Microsoft Word vidadi butov dL
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.achiq.info 84 milləti münasibətlərini müəyyən etmək lazım idi. Qəzetin millət anlayışına münasibəti yuxarıda qeyd edilmişdi. Qəzet milliyyət anlayışını vətəndaşlıq, hər hansı ərazi birliyinə, siyasi quruma yaxud müasir terminlə desək vətəndaş cəmiyyətinə mənsubluq kimi başa düşürdü. Millət və milliyyət anlayışlarının İran və Azərbaycana nəzərən müəyyən edilməsinde əsas ünsür dil hesab edilirdi. Hakim ideoloqlar “İran milləti” və ”İran milliyyəti” anlayışlarının mütləq fars dilini də nəzərdə tutmasını iddia edirdilər. ”Azərbaycan cəmiyyəti” və onun orqanı ”Azərbaycan” qəzeti həmin terminlərin bu cür şərhi ilə razılaşmırdı. Qəzet belə hesab edirdi ki, Azərbaycan dili Azərbaycan millətinin ayrılmaz bir əlaməti olduğu halda ”İran milləti” və ”İran milliyyəti” deyilən anlayışlar üçün belə bir dil ünsürü mövcud deyildi, çünki İran çoxmillətli bir cəmiyyətdir. Qəzet belə hesab edirdi ki, vətəndaş cəmiyyəti kimi başa düşülən “İran milliyyəti” anlayışı üçün əsas şərt ”məqsəd və ideal birliyidir” 63 İran üçün vahid dil ünsürünün əhəmiyyətini (əslində assimilyasiya siyasətini) şişirdənlərə müraciətlə qəzet bildirirdi ki, vahid dil İranın müstəqilliyinin yeganə əlaməti ola bilməz. 64 ”Azərbaycan cəmiyyəti”nin Azərbaycan dilinin hüquqlarını bərpa etmək sahəsindəki fəaliyyətinə düşmənçiliklə baxan panİranistlərlə hətta Azərbaycanın valisi X.Fəhimi belə razılaşmırdı. O özünün həmin münasibətilə “Şahin” qəzetinə yazdığı məktubda bildirirdi ki, azərbaycanlıların öz dillərində danışmalarına səy etmələri heç də onların mərkəzi hökümətə və ölkənin bütövlüyünə qarşı qalxdığını göstərmir. 65 Bununla belə, “Azərbaycan qəzeti doğru qeyd edirdi ki, Azərbaycan dilinin vəziyyəti Azərbaycan millətinin İran cəmiyyətində vəziyyətini, əzilən millət olduğunu dəqiq əks etdirir. Azərbaycan dilinə qarşı mübarizə Azərbaycan millətinə iqtisadi, sosial, siyasi təzyiqin gücləndirilməsinin bir formasıdır. Buna görə də Azərbaycan dilinin bərabərliyi uğrunda mübarizə aparmaq lazımdır. Azərbaycan demokratlarının fikrincə dillərin bərabərliyi azərbaycanlıları İranın əsil vətənpərvəri edib, onların milliyyətini (İran vətəndaşlığını) möhkəmlədər. “Dil-fars şovinistlərinin digər dillərin işlədilməsinə qarşı mübarizəsini nəzərdə tutan qəzet yazırdı:- azərbaycanlıların azadlıq ruhunun məhv edilməsi, onların əbədi əzilənlərə çevrilməsi uçün bir pərdədir”. 66 Ana dili məsələsi Azərbaycanın mühüm problemlərindən biri olub fars- Azərbaycan, mərkəz - Azərbaycan münasibətlərinə həmin şəraitdə güclü təsir göstərdiyinə görə dillərin bərabərliyi tələbi ön plana çıxmışdır. Demokratların əqidəsinə görə həmin məsələnin həlli nəinki milli məsələnin həllini, həm də İran dövlətinin bütövluyünü təmin edər. “Biz deyirik ki, əgər siz azərbaycanlıların əxlaqının, adət-ənənəsinin, dilinin, hisslərinin sizin əxlaq, adət-ənənə, dil və hisslərinizlə eyni olduğunu güman edirsinizsə, gərək biləsiniz ki, bu milli vəhdət o vaxt sabit olacaq ki, mütləq azadlığa yəni dil, adət, hiss azadlığına tamamilə riayət olunsun”. 67 ”Cəmiyyət” azərbaycanlılarda öz dili haqqında obyektiv təsəvvür yaratmağa səy göstərirdi. ”Azərbaycan” qəzeti azərbaycanlıların özünəməxsus qədim və zəngin dili olduğunu xüsusi qeyd edirdi. Qəzet Azərbaycanda fars dilinin yayılmadığını 68 Azərbaycan dilinin türk dilləri sistemində müstəqilliyini 69 , Azərbaycan əhalisinin dili ilə İranın digər əyalətlərinin əhalisinin dili arasında hələ VII əsrdən heç bir oxşarlıq olmadığını, 70 İranda monqolların hökmranlığı ilə Azərbaycanın türkləşməsi arasında heç bir əlaqə olmadığını 71 qeyd edir, Azərbaycanda indiki dilin işlənməsi dövrünü göstərirdi. 72 Azərbaycan xalqı təkcə bu dildə danışmamış, həm də həmin dildə zəngin mədəniyyət abidələri, ədəbiyyat yaratmış 73 və yaratmaqdadır. Bunu nümayiş etdirmək üçün qəzetdə Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında yazılar, 74 Azərbaycan nağıllarından, 75 atalar sözlərindən 76 nümunələr, kiçik hekayələr 77 və nəhayət hər nömrədə bir və ya iki müasir şer parçası və s. dərc edilirdi. Azərbaycan tarixinin bəzi səhifələri haqqında verilən yazılar 78 da tarixi milli şüuru möhkəmləndirməyə xidmət edirdi. www.achiq.info 85 ”Cəmiyyət” özünün əsas vəzifəsini Azərbaycan dilinin həqiqi, faktiki bərabərliyinə nail olmaq, ana dilinin işlənmə sahəsinin bərpa edilməsi və genişləndirilməsində görürdü. “Biz əminik ki, - qəzet yazırdı - hər bir millət öz milli dilini, adət-ənənələrini qorumalı, öz işlərini və tərəqqisi ilə bağlı məsələləri özü idarə etməli və başqa millətlərin onun dilinə, digər işlərinə qarışması qeyri-qanunidir və azadlıq qanununa ziddir. Вə biz elan edirik: öz dili, milliyyəti və ənənələri olan Azərbaycanın öz ana dilini işlətməyə, bu dildə məktəbdə tədris etməyə, kitab çap etməyə haqqı vardır”. 79 “Cəmiyyət” geniş demokratik dairələrin ana dilinin bərabərliyi uğrunda mübarizə əzmini əks etdirərək, intellektual qüvvələri bu mübarizəyə səfərbər etməyə çalışırdı. “Kim ki, bizim dilimizə, ənəpələrimizə, sərvətimizə qəsd etmək istəsə, biz onu öz düşmənimiz sanacaq və son nəfəsimizə qədər onları məhv etməyə çalışacağıq”. 80 Azərbaycanın və Azərbaycan xalqının iqtisadi, mədəni və sosial mənafeyini Təbrizdə demokratik hərəkatın tanınmış nümayəndəsi, azərbaycanlı H.Aqazadənin nəşr etdiyi “Şahin” qəzeti də müdafiə edirdi. Farsca nəşr olunan qəzetin səhifələrində azərbaycanca vətənpərvərlik mövzusunda şerlər çap olunurdu. Qəzet azərbaycanlıların ana dilinə hörmət etməyi tələb edir, Tehrana getməyə məcbur olub, paytaxtda ali məktəbə qəbul zamanı ayrı-seçkiliyə məruz qalan azərbaycanlıları bu qayğıdan xilas etmək üçün Azərbaycanda ali məktəb açılması uğrunda çıxış edirdi. Qəzet Rezaye (Urmiya), Şahpur (Salmas) şəhərlərinin əvvəlki adlarını bərpa etməyi tələb edir, Təbriz pedaqoji məktəbinin müəllim və tələbə heyətinin Tehranda komplektləşdirmə kimi fasid təcrübəyə qarşı çıxırdı. Azərbaycanın iki müstəqil əyalətə bölünməsini pisləyən qəzet bildirirdi ki, bu suni vəziyyət Qərbi və Şərqi Azərbaycanın birliyini məhv edə bilməz. Qəzet həmçinin Azərbaycanın böyuk oğullarının xatirəsini əziz tutmağa, onların adını Təbrizin kücə və meydanlarında əbədiləşdirməyə, onlara heykəl qoymağa çağırırdı. 81 Bununla belə ”Şahin” qəzeti ”Azərbaycan” qəzeti kimi milli maarifçiliklə məşğul olmurdu. “Azərbaycan” cəmiyyəti milli şüurun inkişaf edib formalaşması üçün mühüm mərhələ və şərt olan milli özünü- dərketmə ilə yaxından məşğul olmuşdur. ”Azərbaycan” qəzeti milli özünüdərketmə prosesinin nəticələrini cəmiyyətdə gedən informasiya mübadiləsinə daxil etmək üçün çox mühüm vasitə idi. Ancaq bu yolla Azərbaycan millətini təşkil edən fərdlərin ictimai şüurunu milli tarix, mədəniyyət və s. haqqında məlumatla zənginləşdirmək olardı. Qəzetdə çap edilənlər milli dil, ədəbiyyat, tarix və s. sahəsindəki biliklərin cüzi bir hissəsini təşkil etsə də oxucularda Azərbaycan xalqının qədimliyi, özünəməxsusluğu və problemləri haqqında müəyyən təsəvvürlər yaratmağa kömək edir və eyni zamanda hakim millətçilik ideologiyasına qarşı yönəlmişdi. İranda fars və Azərbaycan dilində yeni olan bu məlumatlara xalqın böyük ehtiyacı vardı. ”Cəmiyyət” tezliklə informasiya istehsal edib yayan mərkəz olmaqdan əlavə mədəni inkişafa təkan verən, azərbayanlıların milli konsolidasiyasını sürətləndirən mühüm mərkəz rolunu da oynamağa başladı. Qəzetin 10-cu nömrədən etibarən üç (2,3,4) səhifəsinin Azərbaycan dilində nəşr olunması Azərbaycan dilində oxuyub-yazmağa marağın artmasını göstərməklə, ədəbi yaradıcılıq üçün yeni imkanlar açmışdır. ”Cəmiyyət” həmçinin bəzi milli-mədəni məsələlərin işdə həll olunmasına səy göstərirdi. “Cəmiyyət”in təşəbbüsü ilə İran inqilabının (1905-1911) fədakar qəhrəmanları Səttar xan və Bağır xanın xatirəsinə həsr olunmuş gecə keçirilmiş, həmin gecədə Təbrizdəki Pəhləvi Xiyabanına Səttar xanın adı verilməsi qərara alınmış 82 və az sonra bu qərar həyata keçirilmişdir. 83 “Azərbaycan” cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə teatr truppası təşkil olunmuşdur. 84 “Cəmiyyət” meydana gəlmiş müxtəlif teatr və incəsənət dəstələrini bir Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|