33
Adətan əsas limit növbdti düsturla təyin edilir.
Kreditləşmə=
Kapital x 10% x Sintetik ±
Əlavə amillərin qeydiyyatı
Əsas limit həddi - bank üçün mümkün olan risk zamanı müəyyən dövr ər- zində
borc alan şəxsə təqdim oluna bilən kreditin maksimal məbləğidir.
Banklararası kredit bazarmda kreditləşmə limitinin hesablanması üçün
qiymət
əmsalları 8.6 cədvəldə göstərilir.
Kreditləşmənin əsas limitinin hesablanmasmm əsası kimi daha çox növbəti
göstəricilər çıxış edir: bankm qəbul etməyə hazır olduğu risk dərəcəsindən asılı
olan müəyyən faiz ilə korrektə olunmuş bankm xüsusi kapitalı, nadir hallarda -
bankm xalis ödəmə qabiliyyəti
1
(adətən bu 10% mislində olur). Bütün bunlardan
savayı, bankm hesabatmm xüsusi sintetik əmsalı istifadə olunur.
Lizinq dməliyyatları istehsal vasitələrinin icarə şərtlərinə əsasən or- ta və ya
uzunmüddətə istifadəçi-müəssisələrə təqdimatıdır. Adi icarə qaydalarmdan fərqli
olaraq lizinq icarə müddəti başa çatıdqdan sonra avadanlığı ən aşağı qiymətlər ilə
alışmı nəzərdə tutur.
Lizinq aməliyyatlarında adətən 3 tərəf iĢtirak edir:
1.müəssisə - avadanlığın tədarükçüsü;
2.icarəçi -
avadanlığın haqqını ödəyən və icarəyə verən şəxs;
3.icarədar -
avadanlığı müəyyən müddətə istifadəyə götürən müəssisə.
İnkişaf etmiş ölkələrdə lizinq əməliyyatlarmm icrası ilə xüsusi maliyyə
cəmiyyətləri məşğul olur. Məişət məhsulları bazarmı genişləndirmək məqsədi ilə
lizinq əməliyyatlarım avadanlıq və texnikanı istehsal edən müəssisələr həyata
keçirir. Lakin burada üstünlüyü xüsusi lizinq firmaları təşkil edir. Onlar iri
banklarm maliyyə yardımmdan istifadə edirlər. Bu firmalar, bir qayda olaraq, iri
kommersiya bankları- nın təşkilatları olub, kredit almaq imkanma malikdirlər.
Sonuncu şərtlər lizinq firmalarmm lizinq fəaliyyətinin effektivliyini isbat edir.
Kommer- siya bankları üçün lizinq əlavə gəlir mənbəyi deməkdir. Buna görə də
lizinq əməliyatları milli kommersiya banklarmm fəaliyyət dairəsinin tər- kibini
təşkil edir.
Lizinq sövdələşmələrinin müxtəlif növləri ilə qarşılaşmaq olur. Ümumi təsnifata
görə lizinq əməliyyatları iki əsas növə bölünür:
Operativ lizinq - natamam likvidlik qabiliyyətli;
Maliyyə lizinqi - tam likvidlik qabiliyyətli;
Operativ lizinqə avadanlıq xüdmətinin iqtisadi müddətinin icarə müddətindən
yüksək olması, icarəçinin icarəyə verdiyi avadanlığı yeni- dən alışı prosesi aiddir.
Operativ lizinq aĢağıdakı xäsusiyyətlərə malikdir:
KitabYurdu.az
188
34
icarəçi yalnız bir icarədarm pul ödəniş vasitəsinə, itkilərin ara- dan
qaldırılmasma arxalanmır;
icarə müddəti əmlakın tam istifadəsini nəzərə almır;
itki, əmlakm köhnəlməsinə dair xərclər icarəçinin maddi və- ziyyətinə təsir
göstərir;
əmlakın istifadə müddəti bitdikdən sonra yenidən icarəçiyə qay- tarılır. İcarəçi
bu əmlakı digər müştəriyə icarəyə verir.
İcarə əməliyyatlarmm tərkibinə aşağıdakılar daxildir:
RENTİNQ - əmlakın 1 gündən 1 ilə kimi qısamüddətli icarəsi:
XAYRİNQ - əmlakm 1 ildən 3 ilə qədər ortamüddətli icarəsi.
Qeyd olunmuş əməliyyatlar standart avadanlığm hər zaman bir icarəçidən digərinə
ötürülməsi deməkdir.
5.LĠZĠMQ.ONUN FORMA VƏ NÖVLƏRĠ
Lizinqin növlərini bir-birindən ayıran zaman ilk növbədə onlarm
təsnifləşdirilməsinə diqqət yetirmək lazımdır.
lizinqin növləri aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə təsnifləşdirilir:
icarəyə götürülən
əmlaka münasibətə görə;
lizinq əməliyyatmın maliyyələşdirilməsinə görə;
lizinq əmlakmm
növünə görə;
lizinq sövdələşməsinin iştirakçılarmm tərkibinə görə;
lizinqlə verilən əmlakın növünə görə;
lizinq əmlakmm ödəmə səviyyəsinə görə;
lizinq əməliyyatları aparılan
bazar sektoruna görə;
vergi. gömrük və amortizasiya imtiyazlarma və güzəştlərə münasibətə görə;
lizinq ödəmələrinin ardıcıllığma görə.
Lizinqin formalarıaşağıdakı əlamətlərinə görə müəyyənləşir.
1.əmlakıtı növünə görə:
həm yeni, həm də əvvəlcə istifadə olunmuş
daşınan əmlakın lizi- nqi
(avadanlıqlar, texnika, avtomobillər, təyyarələr və s.),
daşınmaz əmlakın lizinqi (icarə verən icarədarm tapşırığı ilə binalar alı rvə ya
tikir.)
əvvəlcədən istifadə olunmuş əmlakın lizinqi.
2.əmlakın ödənmə səviyyəsinə görə:
tam ödənilən lizinq - (müqavilənin fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində icarəyə
götürülmüş əmlakın dəyərinin tam ödənilməsi)
qimən ödənilən lizinq - bu zaman bir lizinq müqaviləsinin fəaliyyət müddətində
əmlakm qismən amortizasiyası həyata keçirilir və yalnız bir hissəsinin dəyəri
ödənilir.
3.amortizasiya dərəcəsindən asılı olaraq:
♦♦♦
tam
qimsən
4.göstərilən xidmətlərin həcminə görə:
KitabYurdu.az
189