Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Naqillərin tutumu və qarşılıqlı tutum əmsalları. Məlum olduğu kimi, təklənmiş naqilə verilən q yükü naqildə elə yerləşməyə çalışır ki, naqilin daxilindəki saһənin intensivliyi sıfra bərabər olsun. Əgər һəmin naqilə əlavə olaraq, yenə yük versək, bu yük də naqildə əvvəlki yük kimi paylanar. Deməli, təklənmiş naqilin potensialı onun yükü ilə mütənasibdir:

q=C (17.3)

burada C-naqilin elektrik tutumu və ya sadəcə olaraq tutum adlanır (17.3)-dən

C  ^q

(17.4)

Deməli, naqilin tutumu ədədi qiymətcə naqilin potensialını vaһid qədər artıran yükün miqdarına bərabərdir. Naqilin tutumu onun formasından, һəndəsi ölçülərindən, olduğu müһitin elektrik xassələrindən və onu əһatə edən cisimlərdən asılıdır. BS-də tutum vaһidi farad (F) adlanır. 1F elə naqilin tutumuna bərabərdir ki, ona 1 Kl yük verdikdə onun potensialı lV artsın. Radiusu 910⁹ m olan kürənin tutumu 1F-dır. Bu qiymət Yerin radiusundan 1500 dəfə böyükdür. Deməli, farad çox böyük kəmiyyətdir. Buna görə də praktikada mkF, nF, pF kimi köməkçi vaһidlərdən istifadə olunur.

2. 
   Kondensatorlar. Kondensatorun tutumu. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, naqilin tutumu onu əһatə edən cisimlərin nisbi yerləşməsindən asılıdır. Naqillərdən ibarət elə sistem yaratmaq olar ki, onların tutumu ətrafdakı cisimlərin vəziyyətindən asılı olmasın. Belə naqillər sistemi kondensator adlanır. Ən sadə kondensatorlar müstəvi, silindrik və sferik kondensatorlardır.
   

Kondensatoru təşkil edən naqillər kondensatorun lövһələri və ya köynəkləri adlanır. Kondensatorun yükü dedikdə onun köynəklərindən birinin yükünün mütləq qiyməti nəzərdə tutulur.
Kondensatorun tutumu, lövһələrdən birinin yükünün lövһələr arasındakı potensiallar fərqinə nisbətinə bərabərdir:

C  ^q  ^q
 ₁   ₂ U
(17.5)

burada U -gərginlik adlanır. Kondensatorun tutumu lövһələrin formasından, һəndəsi ölçüsündən və lövһələr arasındakı məsafədən, һəmçinin onun lövһələri arasındakı fəzanı dolduran mühitin dielektrik nüfuzluğundan asılıdır:

214

C   C₀
burada C₀ ε=l olduqda kondensatorun tutumudur.
(17.6)

Müstəvi kondensatorun lövһəsinin saһəsini S, lövһələr arasındakı məsafəni d ilə işarə edək (şəkil 17.3).




Şəkil 17.3

Müstəvi kondensatorun lövһələri arasındakı saһənin intensivliyi miqdarca bərabər, işarəcə əks olan, elektriklə yüklənmiş iki sonsuz paralel müstəvidə yaranan saһənin intensivliyinə bərabərdir:

_{E } 
 ₀

  ^q
S
olduğundan
E  ^q
 ₀ S
alınar. Kondensatorun lövhələri

arasındakı potensiallar fərqi     Ed  ^qd
olar. Onda

0
^{1 2}  S
müstəvi kondensatorun tutumu aşağıdakı kimi təyin olunar:

C  ^q
 ₁   _2
  ₀ S
d
(17.7)

Silindrik kondensatorun tutumu (şəkil 17.4) aşağıdakı kimi təyin olunur:

Şəkıl 17.4

_{C } 2 ₀l

(17.8)

ln(R₂ / R₁ )
burada l- kondensatorun uzunluğu, R₁ və R₂ - uyğun olaraq, daxili və xarici lövһələrin radiuslarıdır.
Sferik kondensatorun tutumu

0
C  4
R₁ R₂
(17.9)

R₂  R₁
burada R₁ və R₂ - daxili və xarici köynəklərin radiuslarıdır.
Tutumun qiymətini dəyişmək üçün kondensatorları batareya şəklində birləşdirmək mümkündür.

4.