Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
33 
Adətan əsas limit növbdti düsturla təyin edilir. 
 
Kreditləşmə= Kapital x 10% x Sintetik ± Əlavə amillərin qeydiyyatı 
Əsas  limit  həddi  -  bank  üçün  mümkün  olan  risk  zamanı  müəyyən  dövr  ər-  zində 
borc alan şəxsə təqdim oluna bilən kreditin maksimal məbləğidir. 
Banklararası  kredit  bazarmda  kreditləşmə  limitinin  hesablanması  üçün  qiymət 
əmsalları 8.6 cədvəldə göstərilir. 
Kreditləşmənin  əsas  limitinin  hesablanmasmm  əsası  kimi  daha  çox  növbəti 
göstəricilər  çıxış  edir:  bankm  qəbul  etməyə  hazır  olduğu  risk  dərəcəsindən  asılı 
olan  müəyyən  faiz  ilə  korrektə  olunmuş  bankm  xüsusi  kapitalı,  nadir  hallarda  - 
bankm  xalis  ödəmə  qabiliyyəti
1
  (adətən  bu  10%  mislində  olur).  Bütün  bunlardan 
savayı, bankm hesabatmm xüsusi sintetik əmsalı istifadə olunur. 
 
Lizinq  dməliyyatları  istehsal  vasitələrinin  icarə  şərtlərinə  əsasən  or-  ta  və  ya 
uzunmüddətə  istifadəçi-müəssisələrə  təqdimatıdır.  Adi  icarə  qaydalarmdan  fərqli 
olaraq lizinq icarə müddəti başa çatıdqdan sonra avadanlığı ən aşağı qiymətlər ilə 
alışmı nəzərdə tutur. 
Lizinq aməliyyatlarında adətən 3 tərəf iĢtirak edir: 
1.müəssisə - avadanlığın tədarükçüsü; 
2.icarəçi - avadanlığın haqqını ödəyən və icarəyə verən şəxs; 
3.icarədar - avadanlığı müəyyən müddətə istifadəyə götürən müəssisə. 
 
İnkişaf  etmiş  ölkələrdə  lizinq  əməliyyatlarmm  icrası  ilə  xüsusi  maliyyə 
cəmiyyətləri  məşğul  olur.  Məişət  məhsulları  bazarmı  genişləndirmək  məqsədi  ilə 
lizinq  əməliyyatlarım  avadanlıq  və  texnikanı  istehsal  edən  müəssisələr  həyata 
keçirir.  Lakin  burada  üstünlüyü  xüsusi  lizinq  firmaları  təşkil  edir.  Onlar  iri 
banklarm  maliyyə  yardımmdan  istifadə  edirlər.  Bu  firmalar,  bir  qayda  olaraq,  iri 
kommersiya  bankları-  nın  təşkilatları  olub,  kredit  almaq  imkanma  malikdirlər. 
Sonuncu  şərtlər  lizinq  firmalarmm  lizinq  fəaliyyətinin  effektivliyini  isbat  edir. 
Kommer-  siya  bankları  üçün  lizinq  əlavə  gəlir  mənbəyi  deməkdir.  Buna  görə  də 
lizinq  əməliyatları  milli  kommersiya  banklarmm  fəaliyyət  dairəsinin  tər-  kibini 
təşkil edir. 
Lizinq  sövdələşmələrinin  müxtəlif  növləri  ilə  qarşılaşmaq  olur.  Ümumi  təsnifata 
görə lizinq əməliyyatları iki əsas növə bölünür: 

 
Operativ lizinq - natamam likvidlik qabiliyyətli; 

 
Maliyyə lizinqi - tam likvidlik qabiliyyətli; 
Operativ  lizinqə  avadanlıq  xüdmətinin  iqtisadi  müddətinin  icarə  müddətindən 
yüksək olması, icarəçinin icarəyə verdiyi avadanlığı yeni- dən alışı prosesi aiddir. 
Operativ lizinq aĢağıdakı xäsusiyyətlərə malikdir: 
KitabYurdu.az 
188
 

---

 
34 

 
icarəçi  yalnız  bir  icarədarm  pul  ödəniş  vasitəsinə,  itkilərin  ara-  dan 
qaldırılmasma arxalanmır; 

 
icarə müddəti əmlakın tam istifadəsini nəzərə almır; 

 
itki,  əmlakm  köhnəlməsinə  dair  xərclər  icarəçinin  maddi  və-  ziyyətinə  təsir 
göstərir; 

 
əmlakın istifadə müddəti bitdikdən sonra yenidən icarəçiyə qay- tarılır. İcarəçi 
bu əmlakı digər müştəriyə icarəyə verir. 
İcarə əməliyyatlarmm tərkibinə aşağıdakılar daxildir: 
RENTİNQ - əmlakın 1 gündən 1 ilə kimi qısamüddətli icarəsi: 
XAYRİNQ - əmlakm 1 ildən 3 ilə qədər ortamüddətli icarəsi. 
Qeyd olunmuş əməliyyatlar standart avadanlığm hər zaman bir icarəçidən digərinə 
ötürülməsi deməkdir. 
 
5.LĠZĠMQ.ONUN FORMA VƏ NÖVLƏRĠ 
 
Lizinqin  növlərini  bir-birindən  ayıran  zaman  ilk  növbədə  onlarm 
təsnifləşdirilməsinə diqqət yetirmək lazımdır. 
lizinqin növləri aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə təsnifləşdirilir: 

 
icarəyə götürülən əmlaka münasibətə görə; 

 
lizinq əməliyyatmın maliyyələşdirilməsinə görə; 

 
lizinq əmlakmm növünə görə; 

 
lizinq sövdələşməsinin iştirakçılarmm tərkibinə görə; 

 
lizinqlə verilən əmlakın növünə görə; 

 
lizinq əmlakmm ödəmə səviyyəsinə görə; 

 
lizinq əməliyyatları aparılan bazar sektoruna görə; 

 
vergi. gömrük və amortizasiya imtiyazlarma və güzəştlərə münasibətə görə; 

 
lizinq ödəmələrinin ardıcıllığma görə. 
Lizinqin formalarıaşağıdakı əlamətlərinə görə müəyyənləşir. 
1.əmlakıtı növünə görə: 

 
həm  yeni,  həm  də  əvvəlcə  istifadə  olunmuş  daşınan  əmlakın  lizi-  nqi 
(avadanlıqlar, texnika, avtomobillər, təyyarələr və s.), 

 
daşınmaz əmlakın lizinqi (icarə verən icarədarm tapşırığı ilə binalar alı rvə ya 
tikir.) 

 
əvvəlcədən istifadə olunmuş əmlakın lizinqi. 
2.əmlakın ödənmə səviyyəsinə görə: 

 
tam ödənilən lizinq - (müqavilənin fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində icarəyə 
götürülmüş əmlakın dəyərinin tam ödənilməsi) 

 
qimən ödənilən lizinq - bu zaman bir lizinq müqaviləsinin fəaliyyət müddətində 
əmlakm  qismən  amortizasiyası  həyata  keçirilir  və  yalnız  bir  hissəsinin  dəyəri 
ödənilir. 
3.amortizasiya dərəcəsindən asılı olaraq: 
♦♦♦ tam 

 
qimsən 
4.göstərilən xidmətlərin həcminə görə: 
KitabYurdu.az 
189
 

---