Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
31 
Kreditin  almmasmdan  sonra  borc  alan  şəxs  mütəmadi  olaraq  kre-  ditor-banka 
hesabatmı,  digər  banklar  üzrə  alman  kreditlər  haqqında  məlumatları  təqdim  edir, 
Milli  Bank  tərəfındən  müəyyən  olunan  ödəmə  normativlərinə  riayət  olunması 
barəsində məlumat verir. 
Kreditor-bankm  analitik  xidmətləri  daima  banklarm  maliyyə  du-  rumuna  nəzarət 
edir  və  bu  banklar  ilə  əməkdaşlıq  edərək  hər  bir  bank  üçün  borc  alan  şəxsin 
etibarlılıq səviyyəsindən asılı olaraq kreditin ən son həddlərini müəyyən edirlər. 
 
    
  4.KREDĠT-ĠCARƏ 
VƏ 
KAPĠTAL 
QOYULUġUNUN 
MALĠYYƏLƏġDĠRĠLMƏSĠ 
 
Banklararası kredit bazarmda sövdələşmələr müəyyən olunan li- mitlərin hüdudları 
daxilində  bağlanır.  Bankm  analitik  xidmətləri  əmək-  daşlıq  etməli  olduqları 
kontragentlərin  (borc  alan  banklarm)  siyahısmı  və  Kredit  komitəsi  tərəfindən 
təsdiq olunan sövdələşmələrin ən son həcmini təyin edir. 
Kontragentə dair sövdələşmələrin limitinin kreditor-bank tərəfin- dən hesablanması 
onun  maliyyə  vəziyyətinin  təhlilinin  nəticəsi  olur:  borc  alan  şəxsin  maliyyə 
durumu nə qədər yaxşıdırsa, o zaman bərabər şəraitdə alınan kreditin məbləği də 
çox ola bilər. 
Kommersiya  bankınm  etibarlılığmm  təyin  olunması  üçün  müxtəlif  agentliklər, 
dərgilər, mərkəzlər tərəfmdən tərtib olunan reytinqlər və banklar tərəfindən işlənib 
hazırlanan metodikalar istifadə olunur. 
Kütləvi  informasiya  vasitələrində  mütəmadi  olaraq  nəşr  edilən  bank  reytinqləri 
maliyyə durumunun ayrı-ayrı göstəricilərinə (sayı 100 bərabər olarsa) əsaslansalar 
da, onlar banklararası bazarda operativ iş üçün kifayət etmir. 
Bununla  əlaqədar  olaraq,  banklar  kontragent-banklarm  maliyyə  durumunun 
qiymətləndirilməsi  metodikasmı  işləyib  hazırlamağa  məc-  burdurlar.  Analitik 
xidmətlər  kontragentin  maliyyə  durumunun  qiymət-  ləndirilməsi  göstəricilərini, 
maliyyə  göstəricilərinin  hesablanması  zamanı  istifadə  olunan  hesablar  qrupunun 
iqtisadi  məzmununu  seçir,  hər  bir  konkret  göstəricinin  və  inteqrasiyanm 
qiymətləndirilməsinə dair meyar- ları işləyib hazırlayır, onları inteqrasiya edirlər. 
Bu  zaman  onlar  xüsusi  metodikalarında  Milli  və  beynəldxalq  rey-  tinqli 
agentliklərin  rəsmi  nəşrlərindən  savayı,  mətbuatda,  İnternetdə  nəşrlərdən,  digər 
banklardan  alınan  informasiyanı,  xüsusi  təhlükəsizlik  xidmətinin  məlumatlarım, 
ixtisaslaşdırılmış  agentliklərin,  xüsusilə  də  konsaltinq  şirkətlərinin  və  kredit 
bürolarmm rəylərini istifadə edirlər. 
Bankm  banklararası  bazarda  əməliyyatları  həyata  keçirldiyi  za-  man  əməkdaşlıq 
etdiyi kontragentlərin siyahısmm təyin olunması za- mam müvafıq banklar ayrılır. 
Bu  banklarm  onlar  ilə  bağlı  əməliyyatla-  rm  şübhəsiz  riski  kreditor-bank  üçün 
qeyri-məqbul olur. Bu barədə növbəti faktlar şəhadətlik edə bilər: 

 
rəhbərliyin, menecmentin rotasiyasmm (təsdiqlənmiş variantı- nm) səviyyəsi və 
onun təcrübəsizliyi; 

 
Milli Bank və məhkəmə orqanları tərəfindən sanksiyaların tət- 
biqi; 
KitabYurdu.az 
186
 

---

 
32 

 
Banklararası  bazarda  bu  bank  haqqmda  neqativ  informasiya-  nm  varlığı 
(müştəri ödənişlərinin və digər öhdəliklərinin yubanması); 

 
bankm təhlükəsizlik xidmətinin mənfı rəyinin varlığı; 

 
vaxtı uzadılmış böyük məbləğdə borc; 

 
ehtiyat bazasmm aşağı keyfiyyəti; 

 
banklararası bazarda cəlb olunan vəsaitlərin böyük məbləğləri; 

 
nəzarət orqanlarmm tələblərinə tam şəkildə cavab verməyən kapitalm kafiliyi; 

 
itki və ya gəlirliliyin qeyri-sabit səviyyəsi və onun azalmasma dair ənənələrin 
təzahürü; 

 
kreditləşməsi yüksək risklilik dərəcəsinə malik olan kiçik bank- larm varlığı. 
Tədiyyə qabiliyyətsizliyi ilə bağlı aydm şəkildə nəzərə çarpan amil- lərin yoxluğu 
zamanı, bank analitikləri ikinci qaydalı hesablar üzrə döv- riyyə-saldo cədvəlinin, 
iqtisadi  normativlərin  və  ona  dair  şifrələrin  he-  sablanması  əsasmda  ötən  rüb 
ərzində borc alan şəxsin maliyyə duru- munu, eləcə də gəlirlər və itkilər haqqmda 
hesabatm məlumatlarmı təhlil edirlər. 
Bankm  analitikləri  hər  zaman  kredit  tarixini,  kontragentin  bankla-  rarası  bazarm 
müxtəlif  seqmentlərində  işinin  fəallığmı  və  müddətini  (banklararası  kredit  bazarı 
tərəfmdən verilən və cəlb olunan dövriyyələr, veksel və sənədli əməliyyatlar üzrə 
dövriyyələr)  nəzərə  alırlar.  Bundan  sonra  balansın  struktur  təhlili  və  maliyyə 
hesabatı göstəricilərinin təhlili həyata keçirilir: 
♦> kapitallaĢma üzvə; 
♦> ödəmə üzvə; 

 
gəlirlilik üzrə; 
♦> aktivlərin keyfiyyəti üzrə; 
♦> ehtiyat bazalarınm keyfiyyəti üz.rə; 
Hər  bir  göstəricinin  qiymətləndirilməsi  əsasmda  bank  alınan  nəticələri 
inteqrasiya olunmuş  meyara bağlayır və konkret kontragentlər ilə iş imkanları və 
limitin  birgə  məbləği  haqqmda  məsələni  həll  edir.  Banklararası  bazarda 
əməliyyatlar  ilə  bağlı  müəyyən  olunmuş  limit  hər  bir  vasitə,  ilk  növbədə 
banklararası kredit üzrə riski nəzərə almaqla ayrı-ayrı vasitələrə bölünür. 
Banklararası  kredit  üzrə  limitin  məbləği  mərkəzi  bank  tərəfindən  -  kreditorun 
kapitalmm 25% və kontragent-bankm kapitalmm 25%> mislində müəyyən olunan 
bir borcalan tərəfə aid maksimal kredit riski- nin məbləği ilə məhdudlaşdırılır. Bu 
beynəlxalq  reytinq  agentliklərinin  aşağı  kredit  reytinqinə,  yəni  kredit  ödəmə 
qabiliyyətinin  ən  yüksək  sə-  viyyəsinə  malik,  daha  etibarlı  tərəfdaşlar  üçün  bank 
tərəfindən müəyyən olunan kreditləşmə limitinin maksimal həddidir. 
Bütün digər banklar üçün kreditləşmə limiti kapitalm faizinin müəyyən payı kimi 
təyin  olunur  və  daha  sonra  maliyyə  göstəriciləri  əsasmda  hesablanan  aktivlərin 
məbləğini və risk qrupunu nəzərə almaqla düzəlişlərə məruz qalır. 
KitabYurdu.az 
187
 

---