Microsoft Word Z. Bayramli Kitab son variant doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
134 süfrəçibaşı olduğunu görürük. O, 1511-ci ildə ali divan əmirləri sırasına daxil edilmişdi (108, 44). I Şah Səfi dövründə süfrəçibaşı vəzifəsində olan Xələf bəy bu vəzifəyə I Şah Abbas zamanı təyin edilmişdi. O, əslən Arasbardan olub, Qaracadağ sufilərindən idi. Gənc yaşında Fərhad xan Qaramanlının mülazimi olmuş, bacarıq və qabiliyyətinə görə süfrəçibaşı məqamına yüksəlmiş, əsgəri təşkilatda çərxçibaşı kimi məsul hərbi vəzifədə də olmuşdu. O, 1638-ci ildə Bağdad savaşında osmanlılar tərəfindən əsir götürülmüş və İstanbulda edam olunmuşdu. Ondan sonra süfrəçibaşı vəzifəsi böyük oğlu İbrahim sultana, 1662-ci ildə iş kiçik oğlu Maqsud sultana tapşırılmışdı. (81, 277; 125a, 119) Tuşmalbaşı daha məsul vəzifə olub, şah mətbəxinin müfəttişi, yaxud naziri idi. Tuşmalbaşı haqqında məlumat qıtlığı olsa da, bu vəzifə türk əyanlarına etibar edilirdi. H. 1020 (1611)-ci ildə Şamlı elinin Bəydili obasından Zeynal bəy tuşmalbaşı idi. 1620-ci ildə Moğol səfiri Xan Aləmlə Dehliyə elçi göndərilmişdi (108, 116). Qeyd etmək lazımdır ki, Zeynal bəy Bəydiliyə tutduğu vəzifə ilə əlaqədar olmayan məsul işlərin tapşırılması onun istedadlı bir türk əsilzadəsi olmasından irəli gəlirdi. I Şah Səfi dövründə isə Şahverdi bəy adlı başqa bir türk əsilzadəsinin tuşmalbaşı olduğunu görürük. O, Arasbarlı Xələf bəyin kiçik oğlu idi. (81, 278) Qanat sahib-i cəmi saray üçün mal, qoyun kəsdirir, yəni sara- yı ət məhsulları ilə təmin edirdi. O, qoyunu, əti bazardan İsfahan darğası və möhtəsib əl-məmalikin tərtib etdiyi qiymət sənədi üzrə alır və həmin sənədi satıcının mənsub olduğu əsnafın müdiri imza- layırdı (132, 31). Abdarxana sahib-i cəmini işinə uyğun olaraq su içmək üçün istifadə olunan qızıl, gümüş kuzələr, camlar və sairə ilə yanaşı, buzxanaya aid olan çuval, dolça və başqa avadanlıqlara baxırdı. Abdarxanada ehtiyat üçün xüsusi guzələrdə su da saxlanılırdı (132, 32; 96, 147). I Şah Səfinini dövründə Çələbi bəy Evoğlu Qaradağlı və Cəfər bəy Evoğlu Qaradağlının adarbaşı olduğunu görürük. (81, 280) Şotorxan (dəvəlik) sahib-i cəminin təhvilində çul, təkaltı, çuval, keçə, ovsar, ip və dəvəliyə aid olan əşyalar olurdu. İldə bir 135 dəfə nazir büyutat vəzirinin iştirakı ilə dəvələrə baxır, onların yaxşısını-pisini ayırd edirdi. Dəvələrdən tələf olanları, damğası ilə yoxlayıb sahib-i cəmin hesabından çıxılır və damğanı isə nazirin iştirakı ilə yandırırdılar (132, 32). Qızıl, gümüş və mis qəhvədanlar, qara aftafalar, qəhvə qovurulan qab, piyalə və sini qəhvəxana sahib-i cəminin təhvilində idi. Çini, saxsı, gümüş, qızıl qablar saxlanılan beytə çinixana da deyilirdi. Engelbert Kempferə görə sarayda 10 milyon qızıl sikkə dəyərində qızıl qab vardı. Bu qabları ziyafətlərdə süfrəyə düzən xidmətçi ayaqçı, yaxud çinikeş adlanırdı (132, 32; 96, 149). Xalı, mütəkkə, keçə, cecim, taqca döşəməsi və bütün digər əşyalar mübarək imarətlər təhvildarlarının ixtiyarında idi. Xalıları təmizlətdirməklə ona tabe olan məmur məşğul olurdu (132, 32). Şaha məxsus hamam avadanlığı və ona aid əşyalar, yorğan, nazbalış, söykənəcək, xüsusi paltarlar, qulluqçuların avadanlığı, ayaqqabı, çəkmə, corab, canamaz və ona aid şeylər, onların fərməş- ləri rikabxana sahib-i cəmlərinin ixtiyarında olurdu (132, 32). Qızıl, gümüş və mis məşəllər, məşəl üçün mum və qətran, quyruq, piy kimi çıraq yağları, böyük təbil, nağara, gərənay, nəfir (şeypur), zurna və çalğıya aid bütün şeylər nağaraxanaya aid olub məşəlxana, çıraqxana və nağaraxana sahib-i cəmləri ixtiyarında idi. Nağaraxana və məşəlxana işçiləri məşəldarbaşıya tabe olub, onlar etimadəddövlənin hökmü və nazirin möhürü ilə təsdiq edilən siyahılar üzrə, maaşlarını alırlar. Çıraq avadanlıqlarına baxanlar çıraqbaşı da adlanırdı (132, 32; 96, 148). Tövlə heyvanları və karvan qatırları üçün arpa, saman, yonca və xəsil kimi yem ehtiyatı tədarükü anbar sahib-i cəminin vəzifəsinə aid idi. Çul, tərlik, tapğır, yüyən, qantarğa, buxov, sətil, nal, mıx, kəmənd, kürək, çul üstündən atılan keçə, xurcun və tövlələrin işıqlandırılması anbardarbaşına tapşırılır. Tövlələrdəki at, qatır, ulağın hamısı tövlənin sahibcəminə aid idi (132, 32). Saray şərbətxanasına aid olan qızıl, gümüş, çini, mis qablar, qəlyan ləvazimatı, tənbəki, şəkər, qənd, ətirli kökələr, qəhvə, mürəbbələr, limon şirəsi, gülab, başqa içkilər və turşular saxlanılan beytə şərbətdarbaşı adlı sahib-i cəm baxırdı. Müəyyən olunmuş 136 qaydaya görə sahib-i cəm Şaha, saray qulluqçularına, cirə alanlara lazım olan şeyləri, əlavələri vəsiqə üzrə məlum olan qərarla hər gün xərc hesabını qeyd edirdi (132, 33; 96, 146). Vilayətlərdən Şah xəzinəsinə daxil olan əşrəfi, ağ qızıl və sairə pullar xəzinə sahib-i cəmi, sərrəfbaşı başqa sərraflar, müşrif, ödəyici və ya onun nümayəndəsi hüzurunda yoxlatdırıb təhvil alınır, sonra kisələrə töküb ağzını möhürləyirdilər. Qəlp qızılları ayırıb qızıl sahibinin özünə qaytarırdılar (132, 34; 96, 150). Qeyd edilən beytlərlə yanaşı saray təsərrüfatında toxuculuq, ayaqqabı, corab emalatxanaları, dərzi sexi, sikkəxana, zərgərxana, nəccarxara və başqa manufaktura tipli karqahlar da vardı (96, 149- 151). Cemelli Karerinin əsərində şah xəzinəsində sikkələri qoruyub saxlayan məmur xəzinədarbaşı adı ilə qeyd olunmuşdur (89, 165). Saray təşkilatında dəftərxana naziri müqərrəb ül-həzrət olub, bütün dəftərxanalarda qeydiyyatdan keçirilən mülazimlik, vergi- lərdən azad edilmə, soyurqallar, vəzifə vəsiqələri, hərbiçilərə veri- lən həmesale, tiyul, tənxah hökmlərini, mənsəb sahibləri və maliyyə işçiləri barədə hökmləri yoxlayıb möhürləyərək təsdiq edirdi. Məmləkətdə vəzirlər, hökumət vergiləri təhvildarları, icarədarlar, zabitlər və mübaşirlərin hesablarına yetişib, çürütmək də müqərrəb- ül həzrətin vəzifəsidir. Onun doqquz nəfər hökumət qulluqçusu olan mirzəsi vardır.Onların səkkiz nəfəri idarələr tərəfindən verilən həmesalelər, məvaciblər haqqındakı hökmləri dəftərlərinə yazıb, imzalayırlar. Bir nəfəri isə, haqq-hesablar, vəsiqələr, fərmanları təs- hih etdikdən sonra, imza və təsdiq edir (132, 36). I Şah Səfi döv- ründə Uğurlu bəy adlı qızılbaşın dəftərxana naziri (108, 259) ol- ması, bu vəzifədə də türklərin üstün mövqelərindən xəbər verir. Bütün dəftərxanalarada nizam-intizamın qorunması, nöqsan- larına görə idarə işçilərinin cəzalandırılması ilə dəftərxana darğası məşğul olurdu. Dəftərxana işçiləri arasındakı şikayət və pul tələbləri onun hüzurunda həll edilirdi. O, ümumi hökm və fərmanlar içəri- sində, qələbə çalan əsgərlərin tənxah, tiyul, həmesalə, qulluq hökm və fərmanlarını möhürləyirdi (132, 36). Mənbələrdə saray dəftər- xana darğası haqqında məlumata çox nadir hallarda təsadüf edilir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|