5 QEYRİ-SƏLİS ÇOXLUQLARIN VƏ QEYRİ-SƏLİS
MƏNTİQİN TƏTBİQLƏRİ
5.1. Qeyri-Səlis Modelləşdirmə
Mürəkkəb
qeyri-xətti, qeyri-müəyyən obyektlərin modelləşdirilməsi və funksiyaların ap-
proksimasiyası üçün qeyri-səlis çoxluqlardan geniş istifadə olunur [1-8]. Qeyri-səlis model-
ləşdirmədə obyektin parametrləri arasındakı dəqiq riyazi əlaqə
keyfiyyət münasibətləri ilə
əvəz olunur. Bu münasibətlər adətən linqvistik qaydalar toplusu ilə ifadə olunurlar.
Tərif 62. Qeyri-səlis modelləşdirmə.
Qeyri-səlis modelləşdirmə –
qeyri-səlis qaydalardan
istifadə etməklə sistemin xarakteristikalarının yazılması üsuludur.
Qeyri-səlis model1əri əsasən üç sinifə ayırırlar:
linqvistik qeyri-səlis modellər;
qeyri-səlis relyasiya modelləri;
Sugeno-Takagi-Kang (TSK) modellər.
Bütün hallarda qeyri-səlis modellərin qurulması obyektin giriş və çıxış verilənlərini
istifadə etməklə: onun 1) strukturunun; 2) parametrlərinin identifikasiyasına gətirilir.
Əvvəlcə linqvistik qeyri-səlis modellərə baxaq.
Linqvistik qeyri-səlis modellər
Çox girişli (
n
) və çox çıxışlı (
m
)
obyektlərin, yaxud sistemlərin
qeyri-səlis linqvistik
modellərinin (yəni MIMO modelinin) strukturu aşağıdakı şəkildədir:
ƏGƏR
1
X
11
A
-dir VƏ
2
X
12
A
-dir VƏ …
n
X
1
n
A
-dir
ONDA
1
Y
11
B
-dir VƏ
2
Y
12
B
-dir VƏ …
m
Y
1
m
B
-dir,
HƏMÇİNİN
ƏGƏR
1
X
21
A
-dir VƏ
2
X
22
A
-dir VƏ …
n
X
2
n
A
-dir
ONDA
1
Y
21
B
-dir VƏ
2
Y
22
B
-dir VƏ …
m
Y
2
m
B
-dir,
HƏMÇİNİN
ƏGƏR
1
X
1
r
A
-dir VƏ
2
X
2
r
A
-dir VƏ …
n
X
rn
A
-dir
(5.1)
160 5 QEYRİ-SƏLİS ÇOXLUQLARIN VƏ QEYRİ-SƏLİS MƏNTİQİN TƏTBİQLƏRİ
ONDA
1
Y
1
r
B
-dir VƏ
2
Y
2
r
B
-dir VƏ …
m
Y
rm
B
-dir.
Bir girişli (
x
) və bir çıxışlı (
y
) obyektlər üçün (SISO-model) linqvistik model aşağı-
dakı kimi sadələşir:
ƏGƏR
X
i
A
-dirsə ONDA
Y
i
B
-dir,
1,
i
n
(5.2)
Qeyri-səlis (5.1) və (5.2) modelləri
strukturca qeyri-səlis qraf,
linqivistik qaydalar
cədvəli (
Look-up-table with interpolation
) və girişin və çıxışların ixtiyari (
structure-free
)
inkası kimi təsvir etmək olar. (5.1) və (5.2) modellərinin qurulması aşağıdakı mərhələləri
əhatə edir: