Modul / fan sillabusi

MODUL / FAN SILLABUSI Aniq-Tabiiy va Jismoniy Madaniyat fakulteti “Tabiiy fanlar” kafedrasi 60110800 – Kimyo taʼlim yo‘nalishi

“TASDIQLAYMAN” Oʻquv ishlari bo’yicha prorektor ___________________ ________________ “__”_______2022 yil

Fan nomi:	Organik kimyo
Fan turi:	Majburiy
Fan kodi:	OKIMM10012
Yil:	2022-2023
Semestr:	III, IV
Taʼlim shakli:	Kechki
Mashg‘ulotlar shakli va semestrga ajratilgan soatlar:	360
Maʼruza	27/33
Amaliy mashg‘ulotlar	-
Laboratoriya mashg‘ulotlari	III-semestr 25, IV-semestr 35
Seminar	III-semestr 10, IV-semestr 15
Mustaqil taʼlim	III-semestr 88, IV-semestr 126
Kredit miqdori:	5/7
Baholash shakli:	III-semestr – Imtihon/yozma IV-semestr – Imtihon/yozma
Fan tili:	Oʻzbek

Samarqand 2022

Fanning maqsadi (FM)
FM1	Organik kimyo, ma’lum qonuniyatlar asosida organik birikmalarni tuzilishi va xossalari o’rtasidagi bog’liklikni, tirik organizmlarda hosil bo’lgan birikmalar bilan bir qatorada sintez asosida olingan organik birikmalarni xossalarini o’rganish, ularni inson hayoti va hayotiy faoliyatini ta’minlash uchun sanoatda, qishloq xo’jaligida, tibbiyotda va boshqa sohalarda keng masshtabda qo’llanilishini o’rgatishdan iborat. Organik kimyo fanning vazifasi organik birikmalarning sinflari orasidagi genetik bog’lanishni, sinflarini, gomologik qatorlarini, izomeriyasini, nomlanishini, fizik xossalarini, kimyoviy xossalarining ularning tarkibi, tuzilishi va funksional guruhlarning tabiatiga, molekulada joylashish tartibiga bog’liqligini o’rgatish bilan bir qatorda fundamental bilim va tadqiqotlar orqali yechimini kutayotgan muammoli soxalarga yo’naltirishdan iborat.
FM2	Fan bo’yicha talabaning malakasiga qo’yiladigan talablar Organik kimyo, kimyo fanlari orasida asosiy va jadal rivolanib borayotgan bo’lim bo’lib, uning rivoji materialshunoslik, metalorganik kimyo, biokimyo, tibbiyot kimyosi, polimerlar kimyosini rovojiga bevosita sabab bo’ladi. Shuningdek, organik kimyo kimyo fanining boshqa bo’limlari hamda biologiya, fizika va matematika fanlari bilan ham bog’langan, Organik kimyo laboratoriyasida qo’llanmalardan foydalanib tajriba o’tkazish va foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.
Fanni oʻzlashtirish uchun zarur boshlangʻich bilimlar
1.		- kimyoning asosiy qonunlarini;
2.		- elementlar davriy qonuni va davriy sistemasini;
3.		-atom va molekulalarning tuzilishi, kimyoviy bog’lanishlarni;
4.		- kimyoviy termodinamika asoslarini;
5.		- kimyoviy reaksiyalar sodir bo’lishning asosiy qonuniyatlarini;
6.		- kimyoviy tenglamalarni tuzishni; bilishi va foydalana olishi lozim
Taʼlim natijalari (TN)
			Bilimlar jixatidan:
TN1			-Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi asosida organik birikmalarning xossalarini va reaksion qobiliyatini;
TN2			- Organik birikmalarni zamonaviy nomenklatura asosida nomlashni;
TN3			- Organik kimyoning nazariy asoslarini;
TN4			- Organik moddalarni laboratoriya va sanoatda olishning zamonaviy usullarini;
TN5			- Fizik va kimyoviy xossalarini tuzilishiga bog’liqligini;
TN6			Organik birikmalar sinflarining genetik bog’lanishini;
TN7			- Organik moddalarni tibbiyotda, qishloq xo’jaligida va boshqa sohalarda qo’llay olish;
TN8			- Organik kimyo mavzularga oid masalalarni ishlash;
TN9			- Organik kimyo laboratoriyasida qo’llanmalardan foydalanib tajriba o’tkazish ko’nikmasiga ega bo’ladi.

№	Ma’ruza mavzulari	Soat
2-kurs, III semestr
M1	1-Modul. “Organik kimyo” fanining predmeti, tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari	2
M2	O‘zbekistonda organik kimyoning rivojlanishida o‘zbek olimlarining qo‘shgan hissalari. Organik birikmalarning xalq xo‘jaligida va sanoatda qo‘llanilishi.	2
M3	Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi. Kislota-asos xossalari	2
M4	2-Modul. Kimyoviy bog’lanish va uning turlari. Organik birikmalarda uglerod atomining gibridlanishi	2
M5	Organik birikmalarning sinflanishi, nomlanishi va izomeriya turlari	2
M6	3-Modul. Alkanlar. Alkanlarning gomologik qatori, nomlanishi va izomeriyasi. Alkanlar steriokimyosi	2
M7	Alkanlarning olinish usullari va kimyoviy xossalari	2
M8	To’yinmagan uglevodorodlarning izomeriyasi (geometrik, E va Z-nomenklaturasi) va olinish usullari	2
M9	To’yinmagan uglevodorodlarning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Ishlatlishi	2
M10	4-Modul. Alkadiyenlar. Izomeriyasi, olinish usullari va kimyoviy xossalari. Dils-Alder reaksiyasi. Peresiklik reaksiyalar.	3
M11	Alkinlar. Nomlanishi va izomeriyasi. Fizik xossalari. Olinish usullari.	2
M12	5-Modul. Alkinlarning Kimyoviy o‘zgarishlari va Sifat reaksiyalari	2
M13	Sikloalkanlar. Tuzilishi, izomeriyasi, nomenklaturasi. Fizik xossalari. Man’balari, olinish usullari. Kimyoviy o‘zgarishlari	2
Jami		27
2-kurs, IV semester
M14	6-Modul. Aromatik uglevodorodlar. Xyukkel qoidasi. Nobenzoid aromatik sistemalar. Aromatik uglivadorodlarning olinishi	2
M15	Kimyoviy xossalari (radikal, elektrofil va nukleofil reaksiyalar)	2
M16	Tutash va tutash bo’lmagan ko’p halqali aromatik uglivadorodlar. Bir va ko’p yadroli aromatik uglivadorodlarning yunaltrish qoidasi	2
M17	7-Modul. Alifatik qator uglevodorodlarining galogenli hosilalari. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M18	To‘yinmagan galogenbirikmalar va Aromatik galogenbirikmalar. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M19	8-Modul. Uglevodorodlarning gidroksilli hosilalari. To‘yingan bir va ko‘p atomli spirtlar. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari. Oddiy efirlar.	2
M20	Fazoviy kimyoning elementlari va organik birikmalarning optik izomeriyasi	2
M21	9-Modul. Uglevodorodlarning gidroksilli hosilalari. To‘yinmagan, aromatik bir va ko‘p atomli spirtlar. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M22	Fenollar. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M23	10-Modul. Karbonilli birikmalar. Aldegid va ketonlar Tuzilishi. Nomenklaturasi. Fizik xossalari. Sintez usullari.	2
M24	Karbonil birikmalar. Aldegid va ketonlarning kimyoviy xossalari.	2
M25	, -To‘yinmagan aldegid va ketonlar. Tuzilishi. Nomenklaturasi va kimyoviy xossalari.	2
M26	11-Modul. Karbon kislotalar va ularning hosillari. Tuzilishi, nomlanishi. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M27	Dikarbon kislotalar. Tuzilishi, nomlanishi. Kimyoviy xossalari.	2
M28	12-Modul. To‘yinmagan mono karbon kislotalar. Tuzilishi, turlari. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M29	To‘yinmagan dikarbon kislotalar. Tuzilishi, turlari. Olinishi va fizik-kimyoviy xossalari.	2
M30	Aromatik karbon kislotalar	1
	Jami	33
Hammasi		60

№	Mashg‘ulotlar shakli: Laboratoriya mashg’ulotlari (L)	Soat
III-semestr
L1	Organik kimyo laboratoriyasida xavfsizlik qoidalari. Laboratoriya daftarini rasmiylashtirish.	2
L2	Organik kimyo laboratoriyasida foydalaniladigan laboratoriya idishlari va ular bilan ishlash qoidalari.	2
L3	Sublimatsiya va qayta kristallash: naftalin, benzoy kislota va salitsil kislota, antranil kislotalarni tozalash. Qayta kristallash uchun erituvchilarni tanlash	2
L4	Qattiq sintez mahsulotlarini quritish. Qurituvchilar. Suyuqlanish haroratini aniqlash.	2
L5	Ekstraksiya. Ekstraksiya orqali suyuqliklarni va qattiq moddalarni ajratish. Qaynash haroratini aniqlash.	2
L6	Organik sintez mahsulotlarini sedimentasiya va dekantasiya usulida ajratish. Filtrlash.	2
L7	Haydash. Deflegmator yordamida suyuqliklarni haydash. Suv bug’i bilan va vakuumda haydash.	2
L8	Organik sintez uchun erituvchilarni tayyorlash. Erituvchilarni absolyutlashtirish. Organik birikmalarning eruvchanligi. Qutbsiz va qutbli erituvchilar.	2
L9	Xromatografiya. Reaksiya borishini va mahsulotlar tozaligini xromatografiya usulida nazorat qilish. Yupqa qatlam xromatografiyasi. Qog’oz xromatografiyasi yordamida o,p-nitroanilinlar, o,m-nitroanilinlar, izomer nitrofenollar, aminokislatalar aralashmalarini ajratish uchun tajribalar. Ikki komponentli aralashmani xromatografik kolonkada ajratish.	3
L10	Metan. Metanning olinishi va kimyoviy xossalarini o’rganish. Kerosin va benzinni alangalanishiga qarab aniqlash. Erkin radikal almashinish reaksiyalari	2
L11	Etilenning olinishi va kimyoviy xossalari. Elektrofil va radikal birikish reaksiyalari	2
L12	Atsetilenning olinishi va kimyoviy xossalari.	2