49
yurituvchi subektning rentabilligini aniqlash jarayonida
ham yaqqol nomoyon
bo’ladi.
1999 yil 5 fevraldan joriy qilingan mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab
chiqarish va sotish xarajatlari hamda moliyaviy natijalarni shakillantirish
to’g’risida Nizom”ga muvofiq foyda ko’rsatkichlari aniqlanadi
va ularning tahlil
qilish usullarini, foyda o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni hisoblash amalga
oshiriladi.
Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun quydagi masalalar ko’riladi:
-
Xo’jalik yuritvchi subektning moliyaviy manbalar;
-
Moliyaviy natijalarni ifodalovchi ko’rsatkichlarni aniqlash usuli;
-
Sof foydaning shakillanish chizmasi;
-
Foyda
turlarini aniqlanish usullari;
-
Foyda o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar va ularni hisoblash usullari.
Xo’jalik yurituvchi subektning moliyaviy manbalarining aniqlash moliyaviy
natijalar tahlilida muhim ahamiyatga ega, chunki yaratilgan foydaning kimga va
qanday taqsimlanishi aynan shu manbalarning shakillanishiga bog’liq.
iqtisodiyotni moderinzatsiyaash sharoitida xo’jalik
yurituvchi subektni tashkil
qilish turli mulk egalari va turli mablag’lar evaziga shakillanadi. Shu tufayli
ularning rasmini ko’rib chiqishimiz maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz.
10- rasmda ko’rishimiz mumkinki, xo’jalik yurituvchi subektni tashkil
qilishda va uning faoliyati davomida moliyaviy manbalarning shakillanishi turlicha
ekan. Xo’jalik yurituvchi subektni tashkil qilishda ta’sischilar mablag’i,
davlat
mablag’i aktsiyadorlar va boshqa investorlar mablag’i hisobidan moliyalashtirilsa,
uning faoliyati davomida moliyaviy ta’minoti o’z foydasidan bir qismini ajratish ,
moliya bozorida ishtirok etish, banklardan qarz olish va boshqa manbalar evaziga
amalga oshirilar ekan. Agar xo’jalik yurituvchi subektning faoliyati ishlab
chiqarish bo’lsa, foydaning asosiy manbai ishlab chiqarib sotilgan mahsulotdan
tushum bo’ladi. Agar u xizmat ko’rsatish faoliyati bilan shug’ullanuvchi xo’jalik
yurituvchi subekt bo’lsa, foydaning asosiy qismi xizmat ko’rsatish evaziga olgan
tushumdan iborat bo’ladi.