Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
39 
gəlirləri  üzrə  daxilolmalarma  əsaslanaraq  icarəverənlə  birgə  ona  əlverişli  olan 
maliyyə  sxemi  seçə  bilər.  Bu  zaman  ödəmələr  aylıq,  rüblük  və  s.  ola  bilər. 
Ödəmələrin  məbləği  isə  bir-  birindən  fərqlənə  də  bilər.  Bəzən  ödəmə,  lizinqlə 
götürülmüş  avadanlıqlar  hesabma  istehsal  olunan  mallarm  reallaşmasmdan  gələn 
gəlirlərdən  sonra  baş  verir.  Bu  zaman  dərəcə  həm  qəti  müəyyən  edilə  bilər, 
həmçinin Üzən də ola bilər; 

 
Avadanlığın vaxtaşırı yeniləşdirilmə imkanı yaranmış olur. Burada avadanlığm 
köhnəlməsində bütün risk icarə verənə düşür; 

 
Beynəlxalq valyuta fondu Milli xərcləri hesablayarkən lizinq sövdələşmələrinin 
məbləğini  nəzərə  almır.  Belə  ki,  ayrı-ayrı  dövlətlərin  kredit  borcları  üzrə  fondun 
müəyyən etdiyi limitlərin qaldırılma ehtimalı ola bilər; 

 
Dövlət  siyasəti,  bir  qayda  olaraq  lizinq  əməliyyatlarmm  inkişafma  və 
genişlənməsi istiqamətinə yönəldilir; 
Lizinqin mənfi cəhətləri: 

 
Lizinq müqaviləsinin bağlanmadığı, lakin avadanlığm köhnəldiyi halda icarədar 
bu köhnəlmiş avadanlıq üçün icarə haqqım ödəməlidir; 
♦♦♦  Operativ  lizinq  zamanı  köhnəlmiş  avadanlığm  riski  icarəverə-  nin  üzərinə 
düşür. Bu zaman itkiyə məruz qalmamaq üçün o, icarə haq- qmı qaldırmalı olur. 
Əgər  lizinq  müqaviləsinin  obyekti  iri  və  unikal  bir  obyektdirsə,  bu  zaman  icarə 
sövdələşmələrinin  şərtlərinin  müxtəlifliyindən  asılı  ola-  raq  lizinq  haqda 
müqavilənin hazırlanması böyük vaxt və vəsait tələb edir. 
 
 
KitabYurdu.az 
194
 

---

                   MÖVZU8.KREDĠTĠN QAYTARILMA TƏMĠNATLILIĞI
 
                           PLAN 
1.KREDĠTĠN QAYTARILMA TƏMĠNATININ FORMALARI 
2.GĠROV VƏ GĠROV MEXANĠZMĠ 
3.GĠROV PREDMETĠNĠN QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ  
4.GĠROV HAQQINDA MÜQAVĠLƏ 
5.ZƏMANƏT VƏ HAVADARLIQ 
6.KREDĠT TƏMĠNATININ KEYFĠYYƏTĠNDƏN VƏ MALĠYYƏ DURUMUNDANASILI 
OLARAQ MÜƏSSĠSƏLƏRĠN RĠSKĠ DƏRƏCƏSĠ ÜZRƏ TƏSNĠFATI 
 
                1.KREDİTİN QAY TARILMA TƏMİNATININ FORMALARI  
Kreditin qaytarılması kredit münasibətlərini iqtisadi münasibətlə- rin digər növlərindən fərqləndirən 
kredit münasibətlərinin əsasverici xassələri olub, təcrübədə müəyyən mexanizmin məzmununda 
əksini ta- pır. Bu mexanizm bir tərəfdən kreditin qaytarılma dövriyyəsinin əsasım təĢkil edən iqtisadi 
proseslərə, digər tərəfdən isə kreditor ilə borcalan Ģəxs arasmda müvafiq müqavilələrin 
(sövdələĢmələrin) bağlanması nəti- cəsində onlar arasmda meydana çıxan hüquqi münasibətlərə 
əsaslanır.
 
Kreditin qaytarılmasının iqtisadi əsaslarını - istehsalat prosesinin iĢ- tirakçılarmm fondlarmm 
dövriyyəsi, eləcə də kreditin fəaliyyət qanunla- rı təĢkil edir. Lakin kreditin qaytarılmasınm obyektiv 
iqtisadi əsasları- mn varlığı bu prosesin avtomatizmi demək deyildir. Yalnız məhdud dəyərin 
dövriyyəsinin məqsədyönlü Ģəkildə idarə olunması onun qo- runmasım, borca verilən dəyər ilə 
qaytarılan dəyərin ekvivalentliyini təmin etməyə icazə verir.
 
Çünki kredit sövdələĢməsində iki subyekt: kreditor və borcalan Ģəxs iĢtirak edir və kreditin 
qaytarılmasınm təĢkili mexanizmi bu prose- sin həyata keçirilməsində onlardan hər birinin yerinin 
nəzərə almması ilə formalaĢır.
 
Kreditor kredit təqdim edir, kredit prosesinin təĢkilatçısı kimi çıxıĢ edərək maraqlarmı müdafiə edir. 
Kreditor obyektiv iqtisadi əsaslara is- tinad edərək borca götürülən vəsaitlərin sərmayə kimi 
qoyulduğu sahə- ləri, kreditin kəmiyyət göstəricilərini, onun ödənilmə metodlarmı, kredit 
sövdələĢmələrinin Ģərtlərini seçir və məhz onlarm varlığı zamanı borca verilən dəyərin vaxtlı-
vaxtmda və tam Ģəkildə qaytarılması üçün ilkin Ģərtlər yaradılır. Lakin iĢarə olunan dəyərin əks 
dövriyyəsi onu öz döv- riyyəsində istifadə edən borcalan tərəfın kredit ödəmə qabiliyyətindən, pul 
bazarmm ümumi iqtisadi konyukturundan və kreditin qanuni Ģəkil- də qaytarılmasmdan asılı olur. 
Buna görə də, bank və borcalan arasmda bağlanan kredit müqaviləsi ilə təyin olunan bank kreditinin 
qaytarılma- sının hüquqi dsasları daha vacibdir. Nəticədə borc alanda əsas borca bə- rabər olan və 
kreditdan istifadəyə görə faizləri hesablanan pul vəsaitlə- rinin müəyyən məbləğinin banka 
ödənilməsi ilə bağlı öhdəliyi meydana çıxır.
 
Təcrübədən göründüyü kimi borcalanlarm böyük bir hissəsi öz öhdəliyini səliqəli Ģəkildə yerinə 
yetirir. Lakin bəzi müĢtərilər onu pozur, yəni kredit müqaviləsi tərəfindən nəzərdə tutulan 
öhdəliklərin varlığı özlüyündə onun yerinə yetirilməsi ilə bağlı zəmanətləri yaradır. Buna
 
görə də, 
banklarm fəaliyyətinin beynəlxalq və Miili təcrübəsinin to- planması nəticəsində kreditin 
qaytarılmasmm təminatma aid iki forma- sınm istifadəsindən ibarət, təqdim olunan kreditlərin 
qaytanlmasmm təĢkili mexanizmi iĢlənib hazırlanmıĢdır.
 
Kreditin qaytarılmasının təminatı forması anlayışı altında mövcud borcun ödənilməsi üsulunu və 
konkret mənbəyini, kreditin istifadəsi ilə bağlı kreditorun hüquqlarının hüquqi baxımdan təsdiqi, 
kredit prosesinin bütün mərhələlərində bu mənbəyin kafiliyinə və məqbullğuna bank nəzarə- tinin 
təşkili başa düşülür.
 
Bank təcrübəsində kreditin qaytarılmasmm təminatı formalarm- dan asılı olaraq mənbələrin iki 
kateqoriyalarım:
 
•
 
ilkin mənbə 
•
 
ikinci manbələri  
bir-birindən ayırmaq olar. 
Birinci mənbə - məhsulun reallaĢmasmdan, xidmətlərin göstərilmə- sindən əldə olunan mədaxil və 
ya fıziki Ģəxsə daxil olan gəlirdir. Bu mənbədən istifadə üsulları kredit müqaviləsində əksini tapır. 
Onlar kre- ditin mütəmadi Ģəkildə ödənilməsi, sənədlər ilə təsdiq olunmasına, faiz- lərin köçürülməsi 
KitabYurdu.az 
195
 

---