığı- feili ilə bağlıdır. Şakı- feili abidədə bundan başqa daha iki yerdə keçir: Gökdən ıldırım ağ ban evüm üzərinə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 49 şaqır gördüm. Düm qara pusarıq ordumuŋ üzərinə tökilür gördüm (D. 43) ; Asimanlu gökdə qara bulud oluban / Kafirüŋ üzərinə gurlayayım / Ağ yıldırım olub şaqıyayım / Kafiri qamış kibi od oluban yandurayım (D. 147). V. V. Radlov şakı- feilinin “1. şüalarla işıqlandırmaq, işıq saçmaq 2. ötmək, oxumaq (bülbül haqqında)” mənalarında işləndiyini göstərir (21, IV,1, s.932). O. Ş . Gökyay şakı- feilinə aid türk dilinin dialektlərində, W. Redhousevə “Tarama Sözlüğü”ndə qeydə alınmış “şimşek çakmak, şimşek gibi çakmak, parlamak, yalabımak; herhangi bir sancı sert ve keskin saplanmak; ağrımak; çıkışmak, azarlamak” mənalarını vermiş, şakıt- feilinin qarşısında isə “süpürmek, temizlemek” mənalarını yazaraq sözün konkret izahını sual işarəsi ilə cavabsız buraxmışdır(14, s.285). Müasir türk dilində şakı- feili “ötmək, oxumaq” şəklində işlənir. Görünür, məhz buna görə də M. Ergin şakı- feilini “şakımak, ötmek, avı yakalarken çığlık atmak, şimşek çakmak” şəklində izah etmişdir. (9, s.277). Onun şakıt- feilinə verdiyi izah da buna yaxındır: “şakıtmak, öttürmek, çığlık attırmak” (9, 278). S. Özçelik şakıt- feilini “kaptırmak, kendini yakalatmak, yenilmek” mənasında izah etmişdir (20, s. 223). “Tarama Sözlüğü”ndə şaqı- feilnə aid 15 nümunə verilmiş və bu feil “şimşek ve yıldırım gibi çakmak, parlamak” mənasında izah edilmişdir. Nümunələrin, demək olar ki, hamısında şaqı- feili yıldırım və ya şimşək sözləri ilə birgə işlənir: Ve gök gürlemek vardır ve şimşek şakımak vardır (Cev. Es. XV); Gök gürledi, cihan karanu oldu, yıldırım şakıdı (Cennet XV); Kılıçlar yıldırım gibi şakıya (G. Ra. XV); El-buruk. Bir nesne şakımak ve yıldıramak (Ah. XVI); Tevfik ile inayet yoldaş olursa yıldırım şakıdığından tizrek geçe (Ta. Şahi. XVI); At yıldırım gibi şakıyup (Ev. XVIII) və s.(19, V, s.3644-3645). S. Tezcan şakı- və şakıt- sözləri haqqında yazır: “Cümle kuşlar sultanı çal kara kuş/ Kanadıyıla saksağana gendüzin şakıdırmı? Burada şakı- eylemi için Ergin II, 277’de ‘şakımak, ötmek, avı yakalarken çığlık atmak’, s. 278’de şakıt- için ‘şakıtmak, öttürmek, çığlık attırmak ’ karşılıkları verilmiştir. Gökyay hiç ilgisi olmayan birkaç anlam daha sıralamıştır. Ergin’in verdiği karşılıkların da metin bağlamına uygun olduğu söylenemez. Burada beklenen anlam ‘saldırmak, yukarıdan aşağı dalış yaparak hücum etmek’ olmalıdır. Azerbaycan Türkçesi şığı- ve şuğu- , DerS şuğu- “saldırmak ”, Altayca ve Lebedcede şuŋu- “(doğan için) atılarak , saldırarak aşağı yukarı uçmak” (Radloff c. 4, 759) bu anlama gelen eylemlerdir. Ancak bunları şakı- ile birleştirmek mümkün değildir. DKK’ndaki şakı- çözülmemiş bir problem olarak kalıyor, belki Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|