Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi

	O‘tgan davr			Hisobot davr			Hisobot davri uchun bazis davr narxlarida ishlab chiqarish hajmi
	miqdor, dona	narx , so‘m	summa, ming so‘m	miqdor, dona	narx, so‘m	summa, ming so‘m	miqdor, dona	narxi, so‘m	summa, ming .so‘m
A	10 000	27,25	272,5	12 000	30	360	12000	27,25	327
B	5000	37,50	187,5	6000	39	234	6000	37,50	225
V	20000	25,50	510,0	20000	28	560	20000	25,50	510
va b.
Jami:	–	–	970,0			1154,0			1060,0

Korxonaning faoliyat ko‘lamidagi o‘zgarishlar tufayli ko‘plab ko‘rsatkichlar o‘zaro taqqoslanmas bo‘lishi mumkin. Misol uchun, agar hisobot yili mahsulot ishlab chiqarish xarajati summasini bazis davrdagi mazkur ko‘rsatkich (∑q₀₀ + a₀) bilan taqqoslasak, u holda ushbu ko‘rsatkichlarning farqlanishi nafaqat mahsulotlar tannarxi darajasini o‘zgarishi bilan balki hajmidagi mahsulot ishlab chiqarish miqdori o‘zgarishlari bilan ham shartlangan bo‘ladi. Xarajatlarni taqqoslanuv- chan ko‘rinishga olib kelish uchun hajmli omillar ta’sirini xolislantirish zarur. Buning uchun bazis davr xarajatlarining o‘zgaruvchan summasi hisobot davrida haqiqatdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga qayta hisoblash va shundan so‘ng buni hisobot davr xarajatlari summasi bilan taqqoslash zarur (12-jadval):

11. 
    jadval
    

Hajm omilining va korxonaning xarajat summasiga ta’sirini neytrallash

Mahsulotlar turi	Mahsulotlar birligiga vaqtinchalik xarajatlar, ming so‘m			Hisobot davrida haqiqatdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi, dona.		Hisobot davri haqiqatdagi ishlab chiqarish hajmiga vaqtinchalik xarajatlar summasi, mln so‘m.
	b0	b1	q1		q1 b0		q1 b1
A	25	22	12000		300		264
B	33	30	6000		198		180
Jami:	–	–	–		498		444

Doimiy xarajat summasi: o‘tgan davr –300 mln so‘m.;

hisobot davri – 320 mln so‘m.

1 0 0

_{I  } q₁b₁  a_{1 ;}
^YaM _ q b  a

(444+320/498+300) x 100 = 95,7%.

bu yerda: b – i- ko‘rinishdagi mahsulotlar birligiga to‘g‘ri keladi- gan o‘zgaruvchan xarajatlar;

a – mahsulot hajmiga bog‘liq bo‘lmagan, lekin tadqiq davri uchun mahsulot ishlab chiqarishga tegishli doimiy xarajatlar.
Sifat omili ta’sirini aniqlashtirish uchun mahsulotlar hajmi miqdo- rini mos ravishda standart sifat ko‘rsatkichiga nisbatan qayta hisob-kitob qilinadi yoki standart sifatga keltiriladi. Misol uchun – standart sut yog‘liligi holatini mahsulot hajmini o‘zgarishiga ta’siri (13-jadval). Jad- valdan ko‘rinib turibdiki, sut yog‘liligini hisobga olgan holda hisoblan- gan ko‘rsatkichlar sifat omilini xolislantirishsiz aniqlangan ko‘rsatkich- lardan jiddiy farq qiladi: sut ishlab chiqarish hajmi yog‘lilik hisobga olinmagan holdagisi o‘tgan yildan 20 % yuqori, bazis yog‘lilikka qayta hisoblashda –13,1 % ga, uning yog‘liligi hisobga olinmay haqiqatdagi sut tannarxi 660 so‘mni tashkil etadi, bazis yog‘lilikka qayta hisoblashda

• 
  680 so‘m. Birinchi holatda u 10 % ga , ikkinchisida – 16,6% ga oshdi, demak, sifat ko‘rsatkichi asosida turli sifatdagi bir xil mahsulotlarni to‘g‘ri taqqoslash va o‘rganish imkoniyati bo‘lar ekan.
  

13 -jadval

Sut sifatini uni ishlab chiqarish hajmi va tannarxga ta’sirini neytrallash

Ko‘rsatkichlar	O‘tgan davr	Hisobot davri	O‘tgan davrga nisbatan hisobot davrida, %
Sut ishlab chiqarish xarajatlari, ming so‘m.	15 000	19 800	132
Sut yog‘liligi, %	3,5	3,3	94,3
Bazis yog‘lilik, %	3,4	3,4	100
Sut ishlab chiqarish hajmi, s: haqiqatdagi yog‘lilik bo‘yicha bazis yog‘lilik bo‘yicha	25 000 25 735	30 000 29 117	120 113,1
1 s sut tannarxi, so‘m.: haqiqatdagi yog‘lilik bo‘yicha bazis yog‘lilik bo‘yicha	600 583	660 680	110 116,6

Iqtisodiy tahlilda mahsulotlarning jami mahsulot hajmi tarkibidagi salmog‘i yoki strukturasini o‘zgarishi ham mazkur ko‘rsatkichlarni o‘zaro taqqoslashda ayrim noaniqliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun taqqoslanayotgan ko‘rsatkichlarni bir xil strukturaga keltirish uchun, haqiqatdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi bazis davr strukturasiga qayta hisoblanishi zarur.

14. 
    jadval
    

yili

yili
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi va strukturasi

Mahsulotlar turi	Baho, so‘m	Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, dona.		Mahsulot- ning egallagan salmog‘i,%		Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ming so‘m.				Farqi (+;-)
		Biznes-reja	Hisobot	Biznes-reja	Hisobot	Biznes-reja	Qayta hisoblangan mahsulot	Hisobot yili
1	2	3	4	5	6	6	7	8	9
	P0	Q0	Q1	S0	S1	Q0P0	ΣQ1P0S0/100	Q1P0	8-7
A	30	5000	5300	22,3	22,6	150000	156813,6	159000	2186,4
B	20	7800	7940	34,8	33.8	156000	163142,4	158800	- 4342,4
S	15	9600	10200	42,9	43.5	144000	150836,4	153000	2163,6
Σ	x	22400	23440	100	100	450000	470792,4	470800	7,6

Bu yerda: qp–mahsulot ishlab chiqarishning umumiy hajmi;

s – umumiy ishlab chiqarishda i-ko‘rinishdagi mahsulotlarning solishtirma salmog‘i ;
p – i- ko‘rinishdagi mahsulotlar narxi.
Keltirilgan misolda (14-jadval) ishlab chiqarish strukturasi o‘zgardi va uning ta’sirida A va S mahsulotlar ulushi ortdi, B mahsulot esa kamaydi, natijada mahsulot ishlab chiqarish hajmi qiymat ifodasida 7,6 ming so‘mga ortdi. Bu korxona faoliyatining yanada obyektiv bahosi, chunki mehnat sig‘imi bo‘yicha uchala mahsulot ham bir xil.
Iqtisodiy tahlilda ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun turli usul- lardan foydalaniladi. Misol uchun, mutlaq kattalik o‘rniga o‘rtacha yoki nisbiy kattaliklarni qo‘llab, qator hollarda ko‘rsatkichlarning taqqos- lanuvchanligiga erishish mumkin. Korxonalarning ishlab chiqarish bazasini hisobga olmasdan mahsulot ishlab chiqarish hajmi, foyda summasi va boshqa mutlaq ko‘rsatkichlarni qiyoslash mumkin emas, lekin mutlaq kattaliklar o‘rniga nisbiy, misol uchun, bir ishchi tomonidan ishlab chiqarigan mahsulot, aktivlarning ming so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda summasi va shu kabilar. Ushbu holda bunday taqqos- lash butunlay to‘g‘ri sanaladi.
Iqtisodiy tahlilda ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’min- lash uchun tuzatish koeffitsiyentlari ham keng qo‘llaniladi. Xususan, ko‘rsatkichlarning metodik nomutanosibligiga nisbatan e’tiborli bo‘lish lozim. U nafaqat taqqoslash natijalarini, balki umuman voqelik ma’no- sini o‘zgartirib yuborishi mumkin. Misol uchun, fond qaytimi asosiy vositalarning jami summasi bo‘yicha, ishlab chiqarishga mo‘ljallangan asosiy vositalar bo‘yicha yoki faqat ularning aktiv qismi bo‘yicha hisoblanishi mumkin. Shuning uchun, xulosalar to‘g‘riligini ta’minlash uchun ularni hisoblash metodikasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar bir xilligiga erishish lozim.
Ko‘rsatkichlarni taqqoslashda ularning taqqoslanuvchanlik bo‘yi- cha tabiiy-iqlim sharoitarini ta’minlash juda muhim. Xususan, bu qish- loq xo‘jaligi uchun juda dolzarb masala sanaladi. Korxonalarning turli tabiiy-iqtisodiy zonalarda bo‘lishi mahsulot yetishtirishga, vaqtinchalik va doimiy xarajatlar darajasiga, mahsulotlar mehnat sig‘imi va bosh- qalarga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu omil bo‘yicha ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’minlash uchun iqlimiy va hududiy xususiyatlar bilan shartlangan ko‘rsatkichlarning o‘sish ulushi ajratiladi, keyin esa ularning ta’siri bartaraf etiladi.
Ayrim ko‘rsatkichlarning mavsumiy tavsifiga e’tibor qaratish zarur. Misol uchun, tovar zaxiralari mavsumgacha jamlanadi, qishki davr uchun ozuqa zaxiralari yaratiladi, korxonaning ishchan faolligi davrida kapital aylanuvchanlik koeffitsiyenti o‘sadi. Ayrim hollarda
ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchan emasligi korxonaning hisob siyosatidagi o‘zgarishlari bilan ham kelib chiqishi mumkin. Xususan, amaldagi me’yoriy hujjatlar bir ma’noga ega ko‘rsatkichlarni turli usullar bilan shakllantirish mumkinligiga yo‘l qo‘yadi. Misol uchun, asosiy vositalarga eskirish hamda nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblashni turli metod va usullarining mavjudligi; iste’mol qilingan ishlab chiqarish zaxiralarini baholash metodini o‘zgartirish (NIFO, FIFO, LIFO) va boshqalar kiradi.
Xulosa qilib aytganda, ko‘rsatkichlarni taqqoslanuvchan shaklga keltirishning asosiy usullari qiymat, hajm, sifat va struktura omillarning ta’sirini ularni yagona bazisga keltirish yo‘li bilan xolislantirish, shu- ningdek, foydalanish o‘rtacha va nisbiy kattalik, tuzatish koeffitsiyent- lari, qayta baholash metodlaridan foydalanish va shu kabilar hisoblanadi.

6.