Microsoft Word turkcess ozet kitap docx

 
 
  76
 
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve 
Sosyal Bilimler Sempozyumu  
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
 
IV. International Symposium on Educational and 
Social Sciences in Turkish Cultural Geography  
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
 
Doğudan Batıya İlk Türk Göçleri 
Gurban HUSEYNOV 
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bilim Dalı Doktora Öğrencisi 
 
ÖZET 
 
 
Dünyanın en eski kıtası olan Asya, tarihi ve coğrafi bakımdan Kuzey Asya, Doğu Asya, Güney Asya, Ön 
Asya ve Orta (İç) Asya olmak üzere beş ana kısma ayrılmaktadır. Türklerin anayurdu bunlardan Orta Asya’dır. 
Orta Asya’nın coğrafi sınırları kuzeyde Sibirya, doğuda Büyük Kingan dağları, güneyde Himalaya ve Hindikuş 
sıradağları, batıda Hazar denizi ve Yayık nehri ile çevrelenmiştir. Orta Asya her ne kadar Türklerin anayurdu ise 
de dilcilerin yapmış olduğu araştırmalar sonucunda Türk anayurdunun bu bölge ile sınırlı kalmayarak doğu, batı 
ve güney yönünde genişlediği görülmüştür.  
Orta Asya’da yaşayan Türkler tarihsel süreçte çeşitli nedenlerden farklı yerlere göç etmişlerdir. Türkler 
göç ederken iki ana yol izlemişler. Orta Asya’da anayurt olarak nitelendirilen bölgeden çıkıp kuzey İpek Yolu’nu 
takip eden Hun, Ogur, Dokuz Oğuz, Avar ve Ak-Hun gibi Türk toplulukları batıya doğru göç etmişlerdir.  
Bozkır kavimleri Kafkasya’ya barış içinde gelmemişlerdir. Onlar bölgeye geldikleri zaman çeşitli kale ve 
yerleşim birimlerine saldırmış ve saldırdıkları bu toprakları üstün savaş yetenekleri sayesinde ele geçirmişlerdir. 
Bu kale  ve yerleşim  yerlerinde  bıraktıkları  maddi kültür  unsurları yapılan kazı  çalışmaları  sonucunda  ortaya 
çıkarılmıştır. Kafkas tarihi incelendiği zaman burada görülen yerleşim merkezlerinin yapılış şekilleri ve isimleri 
Bozkır kavimlerinde de görülmektedir. Bölge halkının gelenek ve görenekleri Orta Asya Türklerinin kültürleri ile 
aynı.   
Çalışmamızda milattan sonra doğudan batıya yapılan göçler ele alınırken konunun daha iyi bir şekilde 
anlaşılması amacıyla öncelikle göç nedenleri ve göç yolları verilecek. Milattan sonra doğudan batıya göç eden 
Türk kavimleri  ve  göç  yolları anlatıldıktan  sonra  bu  göç  yollarının kesişme  noktası  olan  Kafkasya  bölgesinde 
bıraktıkları kültürel mirasa değinilecektir.  
 
Anahtar Kelimeler: Türk göçleri, Milattan Sonra, Karadeniz’in kuzeyi, Kafkasya. 
 
 

---

 
 
  77
 
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve 
Sosyal Bilimler Sempozyumu  
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
 
IV. International Symposium on Educational and 
Social Sciences in Turkish Cultural Geography  
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
 
Ancient Turkish (Kok Tureg) Historical And Cultural Artifacts 
Narantsatsral.D 
Mongolian University of Science and Technology 
[e-mail] 
The following absract might be drawn based on the studies of historical and cultural monuments of Kok 
Tureg dynasty. 
Results of these attempts can be outlined as follows: 
First,  Main purposes are to purify human minds and can be considered as a great product of human art. 
As such, the Kok Tureg`s artifacts are have been inherited as values in intellectual life of the society. We attempt 
to investigate the origin and  development of Kok Tureg`s historical artifacts main features and analyse them in 
the unity of culture and art studies. 
Second, We summarize the following conclusions in regards to the Kok Tureg historical and cultural 
artifacts. We have been comparison of Kok Tureg deer stone monuments and tomb in Central Mongolia, Eastern 
and  Western  Mongolia  style,  and  have  been  observed  on  the  way  how  built  them.  These  artifacts  have  been 
localized as Mongolian style. This is one of the important opinions. 
Third, However, historical and cultural artifacts style for the Kok Tureg deer stone monuments and tomb 
have wide measures. The main specifics are the following: 
Which are an important feature for Kok Tureg`s artifacts. 
It can  be consider  that  such  techniques  make  possible  a  variety  of  methods  and  methodology  to  Kok 
Tureg`s artifacts. 
It is a specific feature for Kok Tureg artifatcs that their style. Such styles can be seen analysis 
Kok Tureg`s artifacts in the interdisciplinary field of studies and may serve as primary research materials 
in the fileds of history, aestethics, culture and art studies. 
Research studies of Kok Tureg artifacts would provide a good foundation not only for art studies, and 
cultural studies but also for the entire cultural heritage of all orientals. 
Keywords: deer stone monuments, aristocratic tomb, khirgisuur, location and preservation 
 
 

---

 
 
  78
 
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve 
Sosyal Bilimler Sempozyumu  
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
 
IV. International Symposium on Educational and 
Social Sciences in Turkish Cultural Geography  
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
 
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Yaranması Dövründə Böyük Dövlətlərın Cənubı 
Qafqaz Sıyasətı Və Qarabağ Problemı 
Yrd. Doç. Dr. Bəxtiyar HƏSƏNOV 
AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, Bakı Azərbaycan 
[e-mail]  
Birinci  Dünya  müharibəsi  dövründə  mühüm  strateji  mövqeyə  malik  olan  Cənubi  Qafqazda  Rusiya 
imperiyasının  dağılması  ilə  bağlı  rəqabət  aparan  böyük  dövlətlər  arasında  münasibətlər  xeyli  kəskinləşmişdi. 
1917-ci  ilin  dekabrında  süqut  etmiş  çar  Rusiyası  imperiyasının  ərazisinin,  nüfuz  dairələrinə  bölüşdürülməsi 
haqqında  Fransa-İngiltərə  gizli  sazişi  imzalanmışdı.  Sazişə  görə,  Azərbaycan  ərazisinin  də  Böyük  Britaniya 
qəyyumluğu nüfuz dairəsində daxil edilməsi bölgədə ingilislərin hərbi-siyasi iştirakını gücləndirmişdi.  
Ona görə də Cənubi Qafqazda Rusiya kimi, ermənilərə böyük ümid bəsləyən Böyük Britaniya ermənilərə 
maliyyə yardımı da göstərdi. Belə ki, 1917-ci ilin dekabrın-18-də Londondakı Amerika səfiri Peyc dövlət katibi R. 
Lanzingə məlumat verirdi ki, ingilis hökuməti erməni və gürcülərə maliyyə yardımı ayırsın.  
Birinci Dünya müharibəsinin çar Rusiyası üçün nəticələri ermənilərin Şərqi Anadoluda dövlət yaratmaq 
planlarını puça çıxardı. Bundan sonra erməni millətçiləri Cənubi Qafqazda özlərinə dövlət yaratmaq üçün böyük 
dövlətlərin  maraqlarına  xidmət  etməklə  buna  nail  oldular.  1918-ci  ilin  mayında  Gürcüstan,  Azərbaycan 
Respublikalarının  yaranması  ilə  ermənilərin  də  Cənubi  Qafqazda  Ararat  respublikasını  elan  etmələrinə 
baxmayaraq, bu dövlətin ərazisi və paytaxtı yox idi.  
Ona  görə  də  ermənilər  Azərbaycan  hökumətinə  müraciət  edərək  İrəvan  şəhərinin  Ararat  hökumətinə 
paytaxt kimi güzəştə getməsini xahiş etdilər. AXC-nin Milli Şurası cavab olaraq, bu şərtlə İrəvanı güzəştə getdi ki, 
ermənilər Qarabağa və Zəngəzura olan iddialarından imtina etsinlər. Batumda erməni nümayəndələri bu şərtlərlə 
razılaşsa da sonralar buna əməl etmədilər.  
Hətta  İngilislərin  Cənubi  Qafqaza  1918-ci  il  avqust  ayının  əvvəllərində  “Sentrokaspi  diktaturası” 
hökumətinin dəvəti ilə gəlişi erməniləri ümidləndirdi.  
Çünki bu dövrdə bolşevik Rusiyası da Şaumyanın başçılığı ilə ermənilərə istənilən siyasi-hərbi dəstəyi 
verirdi. 
Lakin  ingilis  və  bolşevik  hərbi  qüvvələri  Qafqaz  İslam  ordusunun  Bakı  istiqamətində  irəliləməsi 
nəticəsində Bakını tərk etməyə məcbur oldular.  
Müharibədə  iştirak  edən  dövlətlərin  bağladığı  Mudros  sazişinin  şərtlərinə  görə,  Osmanlı  qoşunları 
Cənubi Qafqazı tərk etdi. Yenidən 1918-ci il noyabr ayının 7-də V.Tomsonun başçılığı altında ingilis qoşunları 
Bakıya daxil oldu. V.Tomson dərhal özünü Bakının general-qubernatoru elan etdi.  
Belə bir dövrdə Fransa da daşnakların fəaliyyətini müdafiə edirdi. Fransanın İrəvandakı nümayəndəsi 
Antanta  bloku  adından  bildirirdi  ki,  Anatanta  Naxçıvanda,  Zəngəzurda  və  Qarabağda  daşnakların  hərbi 
əməliyyatlarına hər cür yardımı göstərəcəkdir.  
Britaniya hökuməti Cənubi Qafqaz məsələsində Fransanın marağını duyub, onunla qarşılaşmamaq üçün 
1918-ci ilin dekabrında Ararat respublikasını Fransaya güzəştə getmək qərarına gəlmişdi.  
Çünki artıq 1918-ci ilin dekabr ayında Azərbaycanın Qarabağ regionuna Ararat Respublikasının hərbi 
təcavüzü başlamışdı. Böyük Britaniya Hibbonun komandanlığı altında kiçik bir hərbi qüvvəsin Şuşaya, göndərdi. 
Ermənistanı Fransızlara güzəştə gedən İngilis hökuməti belə bir şəraitdə Azərbaycan tərəfini dəstəkləmək mövqeyi 
sərgiləməyə  çalışırdı.  O  dovr  ingilis  generalı  V.Tomsonun  təşəbbüsü  ilə  Qarabağa  ingilis-erməni-müsəlman 
nümayəndə  heyəti  göndərilmiş,  ermənilərin  başçılarına  müsəlman  əhaliyə  qarşı  təcəvüzkar  hərəkətlərdən 
çəkindirən  teleqramlar  göndərmişdi.  V.Tomsonun  imzası  ilə  analoji  məzmunlu  məktub  Andronikə  də  təqdim 
olunmuşdu.  Britaniya  qoşunları  1918-ci  ildə  Bakıya  daxil  olduqdan  sonra,  Müttəfiq  Dövlətləri  təmsil  edən 
V.Tomson  Zəngəzur  qəzası  ilə  birlikdə  Qarabağın  AXC-nin  idarəsi  altında  olmasını  tanıdı  və  Azərbaycan 
hökuməti tərəfindən Xosrov bəy Sultanovun Qarabağ general-qubernatoru təyin edilməsini təsdiqlədi. 1919-cu 
ildə Dağlıq Qarabağın erməni assambleyası rəsmi olaraq Azərbaycan hakimiyyətini tanıdı.  
Ümumiyyətlə, XX əsrin əvvəlində  Cənubi  Qafqazı  maraq dairəsində  saxlamağa  çalışan  çar Rusiyası, 
Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa kimi böyük dövlətlər birləşərək regionda özlərinin siyasi-iqtisadi maraqlarını təmin 
etmək üçün ermənilərdən də istifadə etmişlər. 
Açar sözlər: AXC, Böyük dövlətlər, Cənubi Qafqaz, Qarabağ problemi 
 
 
 

---