116
tugagan ikki bo‘g‘inli so‘zlarga egalik affiksi qo‘shilganda o‘zakda o‘zgarish
bo‘lmaydi:
Ayaqi ag‘rib yatur. Eshiki yapiq
.
Morfologik jihatdan -chi so‘z yasovchiga nisbatan -ji varianti ko‘p
qo‘llangan:
elchi, tevaji
. Tartib son - lanchы affiksi bilan hosil qilingan:
beshlanchi, yetilanchi, to‘quzlanchi
.
Chiqish -din, jo‘nalish -ga, -g‘a, -qa kabi affikslarga ega,
boshqa
kelishiklarda deyarli farq yo‘q:
tupraqdin, otadin, sizlarga, xatg‘a, jahong‘a,
xalqqa.
Xarakterli xususiyat shundaki, tushum kelishigining -ni, -n affikslari ham
qayd qilinadi:
imoratlarini, tarixlarini, ko‘chlarin (xotinlarini), kelinlarin
. III
shaxs
kishilik olmosh
an, ular, alar,
ko‘rsatish olmoshlari
shul, ul, o‘shul, ushbu
tarzida keladi. Buyruq-istak maylining I shaxs ko‘pligi -aling//ali affiksi bilan hosil
qilingan.
Emdi shah Malikni aytaling. Yurtni buzali tesalar.
Sifatdosh -qan//qon, -
g‘an, -gan, ravishdosh -ib, shart mayli -sa shakllariga ega:
yutqan, aytqon,
bo‘lg‘an, o‘lgan, yorib, izlab, to‘g‘sa, bo‘lsa.
Shunday qilib, Abulg‘oziy asarlarida adabiy til bilan so‘zlashuv
tilini
yaqinlashtirishga harakat qildi va uning asarlari adabiy tilda xalq tili unsurlarining
mustahkamlanishi uchun munosib hissa bo‘lib qo‘shildi.
Shoir
Turdi
XVII asrda (1699 yoki 1700 yilda vafot qilgan) Buxoroda
yashab ijod etgan. Undan 434 misradan iborat jami 18 ta she’r yetib kelgan.
Shundan 397 misrasi o‘zbekcha, 37 misrasi tojik tilida yozilgan.
Shoir merosi
dastlab 1924-yilda Abdulhamid Majidiy tomonidan topilgan va 1925-yilda
“Zarafshon” gazetasida chop etilgan. 1951-yilda H.Yoqubov, 1971-yilda
A.Hayitmetov tomonidan tanlangan asarlari e’lon qilingan. Turdi she’larining tili,
badiiy uslubi xalqqa nihoyatda yaqinligi bilan ajralib turadi:
“El rabotu to‘ra
ko‘noq”, “Yog‘ ishqordin oluru qaro suvdin qaymoq”
kabi.
Turdi ijodida satira asosiy o‘rinni egallaydi. Ma’lumki, satira janrida ijod
etish xalq jonli tiliga xos uslubda asar yaratishni talab qiladi. Shu tufayli ham urdi
she’rlarida xalq tilida qo‘llanadigan leksika ko‘plab aks etgan. Masalan, leksik
jihatdan o‘sha davr xalq jonli tilining boyligida bo‘lgan
Dostları ilə paylaş: