Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Nyutonun ikinci qanunu. Bu qanunu ifadə etmək üçün qüvvə anlayışı daxil edək. Qüvvə bir cismin digərinə təsirini

xarakterizə edən vektori kəmiyyətdir. Əgər qüvvənin m_→odulu
F, fəzada istiqaməti və tətbiq nöqtəsi verilmişsə qüvvə F tam verilmişdir.
Mexaniki təsir həm cisimlərin birbaşa kontaktı zamanı (məsələn, zərbə, sürtünmə, cisimlərin bir-birinə təsiri və s), həm də bir birindən aralanmış cisimlər arasında, qravitasiya və ya elektromaqnit sahələrinin vasitəsi ilə həyata keçirilə bilər. Maddi nöqtə üçün aşağıdakı doğrudur: qüvvənin yaratdığı təcil maddi nöqtənin kütləsi ilə tərs mütənasibdir, yəni

a^→ 
→
F / m

(3.1)

→
Bu tənlik maddi nöqtənin hərəkət tənliyi adlanır. Bu ifadə cismin irəliləmə hərəkəti zamanı da doğrudur. Belə ki, bu zaman cismin bütün nöqtələrinin təcili eyni olub a -ya bərabər olacaqdır.
Klassik mexanikad_→a maddi nöqtə_→nin kütləsi sürətdən asılı
deyil, təcili isə a^→  dV / dt , burada V -sürətdir. Buna görə də
(3.1) tənliyini aşağıdakı şəkildə də yaza bilərik

 ^→  ^→

(3.2)

və ya

d mV
→
/ dt F
→

dp / dt  F
(3.3)

→
burada
→

p  mV
-maddi nöqtənin impulsudur.
(3.4)

(3.3) formasında yazılmış tənlik təsdiq edir ki, maddi nöqtənin impulsunun dəyişmə sürəti ona təsir edən qüvvəyə bərabərdir.
Bu müddəa Nyutonun ikinci qanunu, ona uyğun (3.3)
tənliyi isə hərəkət tənliyi a_→dlanır. (3.3) tənliyi qüvvənin
kəmiyyətcə təyinini verir: F  dp^→ / dt . (3.3) formasında
yazılmış Nyutonun ikinci qanunu klassik mexanikada səbəbiyyət prinsipini ifadə edir. Bu ifadə zaman keçdikcə hərəkət halının və maddi nöqtənin vəziyyətinin dəyişməsi ilə ona təsir edən qüvvə arasında birqiymətli əlaqə yaradır. Bu qanun imkan verir ki, maddi nöqtənin başlanğıc halını (zamanın başlanğıc anında onun koordinatını və sürətini) və ona təsir edən qüvvəni bilərək istənilən sonrakı zaman anında

maddi nöqtənin halını təyin edək.
(3.2) və (3.3) tənliklərindən görünür ki,


F  0

olduqda

→

→
(yəni cismə digər cisimlər tərəfindən təsir olmadıqda) təcil a  0 olur, yəni, cisim düzxətli və bərabərsürətli hərəkət edir (və ya xüsusi halda sükunətdə qalır). Qeyd edək ki, Qalileyə qədər hesab edirdilər ki, təsir sürətin dəyişməsinin (yəni təcilin) deyil, sürətin özünün səbəbidir. Beləliklə, Nyutonun 1- ci qanunu ikinci qanununun xüsusi halı kimi alınır. Buna baxmayaraq, 1-ci qanun ikincidən asılı olmayaraq ifadə edilir. Belə ki, o təbiətdə inersial hesablama sisteminin mövcud
olmasını təsdiq edir. (3.1)-dan alınır ki, F  ma . BS-də qüvvə
vahidi olaraq Nyuton qəbul edilmişdir: 1N=1kqm/san²
42

4.