Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Coul Lens qanunu. Elektrik cərəyanının naqil boyunca axması zamanı iş görülür

A  qU  IUt
burada q-keçən yükün miqdarıdır. Əgər enerjinin kənar itkisi yoxdursa, onda bu iş tamamilə istiliyə çevrilir:
Q  A  IUt
Q-Coul Lens istiliyidir. Ümumi şəkildə bu qanun aşağıdakı kimi ifadə edilir:

Q  _ IUt  _ I
² Rdt  ^U dt

2


R

Bu inteqral formada Coul Lens qanunudur.
Naqilin sonsuz kiçik həcmində sonsuz kiçik dt zaman müddətində ayrılan istilik miqdarına baxaq.
Q  I ² Rdt  ( jdS )^{2  dl} dt   jdSdldt
dS

→
^Q   j ²  E ² 
dtdV
jE 
→
( jE)

Bu isə differensial formada Coul Lens qanunudur.

5. 
   Kənar qüvvələr. Verilmiş iki A və B naqillərini C naqili ilə birləşdirək (şəkil 18.2).
   

Şəkil 18.2
A naqilinin potensialı ^₁ , B naqilinin potensialı ^₂

olsun.

Elektrik saһəsinin təsiri altında elektronlar ACB istiqamətində һərəkət edib, BCA istiqamətində cərəyan yaradırlar. Elektronların istiqamətlənmiş һərəkəti o vaxta qədər davam

edəçəkdir ki,
₁  ₂
olsun. Bu zaman naqilin daxilindəki

saһənin intensivliyi sıfra bərabər olacaq və cərəyan kəsiləcəkdir.
Naqildə cərəyanı sabit saxlamaq üçün xüsusi qurğudan istifadə olunur. Bu qurğuda müxtəlif işarəli yüklərin bölünməsi və uyğun naqillərə aparılması baş verir. Bu qurğular cərəyan mənbəyi adlanır və onlar elektrik yüklərinə elektrostatik təbiətli olmayan qüvvələrlə təsir edirlər. Belə qüvvələr kənar qüvvələr adlanır. Kənar qüvvələrin təbiəti müxtəlif ola bilər. Məsələn, qalvanik elementlərdə bu qüvvələr elektrodlarla elektrolitlər arasında meydana çıxan kimyəvi reaksiyaların enerjisi һesabına yaranır. Sabit cərəyan
226

generatorlarında isə maqnit saһəsinin və rotorun mexaniki enerjisinin һesabına elektrik yükləri cərəyan mənbəyinin daxilində elektrostatik saһə qüvvələrinə qarşı һərəkət edirlər və bunun nəticəsində xarici dövrənin uclarında potensiallar fərqi sabit qalır və dövrədən sabit cərəyan axır.
Dövrəni qapayan zaman dövrənin bütün naqillərində elektrik sahəsi yaranır. Mənbəyin daxilində kənar qüvvələrin təsiri altında yüklər sahənin Kulon qüvvələrinin əksinə (mənfi yüklər müsbətdən mənfiyə doğru), qalan digər dövrə hissəsində isə yükləri elektrik sahəsi hərəkətə gətirir. Məhz bu qüvvələrin iş görmə prosesi nəticəsində yüklü zərrəciklər cərəyan mənbəyinin daxilində enerji əldə edir və sonra elektrik dövrəsi naqillərində hərəkət edərək onu dövrəyə verir.

6.