85
v
əyə minməsindən öncə, həmin qərardan yuxarı Məhkəmə
instan
siyasına şikayət vermək hüququ; 2) yuxarı səlahiyyətli
M
əhkəmə orqanı (A. Məhkəməsi).
A. qaydasında yuxarı Məhkəmə (cinayət və ya mülki)
işdə olan və əlavə təqdim edilən sübutları yenidən tədqiq
ed
ərək, aşağı instansiya Məhkəməsinin çıxardığı qərarın
mahiyy
ətini yoxlayır və bunun əsasında şikayət edilən qərarı
ya t
əsdiq edir və ya onu ləğv edərək yeni qərar çıxardır. A.
qaydasında qəbul olunan qərardan kassasiya şikayəti edilə
bil
ər.
ARXAİZM (yunan archáios-qədim) – siyasi proseslərdə,
ictimai-siyasi münasib
ətlərdə, xüsusilə siyasi idarəçilikdə
sosial-siyasi elml
ərin çağdaş naililiyyətlərini inkar etməklə və
yaxud onlardan x
əbərsiz olmaqla öz siyasətini köhnəlmiş,
sıradan çıxmış, bəzi hallarda isə daha qədim siyasi üsul, fənn
v
ə məktəbdən istifadə etməklə siyasi addımın atılması və ya
siyasi kursun yürüdülm
əsi.
ARXİV (latın archivum, yunan archéion-hökumət idarəsi) –
mühüm
əhəmiyyətli sənəd və materialların qorunub saxlan-
dığı dövlət idarəsi (və yaxud dövlət orqanının şöbəsi).
İctimai-siyasi, sosialiqtisadi və vətəndaşların həyatında baş
ver
ən digər mühüm əhəmiyyətli hadisələr müvafiq sənədlər
halında A. fondunu təşkil edir və dövlət tərəfindən qorunur.
A.-l
ər tarixin öyrənilməsində mühüm rol oynayırlar. A.-lər ilk
yaxın və qədim dövlətlərin yarandığı vaxtdan mövcuddurlar.
Dövl
ət A.-indən savayı digər orqanların, ictimai birliklərin
A.-l
əri mövcuddur.
“ASİMMETRİK” FEDERASİYA (latın a-inkar və yunan
symmetriya-eyni ölçülük, müt
ənasiblik) – (federasiyanın)
subyektl
əri qeyri-bərabər Konstitutsiya-hüquqi statusa, müva-
fiq olaraq, qeyri-b
ərabər səlahiyyət həcminə malik olan fede-
ral quruluş modeli. “A.” F. mürəkkəb tarixi, siyasi, coğrafi və
s. (b
əzi hallarda etnik faktorlu) hadisələrin inkişafından irəli
86
g
əlir. Siyasət mürəkkəb proses olduğundan, müxtəlif subyekt-
l
ər – müxtəlif (hərəsi özünəməxsus) yanaşmanı tələb edir.
“A.” F.-lar c
ərgəsinə - Rusiya, Braziliya, Hindistan, Kanada
v
ə s. aid edilir. Rusiya Federasiyası timsalında, hətta federal
subyektl
ərin statusunu göstərən adlar da fərqlənir, o cümlə-
d
ən: Muxtar Vilayət, Muxtar Mahal, Muxtar Respublika.
AŞKARLIQ – cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatında demokra-
tik dayaqlarından biridir; dövlətin idarəetmə orqanlarının
ictimaiyy
ət üçün açıq olmasını və, hətta ictimaiyyət tərəfin-
d
ən nəzarət olunmasını tərənnüm edir. A. qanunlarla bərkidil-
mişdir. A.-ın təmin edilməsində kütləvi informasiya vasitə-
l
ərindən (KİV) xüsusilə geniş şəkildə istifadə edilir. Öz
fikrini ifad
ə etmək, tənqid etmək, diskussiya aparmaq A.-a
aid edilibs
ə də, hərbi, kommersiya, təbabət və digər sirrlər A.-
a aid edilmir.
ATRİBUT (attribut)-(latın attribuo-əlavə еdirəm, pay vеri-
r
əm) - mühüm zəruri ayrılmaz hissə, dövlətin mövcudluğunu
sübut ed
ən amil(lər). Dövlət A.-larına dövlətin rəmzləri (bay-
raq, gerb, himn), bundan savayı dövlət ərazisi, əhalisi (vətən-
daşları), paytaxtı, Konstitusiya və Qanunvericilik bazası,
hakimiyy
ət orqanları iyerarxiyası, dövlətin silahlı qüvvələri,
dövl
ət ştampları və blankları, dövlətin diplomatik nümayən-
d
əlikləri (xarici dövlət ərazisində) və dövlət büdcəsi
daxildirl
ər. Dövlət A.-larından savayı digər siyasi institutların
da (misal: beyn
əlxalq təşkilatlar; siyasi partiyalar; kommersi-
ya t
əşkilatları və s.) A.-ları mövcuddur.
ATTESTASİYA (latın attestatio-şəhadətnamə) – işçinin
ixtisasının, bilik səviyyəsinin müəyyən edilməsi; bir sıra idarə
v
ə təşkilatlarda işçiyə dərəcə, ad, rütbə verilməsi üçün keçiri-
l
ən imtahan növü. Elmi dərəcələrin və elmi adların verilməsi
üçün d
ə A.-lar keçirilir.
AUDİTOR (latın auditor-dinləyən, dinləyici, audio – eşidi-
r
əm sözündən) – 1. aksioner (səhmdar) cəmiyyətlərin və döv-
87
l
ət qurumlarının maliyyətəsərrüfat fəaliyyətlərinin vəziyyətini
yoxlayan v
ə həmin qurumlar üzərində nəzarət edən dövlət
orqanından xüsusi icazəsi olan (səlahiyyətli) şəxs. Bəzi hal-
larda, iri, çoxşaxəli sahibkarlıq qurumlarında yuxarı orqanlar
t
ərəfindən - aşağı orqanların maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin
v
əziyyətini yoxlamaq üçün təyin edilən şəxs. Lakin, A.-un
funksiyasına yalnız nəzarət etmək deyil, həm də məsləhət və
tövsiy
ə etmək funksiyaları daxildir; 2. (tarix) keçmişdə Hərbi
M
əhkəmələrdə Prokuror vəzifəsini icra edən şəxs.
AVTARKİYA (yunan autárkeia, autós-özü və arkéō-
firavanlıqdayam) – bir dövlətin bütün başqa dövlətlərin
iqtisadi v
ə siyasi təsir və təzyiqlərindən azad olmaqdan ötrü
öz daxili t
ələbatını ödəyə biləcək, qapalı müstəqil təsərrüfatın
yaradılmasına yönəlmiş iqtisadi siyasət. Müasir dövrdə,
beyn
əlxalq iqtisadi münasibətlərin sürətli inkişafı zamanında
xalis A. sistemli dövl
ət olmasa da, lakin A. özünü bəzi
dövl
ətlərin bütün növ idxal və ixrac münasibətlərinə əngəllər
tör
ədilməsində özünü biruzə verir.
AVTOKRATİYA (yunan auto-bir kratos-hakimiyyət) –
dövl
ət hakimiyyətinin tam surətdə, şəriksiz, heç bir məh-
dudiyy
ətsiz bir şəxsin ixtiyarında olması, xalq və ya xalqı
t
əmsil edən hər hansı bir orqan tərəfindən onun fəaliyyətinə
n
əzarət olunmaması ilə səciyyələnən idarəetmə forması. A.
bir qayda olaraq tam (absolyut) monarxiyalı (mütləqiyyət)
idar
əçilik formalı dövlətlərdə və ya sərt, qeyri-demokratik
rejimli dövl
ətlərdə mövcud olur.
AVTOMAT İDARƏÇİLİK SİSTEMİ – rahat idarəçiliyin
t
əmin edilməsi naminə, sosial-iqtisadi məlumatların yığılma-
sına, təkmilləşdirilməsinə, saxlanılmasına və ötürülməsinə
xidm
ət edən texniki vasitələr (o cümlədən, hesablama texni-
kası) kompleksinin istifadəsi üzərində qurulan, idarəetmə sis-
temi.
AVTONOMİYA (yunan autos-özü, öz; nomos-qanun) -bax
Dostları ilə paylaş: |