76
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve
Sosyal Bilimler Sempozyumu
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
IV. International Symposium on Educational and
Social Sciences in Turkish Cultural Geography
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
Doğudan Batıya İlk Türk Göçleri
Gurban HUSEYNOV
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bilim Dalı Doktora Öğrencisi
ÖZET
Dünyanın en eski kıtası olan Asya, tarihi ve coğrafi bakımdan Kuzey Asya, Doğu Asya, Güney Asya, Ön
Asya ve Orta (İç) Asya olmak üzere beş ana kısma ayrılmaktadır. Türklerin anayurdu bunlardan Orta Asya’dır.
Orta Asya’nın coğrafi sınırları kuzeyde Sibirya, doğuda Büyük Kingan dağları, güneyde Himalaya ve Hindikuş
sıradağları, batıda Hazar denizi ve Yayık nehri ile çevrelenmiştir. Orta Asya her ne kadar Türklerin anayurdu ise
de dilcilerin yapmış olduğu araştırmalar sonucunda Türk anayurdunun bu bölge ile sınırlı kalmayarak doğu, batı
ve güney yönünde genişlediği görülmüştür.
Orta Asya’da yaşayan Türkler tarihsel süreçte çeşitli nedenlerden farklı yerlere göç etmişlerdir. Türkler
göç ederken iki ana yol izlemişler. Orta Asya’da anayurt olarak nitelendirilen bölgeden çıkıp kuzey İpek Yolu’nu
takip eden Hun, Ogur, Dokuz Oğuz, Avar ve Ak-Hun gibi Türk toplulukları batıya doğru göç etmişlerdir.
Bozkır kavimleri Kafkasya’ya barış içinde gelmemişlerdir. Onlar bölgeye geldikleri zaman çeşitli kale ve
yerleşim birimlerine saldırmış ve saldırdıkları bu toprakları üstün savaş yetenekleri sayesinde ele geçirmişlerdir.
Bu kale ve yerleşim yerlerinde bıraktıkları maddi kültür unsurları yapılan kazı çalışmaları sonucunda ortaya
çıkarılmıştır. Kafkas tarihi incelendiği zaman burada görülen yerleşim merkezlerinin yapılış şekilleri ve isimleri
Bozkır kavimlerinde de görülmektedir. Bölge halkının gelenek ve görenekleri Orta Asya Türklerinin kültürleri ile
aynı.
Çalışmamızda milattan sonra doğudan batıya yapılan göçler ele alınırken konunun daha iyi bir şekilde
anlaşılması amacıyla öncelikle göç nedenleri ve göç yolları verilecek. Milattan sonra doğudan batıya göç eden
Türk kavimleri ve göç yolları anlatıldıktan sonra bu göç yollarının kesişme noktası olan Kafkasya bölgesinde
bıraktıkları kültürel mirasa değinilecektir.
Anahtar Kelimeler: Türk göçleri, Milattan Sonra, Karadeniz’in kuzeyi, Kafkasya.
77
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve
Sosyal Bilimler Sempozyumu
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
IV. International Symposium on Educational and
Social Sciences in Turkish Cultural Geography
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
Ancient Turkish (Kok Tureg) Historical And Cultural Artifacts
Narantsatsral.D
Mongolian University of Science and Technology
narantsatsral5@yahoo.com
The following absract might be drawn based on the studies of historical and cultural monuments of Kok
Tureg dynasty.
Results of these attempts can be outlined as follows:
First, Main purposes are to purify human minds and can be considered as a great product of human art.
As such, the Kok Tureg`s artifacts are have been inherited as values in intellectual life of the society. We attempt
to investigate the origin and development of Kok Tureg`s historical artifacts main features and analyse them in
the unity of culture and art studies.
Second, We summarize the following conclusions in regards to the Kok Tureg historical and cultural
artifacts. We have been comparison of Kok Tureg deer stone monuments and tomb in Central Mongolia, Eastern
and Western Mongolia style, and have been observed on the way how built them. These artifacts have been
localized as Mongolian style. This is one of the important opinions.
Third, However, historical and cultural artifacts style for the Kok Tureg deer stone monuments and tomb
have wide measures. The main specifics are the following:
Which are an important feature for Kok Tureg`s artifacts.
It can be consider that such techniques make possible a variety of methods and methodology to Kok
Tureg`s artifacts.
It is a specific feature for Kok Tureg artifatcs that their style. Such styles can be seen analysis
Kok Tureg`s artifacts in the interdisciplinary field of studies and may serve as primary research materials
in the fileds of history, aestethics, culture and art studies.
Research studies of Kok Tureg artifacts would provide a good foundation not only for art studies, and
cultural studies but also for the entire cultural heritage of all orientals.
Keywords: deer stone monuments, aristocratic tomb, khirgisuur, location and preservation
78
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve
Sosyal Bilimler Sempozyumu
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
IV. International Symposium on Educational and
Social Sciences in Turkish Cultural Geography
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Yaranması Dövründə Böyük Dövlətlərın Cənubı
Qafqaz Sıyasətı Və Qarabağ Problemı
Yrd. Doç. Dr. Bəxtiyar HƏSƏNOV
AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, Bakı Azərbaycan
bosa6983@gmail.com
Birinci Dünya müharibəsi dövründə mühüm strateji mövqeyə malik olan Cənubi Qafqazda Rusiya
imperiyasının dağılması ilə bağlı rəqabət aparan böyük dövlətlər arasında münasibətlər xeyli kəskinləşmişdi.
1917-ci ilin dekabrında süqut etmiş çar Rusiyası imperiyasının ərazisinin, nüfuz dairələrinə bölüşdürülməsi
haqqında Fransa-İngiltərə gizli sazişi imzalanmışdı. Sazişə görə, Azərbaycan ərazisinin də Böyük Britaniya
qəyyumluğu nüfuz dairəsində daxil edilməsi bölgədə ingilislərin hərbi-siyasi iştirakını gücləndirmişdi.
Ona görə də Cənubi Qafqazda Rusiya kimi, ermənilərə böyük ümid bəsləyən Böyük Britaniya ermənilərə
maliyyə yardımı da göstərdi. Belə ki, 1917-ci ilin dekabrın-18-də Londondakı Amerika səfiri Peyc dövlət katibi R.
Lanzingə məlumat verirdi ki, ingilis hökuməti erməni və gürcülərə maliyyə yardımı ayırsın.
Birinci Dünya müharibəsinin çar Rusiyası üçün nəticələri ermənilərin Şərqi Anadoluda dövlət yaratmaq
planlarını puça çıxardı. Bundan sonra erməni millətçiləri Cənubi Qafqazda özlərinə dövlət yaratmaq üçün böyük
dövlətlərin maraqlarına xidmət etməklə buna nail oldular. 1918-ci ilin mayında Gürcüstan, Azərbaycan
Respublikalarının yaranması ilə ermənilərin də Cənubi Qafqazda Ararat respublikasını elan etmələrinə
baxmayaraq, bu dövlətin ərazisi və paytaxtı yox idi.
Ona görə də ermənilər Azərbaycan hökumətinə müraciət edərək İrəvan şəhərinin Ararat hökumətinə
paytaxt kimi güzəştə getməsini xahiş etdilər. AXC-nin Milli Şurası cavab olaraq, bu şərtlə İrəvanı güzəştə getdi ki,
ermənilər Qarabağa və Zəngəzura olan iddialarından imtina etsinlər. Batumda erməni nümayəndələri bu şərtlərlə
razılaşsa da sonralar buna əməl etmədilər.
Hətta İngilislərin Cənubi Qafqaza 1918-ci il avqust ayının əvvəllərində “Sentrokaspi diktaturası”
hökumətinin dəvəti ilə gəlişi erməniləri ümidləndirdi.
Çünki bu dövrdə bolşevik Rusiyası da Şaumyanın başçılığı ilə ermənilərə istənilən siyasi-hərbi dəstəyi
verirdi.
Lakin ingilis və bolşevik hərbi qüvvələri Qafqaz İslam ordusunun Bakı istiqamətində irəliləməsi
nəticəsində Bakını tərk etməyə məcbur oldular.
Müharibədə iştirak edən dövlətlərin bağladığı Mudros sazişinin şərtlərinə görə, Osmanlı qoşunları
Cənubi Qafqazı tərk etdi. Yenidən 1918-ci il noyabr ayının 7-də V.Tomsonun başçılığı altında ingilis qoşunları
Bakıya daxil oldu. V.Tomson dərhal özünü Bakının general-qubernatoru elan etdi.
Belə bir dövrdə Fransa da daşnakların fəaliyyətini müdafiə edirdi. Fransanın İrəvandakı nümayəndəsi
Antanta bloku adından bildirirdi ki, Anatanta Naxçıvanda, Zəngəzurda və Qarabağda daşnakların hərbi
əməliyyatlarına hər cür yardımı göstərəcəkdir.
Britaniya hökuməti Cənubi Qafqaz məsələsində Fransanın marağını duyub, onunla qarşılaşmamaq üçün
1918-ci ilin dekabrında Ararat respublikasını Fransaya güzəştə getmək qərarına gəlmişdi.
Çünki artıq 1918-ci ilin dekabr ayında Azərbaycanın Qarabağ regionuna Ararat Respublikasının hərbi
təcavüzü başlamışdı. Böyük Britaniya Hibbonun komandanlığı altında kiçik bir hərbi qüvvəsin Şuşaya, göndərdi.
Ermənistanı Fransızlara güzəştə gedən İngilis hökuməti belə bir şəraitdə Azərbaycan tərəfini dəstəkləmək mövqeyi
sərgiləməyə çalışırdı. O dovr ingilis generalı V.Tomsonun təşəbbüsü ilə Qarabağa ingilis-erməni-müsəlman
nümayəndə heyəti göndərilmiş, ermənilərin başçılarına müsəlman əhaliyə qarşı təcəvüzkar hərəkətlərdən
çəkindirən teleqramlar göndərmişdi. V.Tomsonun imzası ilə analoji məzmunlu məktub Andronikə də təqdim
olunmuşdu. Britaniya qoşunları 1918-ci ildə Bakıya daxil olduqdan sonra, Müttəfiq Dövlətləri təmsil edən
V.Tomson Zəngəzur qəzası ilə birlikdə Qarabağın AXC-nin idarəsi altında olmasını tanıdı və Azərbaycan
hökuməti tərəfindən Xosrov bəy Sultanovun Qarabağ general-qubernatoru təyin edilməsini təsdiqlədi. 1919-cu
ildə Dağlıq Qarabağın erməni assambleyası rəsmi olaraq Azərbaycan hakimiyyətini tanıdı.
Ümumiyyətlə, XX əsrin əvvəlində Cənubi Qafqazı maraq dairəsində saxlamağa çalışan çar Rusiyası,
Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa kimi böyük dövlətlər birləşərək regionda özlərinin siyasi-iqtisadi maraqlarını təmin
etmək üçün ermənilərdən də istifadə etmişlər.
Açar sözlər: AXC, Böyük dövlətlər, Cənubi Qafqaz, Qarabağ problemi
Dostları ilə paylaş: |