Moliyaviy tahlil

2.4
 
. Moliyaviy natijalar hisoboti va uning tahlili 
 
Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishda eng muhim 
masalalaridan biri bu hisob xizmatini, jumladan moliyaviy natijalar hisobini to’g’ri 
yo’lga qoyishdan iboratdir. Shuningdek, “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi 
O’zbekiston Respublikasi Qonunining 7-moddasida ham quydagi jihatlar 
harakterlangan ya’ni ushbu qonun belgilovi bo’yicha korxonada hisob-kitob 
hujjatlarining saqlanishini, tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobot 
tayyorlanishini, hisob-kitoblar o’z vaqtida amalga oshirilishini tashkil etish va 
yuritish masuliyati bevosita korxona raxbariga ba bosh buxgalterga yuklatiladi. 
Moliyaviy natijalar bu xo’jalik yurituvchi subektning ma’lum hisobot 
davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o’ziga qarashli mablag’ning oshishi yoki 
kamayishidir. Buxgalteriya hisobida bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi 
barcha foydalar va zararlarni hisoblash yo’li bilan aniqlanadi. 
Korxona moliyaviy jihatdan barqaror bo’lishi ularning faoliyati davomida 
olgan foydasining to’g’ri shakillantirilishi bilan bog’liq, chunki korxonalar foydasi 
shuyirda ishlovchilarning moddiy taminlanishi, divedentlar to’lanishi, ishlab 
chiqarish faoliyatini kengaytirishning hamda ishlab chiqarishda fan va texnika 
yutuqlaridan va inovatsion texnalogiyalarni joriy qilish kabilarning asosiy moddiy 
manbayi hisoblanadi. 
Tovarlar bozorida korxonalar nisbatan alohida Tovar ishlab chiqarishi 
bo’lib maydonga chiqadilar. Sotish natijasida ular pul tushumini oladilar, bu esa 
dromadni bildiradi. Moliyaviy natijani aniqlash uchun tushumni mahsulot ishlab 
chiqarishga ketgan xarajat bilan taqqoslash kerak. 

---

45 
Agarda tushum xarajatlardan yuqori bo’lsa, moliyaviy natija foyda 
olinganligidan dalolat beradi. Xo’jalik yurituvchi subektlar doimiy foyda olishni 
o’z oldilariga maqsad qilib qo’yadi, lekin bunga doyim ham erishavermaydi. 
Tushum xarajatlarga teng bo’lsa, unda faqat maxsulot ishlab chiqarish va sotish 
xarajatlari qoplangan bo’ladi xolos bu holat mahsulot ishlab chiqarishning kiretik 
hajmi diyiladi. Bunda zarar ko’rilmaydi, lekin ishlab chiqarish, ilmiy texnik va 
ijtimoiy rivojlanish manbayi bo’lgan foyda olinmaydi, faqatgina xarajatlar 
qoplanadi holos. Korxonaning xarajatlari tushumidan ko’p bo’lgan taqdirda u zarar 
ko’radi ya’ni salbiy moliyaviy natijaga ega boladi. Bu holat korxonani ancha 
murakkab holatlarga solib qo’yadi. 
O’zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 15 
fevraldagi 54- son Qarori bilan tasdiqlangan “ mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab 
chiqarish va sotish xarajatlarning tarkibi hamda moliyaviy natijalarni 
shakillantirish tartibi to’g’risidagi Nizom”ga muvofiq xo’jalik yurituvchi 
subektlarning faoliyatining moliyaviy natijalari haqida to’xtalib o’tilgan. Ushbu 
Nizomda xo’jalik yurituvchi subektlarni operatsion faoliyatidan olingan 
daromadlar, moliyaviy faoliyatidan olingan daromadlar hamda boshqa faoliyat 
turlaridan olingan daromadlarini moliyaviy natijalarda aks ettirish tariblar aytib 
o’tilgan. 
Bundan tashqari O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy 
standarti №3-son BHMS “Moliyaviynatijalar to’g’risidagi hisobot”
40
deb 
nomlanib unda moliyavi natijalar to’g’risidagi hisobotning qanday tuzilishi va 
qanday rasmelashtirilishi haqida kengaytirib malumot berilgan. “Ushbu BHMS 
mulk shaklidan qatiy nazar barcha xo’jalik yurituvchi subektlar tomonidan 
moliyaviy natijalar to’g’risida hisobotni tayyorlash chog’ida qo’llaniladi.”
41
40
O’zR Moliya Vazirligi tomonidan 1998 yil 25 avgustda 43-son bilan tasdiqlangan. O’zR 
Adliya vazirligi tomonidan 1998 yil 27 avgustda 484-son bilan ro’yxatdan o’tkazilgan. 
41
O’zR BHMSlar toplami №3-son BHMS “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” 4-bo’lim 
“Harakat sohasi”, 71-bet. 

---

46 
Moliyaviy natijalar hisobotining ko’rsatkichlar tizimi uning daromadlari, 
foydasi va rentabilligi bilan bog’liq ko’rsatkichlardir. Bular quydagi 9-rasmda 
ko’rishingiz mukin: