Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
37 
əsasən,  işsizliyin  səviyyəsinin  aşağı  düşdüyü  şəraitdə,  müəssisənin  maliyyə 
vəziyyətini sabitləşdirmək məqsədilə həyata keçirilir. 
Müstəqil lizinq. 
Bu  lizinq  çoxlu  sayda  tərəflərin  iştirakı  ilə  olan  lizinqdir.  Bu  növ  li-  zinq  qəliz, 
irihəcmli  obyektlərin  (aviotexnika,  gəmiçilik,  dəmiryol,  buruq  platformaları  və  s) 
maliyyələşdirilməsi forması kimi ortaya çıxmışdır. Bu cür lizinq həmçinin, qrup və 
ya  səhmdar  lizinq  də  adlanır.  Bu  lizinq  formasmda  bir  neçə  malgöndərən, 
lizinqverən  kompaniyaları  iştirak  edir  və  bu  zaman  bir  sıra  banklardan  kredit 
vəsaitləri cəlb oldunur. Həmçinin, bu formada lizinq əmlakmm sığortalanması və 
sığorta pulları vasitəsilə lizinq ödəmələrinin qaytarılması baş verir. Bu növ lizinq 
bir  qədər  qəliz  lizinq  forması  sayılır.  Belə  ki,  o  çoxkanallı  maliyyələşdir-  məyə 
məruz  qalır.  Bu  formamn  spesefik  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  burada 
lizinqverən  məbləğin  yalnız  bir  hissəsini,  yəni  lizinq  obyektinin  almması  üçün 
lazım  olan  hissəni  təmin  edir.  Bu  vəsaitlər  səhmlərin  bu-  raxılması  və 
sövdələşmənin  maliyyələşməsində  iştirak  edən  lizinqverən-  lər  arasmda 
bölüşdürülməsi  ilə  yolu  ilə  cəlb  olunur  və  yığılır.  Lizinq  obyektinin  kontrakt 
dəyərinin  yerdə  qalan  hissəsi  isə  kreditorlar  (bank-  lar  və  digər  investorlar) 
tərəfmdən maliyyələşdirilir. 
Sublizinq. 
Lizinq  predmetinin  istifadə  hüququnun  üçüncü  tərəfə  (əsasən,  bir  qayda  olaraq 
lizinq kompaniyasma) keçməsi ilə yaranan münasibət növüdür. Bu forma sublizinq 
müqaviləsi  ilə  tərtib  olunur.  İcarə  ödəmə-  lərinin  əldə  olunma  hüququ  əsas 
icarəverəndə  olur.  Sublizinq  zamam  bu  əməliyyata  yerinə  yetirən  tərəf  lizinq 
predmetini lizinq müqaviləsi əsa- smda lizinqverəndən qəbul edir və onu müddətli 
istifadə üçün sublizinq müqaviləsi əsasmda lizinqalana ötürür. 
Revolver lizinq. 
Başqa  sözlə,  buna  əvəzləyici  ardıcıllıqla  avadanlıq  icarəsi  ilə  baş  verən  lizinq  də 
demək olar. Bu formadan lizinqalana, texnoloji baxım- dan müxtəlif avadanlıqlar 
lazım olan zaman istifadə olunur. Bu halda lizinq müqaviləsinin  şərtlərinə uyğun 
olaraq  lizinqalan,  müəyyən  olun-  muş  müddət  sona  çatdıqdan  sonra  icarəyə 
götürdüyü əmlakı digər lizinq obyekti ilə əvəz edə bilər. 
Lizinqin  çox  ciddi  alternativi  mövcuddur.  Bu  avadanlığın  kreditlə  alınmasıdır. 
Lizinqin  dəyəri  yalnız  vergi  güzəştləri  olduğu  halda  suda  dəyərinə  bərabər  və  ya 
ondan aşağı ola bilər. Lizinq işinin əsas hissəsi vergi əsasmda qurulmuşdur. 
Kreditləşmə  metodunun  bu  və  ya  digər  üsullarının  (istər  lizinq,  is-  tərsə  də  suda 
ilə)  xərclərini  müqayisə  etmək  üçün  hesablaşmalann  ma-  liyyə  ekvivalentliyi 
anlayışmdan  istifadə  olunur.  Belə  ki,  hətta  eyni  ölçülü,  lakin  müxtəlif  müddətli 
hesablaşmalar heç bir şəkildə eyni məna kəsb etmir. 
Ekvivalent  ödəmələr  dedikdə,  hesablaşmalarm  eyni  müddətə  müva-  fıq 
hesablanması  başa  düşülür.  Eyni  müddətə  müvafıq  hesablanma  pro-  sesi  diskont 
etmə adlanır. Alınan məbləğ isə bu zaman xalis cari dəyər adlanır. 
Dünya təcrübəsində hesablaşmalarm xalis cari dəyərinin müəyyən edilməsi zamanı 
diskont etmənin aşağıdakı düsturundan istifadə olunur: 
 
KitabYurdu.az 
192
 

---

 
38 
  Cd = Gd x Dt;
 
             Burada: 
Cd - cari dəyər; 
Gd - gələcək dəyər; 
Dt - diskont əmsalı. 
Maliyyələşdirmənin bu iki variantını müqayisə etmək üçün hər iki halda xalis cari 
dəyəri hesablamaq lazımdır. 
Bu zaman aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır: 

 
hər iki halda vergi güzəştlərini; 

 
əgər  obyekt  şəxsi  mülkiyyət  deyilsə,  amortizasiya  güzəştləri  nə-  zərə 
almmamalıdır; 

 
əgər  obyekt  alımrsa,  o  zaman  fırma  texniki  xidmət  üzrə  xərclə- ri  ödəməlidir, 
əgər  obyekt  icarəyə  götürülürsə,  o  zaman  bu  konkret  söv-  dələşmədən  asılıdır. 
Obyekt icarədara məxsus olmadığmdan o, qalıq dəyərinə olan haqqı itirir. 
Hesablaşmalar, buna uyğun olaraq da qəbul edilən qərarlar ma- liyyə direktorunun 
hansı diskont dərəcəsini seçməsindən asılı olur. 
 
6.LĠZĠNQĠN ƏHƏMĠYYƏTĠ 
 
İnvestisiyalaşmanm digər üsullarmdan fərqli olaraq lizinqin üstünlüyü ondadır ki, 
istehsalçı öz fəaliyyətini və işini ona lazım olan yer və avadanlığm yalnız müəyyən 
hissəsini  almaq  üçün  vəsaitə  malik  olmaqla  da  başlaya  bilər.  Həmçinin  onu  da 
qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müəssisələr  üçün  pul  vəsaitləri  deyil,  birbaşa  istehsal 
vasitələri lazımdır. Əvvəllər ölkəmizdə lizinq anlayışı bir o qədər də aydm deyildi. 
Bu  gün  isə  lizinq  işinin  yaranması  və  genişlənməsi  perspektiv  fəaliyyət 
növlərindən  hesab  olunur.  Azərbaycan  höküməti  iş  adamları  və  istehsalçılann 
fəaliyyətinin  genişlənməsi  məqsədilə  hazırda  ölkəmizdə  investisiya  bazasmm, 
xüsusilə də lizinq işinin inkişafı istiqamətində müəyyən addımlar atır. Bunun üçün 
bütün səylər ilk növbədə lizinqin inkişafı üçün əlverişli hüquqi, iqtisadi, təşkilati və 
metodik  bazanm  yaradılmasma  yönəldilməlidir.  Bu  zaman  əsas  istiqamət  yüksək 
səviyyədə  normativ  hüquqi  bazanm  yaradılması,  vergi  qoyma  mexanizminin 
həyata  keçirilməsi,  lizinq  əməliyyatları  üzrə  metodik  sənədlərin  hazırlanması, 
lizinq kompaniyalarmm lisenziyalaşmasmm aparılması və s. götürülməlidir. 
Beləliklə, lizinqin müsbət cəhətləri: 
Lizinq müqaviləsi, əsasən də kiçik və orta müəssisələr üçün kredit müqaviləsindən 
daha  asan  əldə  olunur.  Bu  zaman  sövdələşmənin  təminatı  əmlakm  özü  olur. 
İcarədar  öz  öhdəliyini yerinə yetirmədiyi  zaman  icarə  verən  tərəf  əmlakı  geri  ala 
bilər; 

 
Lizinq  ödəmələrin  dərhal  həyata  keçirilməsini  tələb  etmir.  İcarəyə  görə 
ödəmələr avadanlığm lizinqalana çatdırılmasmdan sonra başlanır; 

 
Lizinq sövdələşməsi kredit sövdələşməsindən daha meyllidir. Kredit hər zaman 
məhdud  müddətlər  və  ölçülərlə  xarakterizə  olunur.  Lizinqdə  isə  icarədar  öz 
KitabYurdu.az 
193
 

---