Mövzu föVQƏlada hallarda müLKİ MÜdafiƏNİn rolu və VƏZİFƏLƏRİ

Sual 7. Ekoloji xarakterli fövqəladə hadisələr haqqında anlayış.

Ekoloji xarakterli fövqəladə hadisələrin növləri:

1. 
   Yerin vəziyyətinin dəyşiməsi ilə əlaqədar FH
   
2. 
   Atmosferin tərkibi və xassələrinin dəyişməsi ilə əlaqədar FH
   
3. 
   Hidrosferin (su mühitinin vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar FH)
   
4. 
   Biosferin vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar FH
   

1. 
   Yerin vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hallar:
   

• 
  Faydalı qazıntılar və digər yeraltı işlər nəticəsində yer səthinin sürətlə çökməsi və sürüşməsi;
  
• 
  Yerdə yol verilən konsentrasiya həddindən artıq ağır metallar və başqa zərərli maddələr olması;
  
• 
  Geniş ərazilərdə sahələin duzlaşması, bataqlıq və s. torpağın sıradan çıxması;
  
• 
  Yeraltı faydalı qazıntı ehtiyatların qurtarması ilə əlaqədar yaranan böhranlı hallar;
  
• 
  Sənaye və məişət tullantıları zibilxanaların dolması, ətrafın çirklənməsi ilə əlaqədar böhranlı hallar.
  

2. 
   Atmosferin tərkibi və xassələrinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hallar:
   

• 
  Antropogen fəaliyyət nəticəsində hava şəraitinin və iqlimin dəyişməsi;
  
• 
  Atmosferdə zərərli maddə qarşılığınını həddindən yuxarı qalxması;
  
• 
  Şəhər üzərində temperaturun universiyası yaranması;
  
• 
  Şəhərlərdə səs-küyün yol verilən həddinin xeyli yüksək olması;
  
• 
  Geniş “turşulu çöküntülər” sahəsinin yaranması;
  
• 
  Atmosferin ozon qatının pozulması;
  
• 
  Atmosferin şəffaflığının xeyli dəyişməsi ilə əlaqədar FH.
  

3. 
   Hidrosferin (su mühitinin) vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hallar.
   

• 
  Su mənbələrinin quruması və çirklənməsilə suyun azalması;
  
• 
  Təsərrüfat və texnoloji prosesin lazımı olan su ehtiyyatlarının kəskin sürətdə azalması;
  
• 
  Daxili dəniz və okeanların çirklənməsi və ekoloji tarazılığın pozulması.
  

4. 
   Biosferin vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hallar.
   

• 
  Yaşayış mühitinin dəyişməsinə həssas olan heyvanat və bitki növlərinin yox olması;
  
• 
  Geniş ərazilərdə yerin bitki örtüyünün məhv olması;
  
• 
  Biosferin öz ehtiyatlarını bərpaetmə qabiliyyətinin kəskin surətdə dəyişməsi;
  
• 
  Heyvanların kütləvi halda məhv olması.
  

Beləliklə, gündəlik həyatımızda fövqəladə hallara hazırlıq, bu zaman təhlükəsiz davranış qaydalarını mənimsəmək olduqca vacibdir. Нər birimiz sağlamlığımızı və həyatımızı qorumaq, başqalarına kömək etmək naminə çox şeyləri bilməli, lazımi biliklərə yiyələnməliyik. Eynizamanda azyaşlıların, uşaq və yeniyetmələrin ekstremal vəziyyətlərə hazırlanması, onlara belə vəziyyətlərdə necə hərəkət etməsini aşılamaq diqqət mərkəzində saxlanılan səbəblərdən olmalıdır. Bu baxımdan Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən hazırlanaraq çap edilən "Özünə və başqalarına kömək etməyi bacar" kitabı uşaqlar üçün nəzərdə tutulsa da, həm dəhər bir vətəndaşa zəruri biliklər verməklə real vəziyyətdən çıxış yolu tapıb atacağı addımları düzgün istiqamətdə yönəldilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Атмосфердя мцхтялиф щава ахынлары нятиъясиндя йаранан тящлцкялярдян ян башлыъасы эцълц кцлякляр вя интенсиф йаьынтылардыр. Бунлардан ялавя ян чох зяряр вуранлардан – гасырьа, долу, бурульан, фыртына, эцълц лейсанлар, гар учгунлары вя с.
Хязяр дянизиндя суйун сявиййясинин галхмасы нятиъясиндя республикамыза эцълц зийан вурулмушдур. 1997-ъи илдя суйун сявиййяси 2,5 м галхмыш, нятиъядя 800 кв.км. к/т торпаг сащяляри су башмышдыр.(Бакы, Сумгайыт, Астара, Лянкяран вя с.) вя 35 башга йашайыш мянтягясиндя дашгынлар баш вермишдир.
Бу яразилярдя 1 млн. ящали йашайыр, сянайе обйектляри йерляшир, дямир вя йол хятляри кечир, щямчинин бурада 1534 ра отлаглар, 1220 ра бостан сащяляри вя цзцмчцлцк, 3660ра якинляр су алтында галмышдыр. Вурулан зийанын щяъми 12 млйард доллар тяшкил етмишдир.
2010-ъу илллярдя Сабирабад, Имишли районларында да бюйцк яразиляр су алтында галмышдыр.
Кцляйин даьыдыъы тясири лнун сцрятиндян асылыдыр, шярти олараг балларла ифадя олунур.
Ы балдан кичик, 18/32 м/сан – зяиф даьынтылар тюрядя биляр; Ы бал, 33/49 м/сан – мцлайим;
ЫЫ бал, 50/69 м/сан – хейли даьыдыъы; ЫЫЫ бал, 70-92 м/сан – эцълц даьыдыъы;
ЫВ бал, 98/116 м/сан – дящшятли даьыдыъы.
Кцляйин сцрятини даща ятрафлы гиймятляндирмяк цчцн кцляк сцрятинин шкаласындан истифадя едилир. Мясялян: 0/ 7 баллар, 19 м/сан-дян аз, сакитликдян эцълц кцляйядяк;

8. 
   бал, 19-23 м/сан – фыртына – аьаъларын назик будаглары сыныр, эями, буруглар (газма) цчцн тящлцкя йарадыр.
   
9. 
   бал, 23-26 м/сан – эцълц фыртына, йцнэцл биналарын цст юртцйцнц зядяляйир. 10 бал, 26/30 м/сан, - чох шиддятли фыртына, аьаълары кюкцндян чыхарыр.
   

11. 
    бал, 33-35 м/сан – туфан – йцнэцл тикинтиляри учурур.
    
12. 
    бал, 35/42 м/сан – эцълц даьыдыъы кцляк – телеграф дирякляринин бир гисмини йыхыр вя с.
    

Илдырым – инсанлары мящв едир, йаньынлар тюрядир, електрик шябякялярини зядяляйир. Цмумиййятля дцнйада туфанлардан вя онларын нятиъяляриндян илдя 10000-я гядяр адам мящв олур( Африка дювятляри, Америка).
Гураглыг – к/т вя мешя тясяррцфаты, мяишятдя вя сянайедя су тящъизаты, су електрик стансийаларында, иши арзу олунмаз ваъиб щадисялярдир (ян чох Африка дювлятляриндя) вя с.
Сел – дашгынлар – к/т, инсанлара, щейванлара чох зийан вурурлар.
Nəticə
Beləliklə, gündəlik həyatımızda fövqəladə hallara hazırlıq, bu zaman təhlükəsiz davranış qaydalarını mənimsəmək olduqca vacibdir. Hər birimiz sağlamlığımızı və həyatımızı qorumaq, başqalarına kömək etmək naminə çox şeyləri bilməli, lazımi biliklərə yiyələnməliyik. Eyni zamanda azyaşlıların, uşaq və yeniyetmələrin ekstremal vəziyyətlərə hazırlanması, onlara belə vəziyyətlərdə necə hərəkət etməsini aşılamaq diqqət mərkəzində saxlanılan məsələlərdən olmalıdır. Bu baxımdan Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən hazırlanaraq çap edilən “özünə və başqalarına kömək etməyi bacar” kitabı uşaqlar üçün nəzərdə tutulsa da, həm də hər bir vətəndaşa zəruri biliklər verməklə, real vəziyyətdən çıxış yolu tapıb atacağı addımları düzgün istiqamətə yönləndirməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Oxucularımız tərəfindən maraqaqarşılandığını nəzərə alıb kitabda əksini tapan həmin materialların dərcini davam etdiririk:
Vulkanlar Yer kürəsində nadir hadisə deyildir. Onlar öz adlarını çöx əsrlərdən əvvəl qədim Romada od və dəmirçilik allahı Vulkanusdan götürmüşlər. ilk dəfə Tirren dənizində yaradılmış cəhənnəmə giriş qapısı adlandırmışlar. Vulkanlarla ən zəngin olan yer əsasən Sakit okean sahilləri və orada yerləşən adalardır. Avropada ən məşhur yanar vulkanlar Veuvi və Etnadır (İtaliya).
Bizim ölkəmizdə əsasən palçıq vulkanları mövcuddur. Palçıq vulkanları təbiətin nadir və maraqlı hadisələrindən biridir. Ölkəmizin ərazisi palçıq vulkanlarının inkişaf etdiyi nadir bir regiondur.
Planetimizdə mövcud olan 850 –yə yaxın palçıq vulkanlarının 300-dən çoxu Azərbaycanda yerləşir. Odur ki, Azərbaycan haqlı olaraq palçıq vulkanları diyarı adlandırılır.
Palçıq vulkanları başlıca olaraq Şərqi Azərbaycan ərazisində - Şamaxı – Qobustan, aşağı Kür çökəkliyi, Abşeron yarımadası və Bakı buxtası ətrafında geniş yayılmışdır.
Istifadə olunan ədəbiyyatlar

1. 
   H.O.Ocaqov – “Fövqəladə hallarda həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi”, Nəşriyyat: Çaşıoğlu, Bakı. 2002
   
2. 
   H.O.Ocaqov – “Mülki müdafiə”, Nəşriyyat: Maarif, Bakı. 1997
   
3. 
   E.A.Suxanov – “Mülki müdafiə”, Nəşriyyat: Qanun, Bakı. 1999