40 MİRAS SENTYABR SEPTEMBER
tARİx HISTORY
Quruluşu və bəzəyi etibarilə Bərdə türbəsinin ən maraqlı kom-
pozisiya ünsürlərini Şimal və Cənub tərəflərdə yerləşmiş iki
portal (baştağ) təşkil edir. Ümumi sxemi etibarilə bir-birinə
uyğunlaşsalar da bu iki baştağ bir-birindən fərqlənir.
Şimal portalında, stalaktit qurşağından yuxarıdakı kitabə son
dərəcə bədii şəkildə yerinə yetirilib. Kitabənin abidənin gözə
çarpan bir yerin, demək olar ki, əsas kompozisiya mərkəzində
yerləşdirilməsi memarın yüksək ictimai mövqeyinə dəlalət edir.
Kitabənin məzmunu belədir: “Əməli Əhməd bin Eyyub əl-Hafiz
əl-bənnayi ən-Naxçıvani”
Bərdə türbəsindəki kitabə Naxçıvan memarlarının hələ XIV
əsrdə başqa şəhərlərə də dəvət edildiyini göstərməklə, Naxçıvan
memarlıq məktəbi ənənələrinin davam etdiyini təsdiqləyən son
dərəcə qiymətli bir sənət nümunəsidir.
Təəsüflər olsun ki, belə bir əhəmiyyətli abidə məhv olmaq üzrədir.
Uzun illərdir təmir olunmayan tarixi abidə günü-gündən dağılır.
Doğrudur, Bərdə türbəsi 1956-cı ildə bir dəfə bərpa edilib və
o dövrdən bu günə qədər abidə bir də heç təmir və ya bərpa
işi aparılmayıb. Ən dəhşətlisi də odur ki, Bərdə türbəsi 1956-
cı ildə təmir edilən zaman işə cəlb olunan ermənilər abidənin
üst örtüyünü ağır beton örtüyü ilə bərkidiblər. Normadan artıq
beton örtüyü türbənin divarlarında iri çatlar əmələ gətirib. Ona
görə də, həmin beton konstruksiya dərhal sökülməlidir. Əks
halda türbənin çökmə təhlükəsi artacaq. Bundan əlavə, türbənin
üzərindəki yazıları və naxışları artıq sezmək mümkünsüzləşir,
demək olar ki, həmin yazılar oxunmur.
Bərdə türbəsi bizim milli-mənəvi sərvətimizdir. Bu abidə
günümüzə qədər gəlib çıxmış, Azərbaycan xalqının tarixini və
mədəniyyətini əks etdirən möhtəşəm tarixi abidədir. Ona görə
də, bu milli sərvətin gələcək nəsillərə ötürülməsi bu günün ak-
tual məsələsidir.
Bərdə türbəsindəki
kitabə Naxçıvan
memarlıq məktəbi
ənənələrinin davam
etdiyini təsdiqləyən
son dərəcə qiymətli bir
sənət nümunəsidir.
BAŞLIQ HEADER
42 MİRAS SENTYABR SEPTEMBER
Lalezar Abbasova
Carpet-making is one of handicraft types which has a specific role
and old history in national culture treasure of Azerbaijan people.
Azerbaijani carpets have two types for their technical features:
fleecy and non-fleecy. Non-fleecy carpets coincides with the earliest
period of the art of carpet-making. Non-fleecy carpets are divided
into 8 different types for their weave method, composition structure,
ornament richness and colourfullness: Palas, Jejim, Ladi, Kilim,
Shadda, Verni, Zili, Sumakh.
Herodotus, Klavdi Elian, Ksenofont and other world writers wrote
about the development of Azerbaijani carpet-making in their works.
In Sasanyds time (3-7th centuries) carpet art developed widely in
Azerbaijan and delicate carpets were weaved from silk, golden and
silver threads. Albanian historian Musa Kalankatli (7th century)
gives information on silk clothes and colourful carpets waved in
Azerbaijan. Basic manufacture centers of non-fleecy carpets weaved
from golden and silver in Middle Ages were Tabriz, Shamakhi and
Barda cities.
Azerbaijani carpets influenced on the world culture and made con-
tributions to the craftsmanship development. In 13-14th century
many carpets and carpet samples were exported to foreign countries
from Azerbaijan. These carpets, attractive for delicate ornaments
are reflected in the work of well-known European artists and minia-
tures. “Shirvan” carpets were portrayed in tableau “the Virgin and
Child” by 15th century Dutch artist Hans Memling; “Zeyve” carpet
in “Sacred Virgin” by Van Eykin; Gazakh carpet was described in
“Ambassadors” work of German painter Hans Holbein (15th cen-
tury).
Azerbaijani carpets were at times shown at international exhibi-
tions and awarded with high rewards at the competitions. The
carpets and the best samples of the carpets brought from Baku,
Guba, Shamakhi, Ganja, Shaki, Gazakh and Javad regions
and other places were awarded with golden and silver
medals at “Moscow-Polytechnic” exhitibiton in 1872
in Moscow and in 1882 in “Worldwide Russian
industry and art” exhibiton. Basic part of the
exhibits shown at international exhibitions ar-
Laləzər Abbasova
Azərbaycan xalqının milli mədəniyyəti xəzinəsində özünəməxsus
yeri və qədim tarixi olan sənətkarlıq növlərindən biri də
xalçaçılıqdır . Azərbaycan xalçaları texniki xüsusiyyətlərinə
görə 2 növü var: xovlu və xovsuz. Xovsuz xalçalar toxuculuq
sənətinin ən erkən dövrünə təsadüf edir. Xovsuz xalçalar öz tox-
uma üsuluna, kompozisiya quruluşuna, ornament zənginliyinə
və rəng koloritinə görə bir-birindən fərqlənən 8 növə bölünür:
Palas, Cecim, Ladı, Kilim, Şəddə, Vərni, Zili, Sumax.
Azərbaycanda xalçaçılığın inkişafı haqqında Herodot, Klav-
di Elian, Ksenofont və başqa qədim dünya millətləri öz
əsərlərində məlumat verib. Sasanilər dövründə (III-VII əsrlər)
Azərbaycanda xalça sənəti daha da inkişaf edib, ipəkdən, qızıl-
gümüş saplardan nəfis xalçalar toxunub. Alban tarixçisi Musa
Kalankatlı (VII əsr) Azərbaycanda toxunulan ipək parçalar
və rəngarəng xalçalar haqqında məlumat verir. Orta əsrlərdə
qızıl-gümüş saplardan toxunan xovsuz xalçaların əsas istehsal
mərkəzləri Təbriz, Şamaxı və Bərdə şəhərləri idi.
Azərbaycan xalçaları dünya mədəniyyətinə öz təsirini göstərmiş
, sənətkarlığın inkişafına da öz tövhələrini vermişdir. XIII –
XIV əsrlərdə Azərbaycandan xarici ölkələrə çoxlu xalça və xalça
məmulatı ixrac edilirdi. İncə ornamentləri, zərif və nəfis naxışları
ilə diqqəti cəlb edən bu xalçalar məşhur Avropa rəssamlarının
İlmələrı̇n portretı̇
Portrait of loops
Quba və Qarabağ xalçaları