82
tiya” v
ə; konkret şəxslərə şamil edilən - “qismən amnistiya”.
A. –
aktı bir qayda olaraq dövlətin, xalqın həyatında mühüm,
t
əntənəli tarixi təqvimi günə ithaf edilir.
A. institunun t
ətbiqinin özünəməxus adətləri vardır.
H
əmin adətlərə görə A. ağır cinayətlər törətmiş şəxslərə,
residivistl
ərə tətbiq edilmir. A. əsas etibarilə dövlət və xalq
qarşısında mühüm xidmətləri olan şəxslərə, siyasi, hərbi,
iqtisadi, m
ədəni və digər sahələdə hər hansı nailiyyətlər
qazanılmış şəxslərə tətbiq edilir.
AMUNİSİYA (polyak amunicja, latın munitio-bərkitmə,
l
əvazimat sözündən) - əsgərin silahı, döyüş sursatını, şəxsi
əşya və ərzağı özü ilə rahat gəzdirmək üçün istifadə etdiyi
əşyalar məcmusu. Əsgərin mənsub olduğu ordu növündən
asılı olaraq və onun qarşısına qoyulduğu tapşırığın yerinə
yetirilm
əsinə kifayət edə biləcək qədər hərbi ləvazimat
toplusu.
ANARXİYA - (yunan anarchía-hakimiyyətsizlik) - insanlar
t
ərəfindən hakimiyyəti, qaydaları, nizamintizamı qəbul
edilm
əməsi, inkar etməsi və bundan irəli gələn özbaşınalıq,
qarışıqlıq, nizamsızlıq. A. ideyasının təməlində insan azad-
lığının heç nə ilə məhdudlaşdırılmaması (çərçivənilməməsi)
durur. Anarxizm
adlı ictimai-siyasi cərəyan mövcuddur.
A.Prudon, M.Bakunin, P.Kropotkin anarxizmin
əsas nəzəriy-
y
əçiləri hesab edilir.
ANDİÇMƏ – vətəndaş tərəfindən dövlətin müəyyən haki-
miyy
ət orqanına Prezident və ya Məhkəmə, bəzi dövlətlərdə,
h
ətta Deputat seçildikdə və ya dövlətin müəyyən struktur-
larında xidmətə başlamaq ərəfəsində, dövlətə və xalqa
sadiqlik r
əmzi və zəmanəti olaraq, təntənəli surətdə müəyyən
öhd
əliklərin və vəzifələrin öz üzərinə götürməsi.
ANKLAV
(fransız enclave, son latın inclavo-qıfıllayıram;
latın clavis-açar) – (enclav) - beynəlxalq hüququn institutu;
dövl
ət ərazisinin bütövlükdə və ya onun hər hansısa bir
83
hiss
əsinin digər dövlətin (dövlətlərin) əraziləri ilə əhatə
olunması (misal: Naxçıvan). Əgər dövlət və ya onun hər
hansısa bir hissəsi tam olaraq başqa dövlət(lər)in əraziləri ilə
əhatə olunmursa, yəni açıq dənizə çıxışı vardırsa, belə əra-
zil
ərə yarımanklav deyilir (misal: Kalininqrad (Rusiya)). A.-
lar tarixi prosesl
ərin və coğrafi quruluşun nəticəsində əmələ
g
əlir və dövlətin paytaxtı ilə onun A. ərazilərini bağlayan
mür
əkkəb hüquqi əlaqələri vardır. Bir qayda olaraq dövlətin
A.
ərazilərində idarəçliyin asanlaşdırılması naminə A. ərazi-
l
ərinə müəyyən muxtariyyət verilir.
ANTAQONİZM (yunan antagonisma-münaqişə, mübarizə) -
düşmən qüvvələr və təmayüllər aralarında olan barışmaz,
k
əskin ziddiyyət formalarından biri. A.-nın olduğu cəmiy-
y
ətdə münaqışələrin baş verməsi qaçılmazdır.
ANTANTA
(fransız Entente-razılıq) - XX əsrin əvvəllərində
yaranmış imperialist dövlətlərin hərbi ittifaqı, bloku. A. ilk
növb
ədə İngiltərə, Fransa və çar Rusiyası tərəfindən 1904-
1907-ci ill
ərdə (“üçlər sazişi”) vasitəsilə yaradılmışdır. A.
dig
ər aqresiv imperialist blokun (Almaniya, İtaliya və
Avstriya-
Macarıstan imperialarının) əleyhinə olaraq yaradıl-
mışdır. Həmin ərəfədə dünyanın imperialist dövlətləri yeni
ərazilərin tutulmasına, dünya siyasi xəritəsinin dəyişdiril-
m
əsinə və nüfuz dairələrinin artmasına çalışmasının nəticə-
sind
ə Birinci Dünya Müharibəsi (1914-1918) baş verdi. A.-ya
1917-ci ild
ə Amerika və Yaponiya birləşdi və müharibə
dövrü A. iştirakçılarının sayı 28-ə çatdı. Birinci Dünya
Müharib
əsi qurtardıqdan sonra yeni siyasi situasiya yarandı
v
ə, hətta A. blokunun keçmiş üzvləri bir-birinə qarşı düşmən-
çilik siyas
əti yürütməyə başladı və A. bloku nüfuzunu itirdi
v
ə tədricən süquta uğradı.
ANTİDEMPİNQ RÜSUMU (ingilis antidumping; alman
Antidumpingzoll) – 1. dövl
ət daxilində istehsal, emal edilən
mallara r
əqabət apara bilən xaricdə istehsal, emal olunmuş və
84
idxal edil
ən malların üzərinə dövlət (Hökumət) tərəfindən
mü
əyyənləşdirilmiş, dövlətin hesabına birdəfəlik tutulan nəğd
pul v
əsaiti; 2. dövlətdaxili qiymətlərdən və ya beynəlxalq
bazarın normal (orta) qiymətlərindən ucuz qiymətlə ixrac
edil
ən malların üzərinə dövlət (Hökümət) tərəfindən müəy-
y
ənləşdirilmiş, dövlətin hesabına birdəfəlik tutulan nəğd pul
v
əsaiti.
APARAT - (
latın apparatus - cihaz) - 1) müəyyən funksiya-
ları icra edən, vahid (idarə, müəssisə və s.) orqanın institutları
v
ə işçi personalı; 2) cihaz.
A. siyasi institutların (dövlət, partiya, ictimai birliklər
v
ə s.) fəaliyyətlərini təşkil və idarə edən, vacib və ayrılmaz
elementidir. A. mahiyy
ətinə görə bürokratizmi təzahür edir,
onun rahat v
ə sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün müəyyən
binası, avadanlığı, maliyyə və digər təsərrüfatı, təchizatı və ən
əsası, yüksək kvalifikasiyalı, bacarıqlı, peşəkar işçi ştatı,
bundan savayı, müəyyən idarəçilik səlahiyyətləri, daxili inti-
zam qaydaları, iş planı və istiqaməti mövcud olmalıdır.
APATRİDLƏR (yunan. a - inkar və patris - vətən) - bu, hər
hansı bir dövlətin vətəndaşlığından (təbəəliyindən) məhrum
edilimiş şəxsdir, o, heç bir dövlət tərəfindən (o cümlədən,
keçmiş vətəni tərəfindən) diplomatik müdafiə ilə təmin
edilmir, h
ərçənd beynəlxalq hüququn himayəsi altındadır.
A. y
əni heç bir dövlət ilə siyasi-hüquqi (vətəndaşlıq)
əlaqəsi olmayan şəxslər yaşadığı dövlətin qanunlarına tabe
olmalıdırlar, lakin onların hüquq və vəzifələri yerli vətəndaş-
lardan f
ərqlənə bilər. Misal üçün: A. siyasi hüquqlara və ya
orduda xidm
ət etmək vəzifəsinə malik deyillər.
Beyn
əlxalq hüquqda A.-ə bəzi hallarda “apolid” deyi-
lir.
APELLYASİYA (latın appellatio - müraciət) - Məhkəmə
hökmünd
ən şikayətvеrmə formalardan biri; - 1) birinci
M
əhkəmə instansiyasının qərarının (hökmünün) qanuni qüv-
Dostları ilə paylaş: |