Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика
MÜHAZIRƏ 20 Vakuumda maqnitostatikanın əsas tənlikləri
Yüklə 5,01 Mb.
|
MÜHAZIRƏ 20Vakuumda maqnitostatikanın əsas tənlikləriHərəkət edən yükün maqnit sahəsi. Əvvəllki mövzumuzda qeyd etdiyimiz kimi hər bir cərəyanlı naqil onu əhatə edən fəzada maqnit sahəsi yaradır. Elektrik cərəyanı isə bildiyimiz kimi elektrik yüklərinin nizamlı hərəkətidir. Buna görə də deyə bilrik ki, vakuumda və ya mühitdə hərəkət edən istənilən yüklü zərrəcik öz ətrafında maqnit sahəsi yaradır. Elektrik sahəsi həm nisbi sukunətdə, həm də hərəkətdə olan elektrik yüklərinə təsir etdiyi halda maqnit sahəsi yalnız hərəkətdə olan yükə təsir edir. Maqnit sahəsi hərəkət edən yüklü zərrəciyə və hərəkət halından asılı olmayaraq maqnit momentinə malik cisimlərə təsir edən qüvvə sahəsi olub elektomaqnit sahəsinin maqnit toplananıdır. Maqnit induksiyası B↼ fəzanın verilmiş nöqtəsində maqni→t sahəsinin qüvvə xarakteristikası olan vektori kəmiyyət olub v sürəti ilə hərəkət edən q yükünə maqnit sahəsinin hansı qüvvə ilə təsir etdiyini müəyyən edir. Qeyri relyativistik sürətlə sərbəst hərəkət (yükün sərbəst hərəkəti dedikdə onun sabit sürətlə hərəkəti başa düşülür) edən elektrik yükünün yaratdığı B sahəsini təyin etmək üçün Bio Savar Laplas qanunundan istifadə etmək olar. Bunun üçün d B 0 4 Idl r r 3 ifadəsində Idl hasilinin şəklini dəyişək. Məlum olduğu kimi, j=I/S onda Idl=jSdl, Sdl=dV və j=nqu olduğunu nəzərə alsaq, Idl=nqudV olar. ndV=dN dV həcmindəki yükdaşıyıcıların sayıdır. Onda Idl=qudN olar. Bu qiyməti d B 0 4 Idl r r 3 ifadəsində yerinə yazıb dV həcmindəki yükünün yaratdığı maqnit sahəsinin induksiyasını təyin edə bilərik: B 0 qu→r→ (20.1)
4 r 3 Şəkil 20.1. (20.1) ifadəsinə görə B vektoru u→ və r→ vektorlarının yerləşdiyi m→ üstəviyə→ perpendikulyardır. B -nin istiqaməti sağ burğunun u -dan r -ə fırlanması zamanı onun irəliləmə hərəkətinin istiqaməti ilə üst üstə düşür. Maqnit induksiyasının modulu bu ifadə ilə hesablanır: B d → 0 4 qu sin r 2 (20.2)
burada α- u→ və r→ vektorları arasındakı bucaqdır. (20.1) ifadəsini Bio Savar Laplas qanunu ilə müqayisə etsək görərik ki, hərəkət edən yük öz maqnit xassələ→rinə görə cərəyan elementinə ekvivalentdir. (20.1) ifadəsi u sürəti ilə hərəkət edən müsbət yükün maqnit induksiyasını müəyyən edir. Əgər hərəkət ed→ən mənfi yükdürsə onda q-ni –q ilə əvəz etmək lazımdır. u sürəti nisbi sürətdir, yəni müşahidəçiyə nəzərən sürətdir. 244
Amper qanunu. Amper təcrübələr nəticəsində müəyyən etdi ki, B induksiyalı maqnit sahəsində yerləşmiş Idl cərəyan elementinə d F Idl B (20.3)
(və ya dF BIdl sin - → ilə → dl arasındakı bucaqdır) B qüvvəsi təsir edir. Bu Amper qüvvəsinin ifadəsi olub, istiqaməti sol əl qaydası ilə tapılır. Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|