Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
35 
♦>  həqiqi  lizinq  -  bu  zaman  əmlaka  xidmət  üzrə  bütün  xərcləri  lizinqalan  öz 
üzərinə götürür. 

 
bütöv  lizinq  -  bu  zaman  əmlak  üzrə  bütün  xidmət  xərcləri  lizi-  nqverənin 
üzərinə  düşür.  Bu  lizinqdən,  əsasən  avadanlıq  istehsal  edənlərin  özləri  istifadə 
edirlər. Bu lizinq dəyərinə görə ən bahalı lizi- nqlərdən hesab olunur. 

 
qismən lizinq - (qismən olan xidmət dəsti ilə), bu zaman lizi- nqverənə əmlakm 
xidməti üzrə yalnız ayrı-ayrı funksiyaları yerinə yetirmək qalır. 
5.bazar sektorundan asüı olaraq: 
♦> daxili - sövdələşmənin bütün iştirakçıları bir ölkədə yerləşir. 

 
beynəlxalq  (xarici)  -  bu  zaman  iştirakçılardan  heç  olmasa,  biri  başqa  ölkədə 
yerləşir. 
Həmçinin  lizinqverən  və  lizinqalanm  bir  ölkədə  baş  verən  elə  sövdələşmələri 
mümkündür ki, onları da beynəlxalq lizinqə aid etmək olar. Belə ki, tərəflərdən biri 
öz fəaliyyətini xarici fıraıa ilə birgə həyata keçirir və birgə kapitala malikdirsə, bu 
beynəlxalq lizinqa aiddir. 
Xarici lizinq öz növbəsində idxal və ixrac lizinqinə bölünür.  İdxal lizinqi zamanı 
lizinqverən  tərəf  xarici  ölkənin  nümayəndəsi  olur.  İxrac  lizinqi  isə  lizinqalanm 
xarici ölkə nümayəndəsi olduğu zaman baş verir. 
 
6.lizinq ödəmələrinin xarakterinə görə: 
♦> pul ödəməli lizinqlər - bu zaman bütün ödəmələr pul formasm- da olur. 
♦>  kompensasiyalı  ödəmələrlə  olan  lızinq  (icarəyə  götürülmüş  ava-  danlıqla 
istehsal olunan mallarm çatdırılması) 
♦> qarışıq ödəmələrlə lizinq. 
7.vergi  və  amortizasiya  güzəĢtlərinə  münasibətdə  aĢağıdakı  lizinqləri 
fərqləndirmək olar: 
♦>  həqiqi  lizinq  (əmlak  vergisi,  gəlir,  ƏDV,  tezləşdirilmiş  amortizasiyalara 
güzəştlərin istifadə olunması ilə baş verən lizinqlər); 
♦> fiktiv və ya saxta (güzəştlərdən istifadə edilmədən); 
♦> qarışıq. 
8.sövdələĢmə iĢtirakçılannın tərkibinə görə: 
♦> birbaşa lizinq - bu zaman əmlak sahibi (malgöndərən) sərbəst şəkildə obyekti 
icarəyə verir (ikitərəfli sövdələşmə). Əslində, mahiyyət etibarilə bu sövdələşməni 
klassik lizinq hesab etmək olmaz. Belə ki, burada lizinq kompaniyası iştirak etmir. 
♦>  dolayı  lizinq  -  bu  zaman  əmlakm  başqasına  lizinqlə  ötürülməsi  vasitəçilər 
tərəfindən həyata keçirilir. Bu cür əməliyyat isə, klassik lizinq əməliyyatma uyğun 
gəlir.  Belə  ki,  burada  həm  malgöndərən,  lizinqverən  və  lizinqalan  tərəflər  iştirak 
edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bunla- rm hər biri sərbəst çıxış edir. 
Beləliklə, lizinqin əsas xarakterik növləri: 
Maliyyə lizinqi. 
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bu lizinq uzunmüddətli razılaşma növü olub, icarəyə 
götürülən  avadanhğm  icarədar  tərəfmdən  ödənilən  tam  amortizasiyasmı  nəzərdə 
tutur.  Bu  cür  razılaşmalar  lizinqin  vaxtm-  dan  əvvəl  dayandırılmasmı  nəzərdə 
KitabYurdu.az 
190
 

---

 
36 
tutmadığmdan,  vaxtaşırı  ödəmələrin  düzgün  müəyyən  olunmuş  həcmi  sahibinin 
avadanlığm əldə edilməsi və saxlanılması üçün çəkdiyi xərclərin tam ödənilməsini, 
həmçinin  tələb  olunan  gəlirlilk  normasmı  təmin  edir.  Lizinqin  bu  formasmda 
əmlakın bütün quraşdırılma və cari xidmət xərcləri icarədarm öhdəliyində olur. Bu 
cür  sövdələşmələr  əsasən,  icarədarm  lizinq  müddəti  bitdikdən  sonra  əmlakı  alma 
hüququnu  nəzərdə  tutur.  Operativ  lizinqdən  fərqli  olaraq  maliyyə  lizinqi  əmlak 
sahibinin  riskini  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağı  salır.  Maliyyə  lizinqinin  obyektinə 
daşmmaz  əmlak  (torpaq,  bina  və  tikililər),  həmçinin  uzunmüddətli  istehsal 
vasitələri aiddir. 
Maliyyə  lizinqi  uzunmüddətli  icarənin  iki  digər  formalarımn  -  geri  qaytarılan  və 
üçüncü tərəfin iştirak etdiyi paylı icarənin təşkil olunması üçün baza kimi xidmət 
göstərir. 
Operativ lizinq. 
Bu  lizinq  isə,  cari  icarə  haqda  sövdələşməni  özündə  əks  etdirir.  Bu  zaman 
lizinqverənin icarəyə verilən əşyanm əldə olunması və saxlanıl- ması ilə bağlı olan 
xərcləri bir lizinq kontraktı müddətində ödənilmir. Məhz bu da bu əmlakın bir neçə 
dəfə icarəyə verilməsinə gətirib çıxarır. Bu müqavilələr bir qayda olaraq 2-5 illik 
müddətə  bağlamlır.  Operativ  lizinq  zamanı  risk  lizinqverənin  üzərinə  düşür.  Bu 
lizinqin  dərəcələri  ris-  kin  böyük  olması  ilə  əlaqədar,  əsasən  maliyyə  lizinqindən 
yuxarı olur. 
Operativ  lizinqin  obyektlərinə  əsasən,  tez  sıradan  çıxan  avadanlıq-  lar 
(kompüterlər, müxtəlif nüsxə çıxaran maşmlar və s.) və texniki ba- xımdan qəliz, 
hər zaman servis xidməti tələb edən (minik və yük maşm- ları, hava aviolaynerləri, 
dəmiryol nəqliyyatı və s.) avadanlıqlar aiddir. 
Bu araşdırmalardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, icarədar üçün operativ lizinq 
daha  əlverişlidir.  Belə  ki,  lizinqin  vaxtmdan  əvvəl  dayan-  dırılması  icarədara 
vaxtmda  köhnəlmiş  avadanlığı  qaytarmaqla  yeni,  daha  rəqabətqabiliyyətli  və 
yüksək  texniki  xüsusiyyətlərə  malik  avadan-  lıq  əldə  etmək  imkanı  vermiş  olur. 
Bundan başqa, nəzərə almmayan hal- lar baş verdikdə icarədar tez bir zamanda bu 
növ  fəaliyyəti  dayandıra  və  icarəyə  götürdüyü  əşyanı  vaxtmdan  əvvəl  sahibinə 
qaytara bilər ki, bu- nunla da xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azaltmış olar. 
Bir dəfə istifadə olunan layihələr və ya sifarişlər zamam operativ li- zinq icarədarı, 
ona bu layihə sona çatdıqdan sonra icarə obyektinin la- zım olmadığından, icarəyə 
götürülmüş avadanlığm sonradan almmasm- dan və saxlanılmasmdan azad edir. 
Geri qaytarılan lizinq. 
Bu lizinq iki sövdələşmədən ibarət sistemi tərənnüm edir. Bu za- man avadanlığm 
sahibi onu alıcıdan uzunmüddətə icarəyə götürülməsi haqda müqavilə bağlayaraq 
digər tərəfə satır. Burada alıcı kimi, özünün keçmiş əmlakmm lizinq şərtləri altmda 
icarəsi barədə müqavilənin bəra- bər tərtib edilməsi ilə istənilən maliyyə institutu 
(bank, sığorta kompa- niyaları, investisiya fondları, lizinq əməliyyatları ilə məşğul 
olan xüsusi firmalar və s.) çıxış edə bilər. 
Bu  cür  əməliyyatlarm  aparılması  nəticəsində  məhz  avadanlığm  sa-  hibi  dəyişmiş 
olur, onun istifadəçisi isə əlavə maliyyə vəsaitləri alaraq əvvəlki tərəf olaraq qalır. 
Bu zaman investor mahiyyət etibarilə təminat əvəzində onun əmlakma mülkiyyət 
hüququnu  öz  əlinə  keçirərək  keçmiş  sahibi  kreditləşdirir.  Bu  cür  əməliyyatlar 
KitabYurdu.az 
191
 

---