Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Daxili enerji. Potensial enerjinin artmadan kinetik enerjinin azalması bir çox proseslərdə müşahidə olunur. Məsələn, sürtünmə qüvvəsinin təsir etdiyi qapalı sistemdə kinetik enerji ehtiyatı ketdikcə azalır və hərəkət dayanır. Bu cür hallarda mexaniki enerjinin itirilməsi müşahidə edilir. Makroskopik mexanika bu itkini formal olaraq enerjinin sistemdə təsir edən dissipativ qüvvələrə qarşı işə sərf olunma ilə izah edir. Lakin, bu cür izahat sırf formaldır və qeyri- fizikidir. Belə ki, o dissipativ qüvvələrin fiziki təbiətini tam açmır.

Makroskopik mexanika cisimlərin və onların makroskopik hissələrinin makroskopik hərəkətinin kinetik enerjisi və həmçinin potensial enerjisini nəzərə alır. O maddənin daxili atomar quruluşundan tamamilə yayınır. Zərbə, sürtünmə və digər analoji proseslərdə cismin görünən hərəkətinin kinetik enerjisi itmir. O yalnız maddənin atom və molekullarının
66
görünməyən nizamsız hərəkətinin kinetik enerjisinə, həmçinin onların qarşılıqlı təsirinin potensial enerjisinə çevrilir. Cismin enerjisinin bu hisssəsi daxili enerji adlanır. Atom və molekulların nizamsız hərəkəti hiss orqanlarımız tərəfindən istilik şəklində duyulur.

3. 
   Mexaniki enerjinin saxlanma qanunu. Həm konservativ, həm də qeyri konservativ qüvvələrin təsir etdiyi n maddi nöqtədən ibarət sistemə baxaq. Sistemin bir konfiqurasiyadan digər konfiqurasiyaya yerdəyişməsi zamanı bu qüvvələrin gördüyü işi tapaq. Konservativ qüvvələrin işi
   

sisteminW_p
potensial enerjisinin azalması kimi göstərilə bilər:

^A12konservatvi
 W_p1 W_p2

*

• 
  A
  

Qeyri konservativ qüvvələrin işini A* ilə işarə edək. Bütün qüvvələrin yekun işi sistemin W_K -kinetik enerjisinin artmasına sərf olunur, beləliklə

və ya

^A12
^{ A}12konservatvi

 W

• 
  A
  

*
12 p1
W_p2
12 ^{ W}K 2
W_K1

W
p2 ^{ W}K 2
 (W  W

p1
K1
)  A^*

12
Kinetik və potensial enerjilərin cəmi sistemin E tam mexaniki enerjisini təşkil edir:

Beləliklə,

E  W_к  W_p



12
E₂  E₁  A^*
(5.22)

(5.23)

A
Aydındır ki, əgər sistemdə qeyri konservativ qüvvələr

yoxdursa, yəni
^*  0 , onda tam mexaniki enerji sabit qalır

12
(saxlanılır), yəni E = const. Bu teorem mexaniki enerjinin saxlanması qanunu adlanır, o təsdiq edir ki, konservativ qüvvələrin təsiri altında olan maddi nöqtələr sisteminin tam mexaniki enerjisi sabit qalır. Bu cür sistemdə yalnız potensial enerjinin kinetik enerjiyə və əksinə çevrilməsi baş

verir, lakin sistemin enerji ehtiyatı dəyişə bilmir. Qeyri konservativ qüvvələr olduqda (məsələn, sürtünmə qüvvəsi, müqavimət qüvvəsi) sistemin mexaniki enerjisi saxlanılmır, o azalır ki, bu da onun qızmasına gətirir. Bu cür proses enerjinin dissipasiyası (səpilməsi) adlanır. Enerjinin dissipasiyasına səbəb olan qüvvələr dissipativ qüvvələrdir.

3.