86
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve
Sosyal Bilimler Sempozyumu
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
IV. International Symposium on Educational and
Social Sciences in Turkish Cultural Geography
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
Türk Tarih Ders Kitaplarında Sovyet İmgesi
Mustafa ŞAHİN
Dokuz Eylül Üniversitesi
msahin66@gmail.com
Mehmet SOYSAL
İzmir Milli Kütüphane
mehmetsoysal35@hotmail.com
Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de ortaokul ve lise tarih ders kitaplarında
Sovyet/Rus imgesinin ve Sovyet İhtilalinin hangi ölçüde ve nasıl ele alındığını ortaya koymaktır. Yapılan literatür
incelemesinde Türk-Sovyet/Rus ilişkilerine yönelik eserler arasında Acar (2004), Bilge (1992), Beydeş (2015),
Butur (2008), Ergül (2009), Gürsel (1968), Gürgüç (1950), Gürün (2010), Hasanlı (2011), Karaboran (2016),
Kaya (2008), Kocabaş (1989), Koleskinov (2010), Kumkale (1991), Kurat (1948 & 2011), Qasımlı (2013), Saray
(1998), Şen (2006), Şener (2010), Şimşek & Cengiz (2015) ile Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl Sempozyumu tespit
edilmiştir. İlgili eserlerde genellikle Türk-Rus ilişkilerinin siyasi yönüne yer verildiği görülmüştür. Bu eserlerden
Şimşek & Cengiz (2015) Rus tarih ders kitaplarında Türk-Osmanlı İmgesini ele alması; Koleskinov (2010) ise
Atatürk Dönemi Türk-Rus ilişkileri siyasi, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla incelemesi nedeniyle diğer
araştırmalardan farklılık göstermektedir. Bu araştırmaya konu olan Türk tarih ders kitaplarında Sovyet imgesi bu
yönüyle ise ilk defa ele alınmaktadır. Araştırma bu şekliyle orijinaldir ve ilgili literatüre katkı sağlayacağı
umulmaktadır.
Araştırmanın Yöntemi: Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman ve belge incelemesi
tekniği kullanılmıştır. Bilindiği üzere, doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgular hakkında bilgi içeren
yazılı materyallerin analizini kapsar. Araştırmanın temel kaynakları Cumhuriyet döneminin farklı evrelerini temsil
ettiği düşünülen ortaokul ve lise tarih ders kitaplarıdır. Çalışmada sözü edilen ders kitapları içerik itibariyle
kısaca tanımlanacak; adı geçen ders kitaplarında 20. yüzyıl boyunca Türk-Sovyet ilişkilerinin ve yeni Sovyet
sisteminin Türk tarih ders kitaplarına izdüşümü ele alınacaktır.
Araştırmanın Bulguları: 19. yüzyılda Osmanlı’nın en yoğun mücadele içinde olduğu devletlerden biri
Rusya idi. Bu durum tarih ders kitaplarında olumsuz ifadelerle görülmektedir. Rusya’ya ilişkin olumsuz bakış açısı
20. yüzyıl evresi için de değişmemiş; yeni devlet Türk tarih ders kitaplarında genel olarak yayılmacı ve sömürgeci
olarak ifade edilmiştir. Tarih ders kitaplarında Rusya’daki Ekim 1917 ihtilali, farklı dönemlerde farklı
isimlendirmelere tabi tutulmuştur: “İhtilal”, “İçtimai İnkılap”, “Bolşeviklik”, “Sosyalizm”, “Komünizm”,
“Komünist İhtilal” gibi. Araştırmanın ilk bulgularına göre, Atatürk dönemi tarih ders kitaplarında Sovyetler
Birliğine ayrılan oran daha fazla iken onu takip eden İnönü, Demokrat Parti ve 27 Mayıs dönemlerinde azaldığı
görülmüştür. Örneğin bakalorya sınıfları için yazılmış olan Tarih El Kitabında iktisadi hareketlerin doğurduğu
iki sonuç olan sömürgecilik ve sosyalizme 276 sayfalık kitapta 6 sayfa ayrılmıştır. Yine aynı sınıflar ve aynı konu
başlıklarını içeren bir diğer Tarih El Kitabında ise 224 sayfanın 13’ünün ayrıldığı görülmüştür. Sonraki evrelerde
belki de dünya konjonktürünün bir gereği olarak Sovyetler Birliğine bakış açısı ağırlıklı olarak “kızıl diktatörlük”
etrafında şekillenmiştir.
Anahtar Kelimeler:Tarih Ders Kitapları, Türkiye, Rusya, Sovyetler Birliği
87
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve
Sosyal Bilimler Sempozyumu
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
IV. International Symposium on Educational and
Social Sciences in Turkish Cultural Geography
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
Şimali Azərbaycanda Milli Şüur Məsələsinə Tarixi-Fəlsəfi Baxış
Faiq ƏLƏKBƏRLİ
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə İnstitutunun
aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru,dosent
(e-mail ünvanı:faikalekperov@mail.ru)
XÜLASƏ
Azərbaycanda milli şüur məsələsini öyrənilməsini və araşdırılmasını zəruri edən bir neçə faktor vardır:
Birincisi, milli şüur və beynəlmiləl şüur arasında oxşarlıqlar və ziddiyyətlər təhlil olunmalıdır. Xüsusilə, gənc bir
dövlətdə milli mənəvi dəyərləri özündə əks etdirən milli şüurun, yoxsa qloballaşma adı altında beynəlmiləl şüurun
(demokratiya, vətəndaş cəmiyyəti, modernləşmək və s.) vacibliyi məsələsinə aydınlıq gətirilməlidir.
Ikincisi, 20-ci əsrin əvvəllərində, o cümlədən Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920) və Sovet
Azərbaycanı (1920-1991)dövrlərində Azərbaycanda mövcud olan ideya və yaxud ideologiyaları milli şüur nəzər
nöqtəsindən təhlil etmək lazımdır. Burada, xüsusilə fəlsəfə tarixi baxımdan əsas siyasi-ideoloji məsələ həmin
dövrün ideya və ideologiyalarından hansıların bu gün iqrar, hansıların isə inkar olunması məsələsidir.
Üçüncüsü, türkçülüyün və azərbaycançılığın bir-birlərinə tamamilə alternativ ideyalar kimi irəli
sürülməsi ciddi şəkildə təhlil olunmalıdır. Fikrimizcə, «üçlük»lə, daha çox da türkçülüklə azərbaycançılıq
arasında heç bir ziddiyyətin olmaması, onların bir-birini tamamlaması mülahizəsi önə çəkilməlidir. Bu, milli
şüurun normal şəkildə formalaşması üçün zəruridir.
Dördüncüsü, sovet nəsli ilə yeni nəsil arasındakı dünyagörüş, təfəkkür məsələləri nəzərə alınmalıdır.
Sovet nəsli ilə yeni nəsil arasındakı ideya savaşlarını düzgün istiqamətləndirmək gərəkdir. Xüsusilə, sovet
ideologiyasının davamı olan avrasiyaçılığın rus imperiya təfəkürünün yeni forması olub-olmaması araşdırmalıdır.
Beşincisi, milli şüura alternativ olan beynəlmiləl-kosmopolit ideyalarla (demokratiya, liberalizm və b.)
yanaşı, dini-islami şüura diqqət yetirilməlidir. Əslində dini şüur özü də bir beynəlmiləl şüurdur, ancaq Azərbaycan
türkləri onu daha çox özlərinə doğma sayırlar. Bu mənada, Azərbaycan türklərinin dini hissiyatından sui-istifadə
etməyı çalışanlara qarşı milli şüurun hansı formada önə çəkilməsi variantları işlənməlidir. Xüsusilə, İranın “şiə-
islamçılığı” məsələsinə diqqət yetirilməlidir.
Açar sözlər: şüur, milli şüur, kosmopolit şüur, Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920), Sovet
Azərbaycanı (1920-1991).
Dostları ilə paylaş: |